Żegluga śródlądowa w Polsce i Niemczech

Żegluga śródlądowa odgrywa niewielką rolę w polskim systemie transporto-wym, do czego przyczynił się brak inwestycji w ostatnich latach, jak też czynniki naturalne (obszary objęte programem ochronnym Natura 2000) oraz niedostateczne zagospodarowanie wszystkich dróg żeglugowych (kanały, rzeki skanalizowane i swobodnie płynące), jak i ich parametrów żeglugowych (głębokość i szerokość torów wodnych, wymiary śluz, wysokość mostów itp.).

Chociaż polska sieć rzeczna jest jedną z lepiej rozwiniętych w Europie, to rzeki żeglugowe w istotnym stopniu różnią się poziomem żeglowności od tego w państwach zachodnioeuropejskich. O korzystnych warunkach naturalnych dla rozwoju żeglugi śródlądowej w Polsce świadczy także stosunkowo wysoki wskaźnik gęstości sieci. W Polsce przypada 11,69 km dróg żeglugowych na 1000 km2, a śred-nio w UE-27 tylko 13,62 km/1000 km2, co klasyfikuje Polskę na ósmym miejscu zaraz za takimi państwami: jak Holandia, Belgia, Finlandia, Niemcy, Węgry, Chor-wacja i Luksemburg (rys. 1).

Rys. 1. Gęstość sieci śródlądowych dróg wodnych w krajach UE

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Statistical Pocketbook 2019, Mobility and Transport: Infra-structure, European Commission [28.12.2019].

Według danych GUS 2019, w 2018 roku długość sieci śródlądowych dróg wod-nych w Polsce wyniosła 3653,5 km, z czego 2425 km stanowiły uregulowane rzeki żeglowne, 635,3 km skanalizowane odcinki rzek, 334,6 km – kanały, a 258,6 km – jeziora żeglowne. Przez żeglugę eksploatowanych było 3336 km (91,21%) dróg że-glownych. Spośród wszystkich klas dróg śródlądowych w Polsce występuje najwię-cej tych o znaczeniu regionalnym. Do tych dróg zaliczamy drogi klasy I, II oraz III, które umożliwiają sprawne poruszanie się, wyłącznie jednostek o niewielkich roz-miarach. Najmniej jest w Polsce dróg wodnych o znaczeniu międzynarodowym (drogi klasy IV, Va oraz Vb) umożliwiające poruszanie się nowoczesnym transpor-towcom [Deja, Kopeć, Michałowski, 2017, s. 517] (rys. 2). Ta klasyfikacja wynika z wymogów Konwencji AGN (Umowa Europejska Głównych Drogach Wodnych

0 20 40 60 80 100 120 140 160 D łu go ść dr óg w od ny ch w k m na 1 00 0 km 2

Międzynarodowego Znaczenia), której celem jest stworzenie europejskiej sieci śród-lądowych dróg wodnych.

Rys. 2. Aktualny stan śródlądowych dróg wodnych w Polsce

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych udostępnionych na portalu www.kongres-mor-ski.pl [27. 05.2020].

Wymagania stawiane drogom o znaczeniu międzynarodowym według klasyfi-kacji zatwierdzonej w 1992 roku przez Europejską Komisję Gospodarczą Organiza-cji Narodów Zjednoczonych (EKG ONZ) i European Conference of European Mi-nisters of Transport (ECMT), to jest drogom klasy IV oraz V w 2018 roku spełniało w Polsce tylko 5,6% dróg wodnych, czyli 206 km [Świerczewska-Pietras, 2018, s. 42]. Pozostałą sieć dróg wodnych tworzą drogi o znaczeniu regionalnym klasy I, II oraz III, których łączna długość w 2018 roku wyniosła 3447,6 km.

• E30 łączący Morze Bałtyckie z Dunajem w Bratysławie, obejmując po stro-nie polskiej Odrę, od Świnoujścia do granicy z Czechami;

• E40 – łączący Morze Bałtyckie w Gdańsku z Dnieprem w rejonie Czarno-byla, kolejno idąc przez Kijów, Nową Kachowkę i Chersoń z Morzem Czar-nym i obejmujący na terenie Polski Wisłę od Gdańska do Warszawy, Narew oraz Bug do Brześcia;

• E70 – łączący Holandię z Rosją i Litwą, obejmujący na terenie Polski Odrę od ujścia kanału Odra–Hawela do ujścia Warty w Kostrzynie, drogę wodną Wisła–Odra oraz od Bydgoszczy dolną Wisłę i Szkarpawę lub Wisłę Gdań-ską.

Natomiast sieć śródlądowych dróg wodnych Federacji Niemieckiej ma długość 7300 km, z czego około 75% stanowią rzeki, a 25% kanały. Z tych 7300 km około 6550 km to śródlądowe drogi wodne, a pozostałe 690 km to drogi na wybrzeżu (bez zewnętrznych obszarów dostępu do morza) [ www.binnenschiff.de, 27.05.2020].

Państwowa administracja dróg wodnych i żeglugi jest odpowiedzialna za ob-sługę, rozbudowę i budowę federalnych dróg wodnych. Najważniejsze konstrukcje obejmują 450 systemów śluz, 307 systemów jazowych, dwa wyciągi łodzi, osiem barier, 40 mostów kanałowych, 1300 mostów drogowych i kolejowych (w tym 31 ruchowych), 354 przepustów, dwie tamy oraz 4 bariery przeciwsztormowe. Zgodnie z systemem europejskiej klasyfikacji śródlądowych dróg wodnych 70% niemieckich dróg wodnych ma znaczenie międzynarodowe. Pozostała część to 17% ma znacze-nie krajowe a 13% znacze-nie jest klasyfikowanych lub znacze-nie obsługuje ogólnego ruchu (rys. 3) [www.binnenschiff.de, 27.05.2020].

Rys. 3. Aktualne klasy śródlądowych dróg wodnych Niemiec Źródło: www.binnenschiff.de [27. 05.2020].

Drogi o znaczeniu międzynarodowym, tak jak w Polsce, są częścią sieci TEN-T. W przeciwieństwie jednak do Polski, na terenie której przebiegają trzy szlaki mię-dzynarodowe, przez Niemcy biegnie ich aż cztery, a mianowicie:

• E10 – Ren – Alpy, • E20 – Ren – Dunaj,

• E70 – Morze Północne – Morze Bałtyckie,

• E80 – Morze Czarne – wschodnia część regionu Morza Śródziemnego. W obrębie tych szlaków funkcjonuje ponad 100 nowoczesnych publicznych por-tów morskich i śródlądowych. Do najważniejszych niemieckich porpor-tów zaliczyć można: Ruhrort – największy port rzeczny na świecie, JadeWeserPort – jedyny w Niemczech głębokowodny terminal kontenerowy czy port w Hamburgu, którego wynik przeładunkowy za 2018 rok wyniósł 135,1 mln ton. Prawie wszystkie główne centra przemysłowe i handlowe, a także 56 z 74 regionów metropolitalnych w Niem-czech, mają dostęp do dróg wodnych, dzięki czemu można wykonywać rejsy do głównych europejskich portów morskich takich jak Hamburg, Bremerhaven, Amsterdam, Rotterdam czy Antwerpia. Rocznie na federalnych drogach wodnych transportuje się do 240 milionów ton towarów – głównie surowców: rud, kamieni, węgla i ropy [https://www.bmvi.de/SharedDocs/EN/Articles/WS/waterways-as-transport-routes.html, 27.05.2020].

Na zakończenie tego porównania omówiona zostanie sytuacja Polski na tle in-nych krajów UE. Długość użytkowanej sieci dróg wodin-nych w UE wynosi 41 tys. km. Połowa z nich jest w stanie przyjąć statki śródlądowe o nośności powyżej 1000 t. Najdłuższą siecią dróg wodnych dysponują Niemcy (7,3 tys. km), Holandia (6,1 tys. km) i Francja (5,2 tys. km). Udział żeglugi śródlądowej w obsłudze potrzeb transportowych w poszczególnych krajach europejskich jest zróżnicowany i waha się od 0,3% w Polsce oraz w Czechach do 44,2% w Holandii, 28,3% w Rumunii, 26,1% w Bułgarii, 15,6% w Belgii i 9,6% w Niemczech (Gąsior, Kociuba, Skupień, 2017).

To porównanie wyraźnie pokazuje, że Polska, pomimo doskonałych warunków geograficznych, jest bardzo zapóźniona w rozwoju śródlądowego transportu wod-nego. Projekt modernizacji międzynarodowej drogi wodnej E40, który omówiono w następnym punkcie, może być jednym z pierwszych kroków w nadrabianiu tych zaległości.