b) Absolut Hegla jako ostateczna synteza idei absolutnej i ducha

Ciekawym przyczynkiem do rozważania zagadnienia Absolutu Heglowskiego na pewno będzie myśl Krońskiego: „O absolucie należałoby powiedzieć, że jest on w istocie rezultatem, że dopiero na końcu jest tym, czym jest naprawdę.”²¹⁴ A więc pełnia możliwości, potencji idei w jej bezpośredniej formie jako czystego, samego życia nienaznaczonego żadną treścią, oprócz tej abstrakcyjnej właśnie, powodującej idei absolutność musi „zapełnić” się bytem ducha – poczynając od subiektywnego a skończywszy na absolutnym. Najważniejszymi z punktu widzenia Heglowskiej filozofii zdają się być zatem te dwa momenty, czyli kwestia rozwoju idei, gdzie odnajduje się ona w pewnej formie konieczności wewnętrznej, opartej na niepełności jej istnienia w obliczu zwykłego abstraktu, który pozbawiony życia byłby niczym wartościowym dla nauki oraz w całości kohabitacji, pomiędzy nią a duchem jako najwyższą egzemplifikacją tegoż istnienia. To pierwsze zagadnienie zostało omówione wcześniej²¹⁵, natomiast „odnalezienie” ducha absolutnego

214 T. Kroński, Hegel, s. 102

215 Zob. II. 1. a) do II. 1. c)

109

poprzez filozofię idei jako podstawy całej rzeczywistości, bytu i jego ujęcia w pojęciu, czyli jako pojęcie jest zadaniem pierwszoplanowym obecnie. Otóż bowiem ów rezultat Krońskiego, ale także i konkretyzacja treści idei Cieszkowskiego, gdzie duch dochodzi do swego epistemologicznego apogeum („Najwyższa bowiem tożsamość zawiera w sobie również rozmaite szczeble swojego rozwoju, a chociaż już sama przez się nie jest tym, czym ma być zgodnie ze swym pojęciem, to jednak staje się tym coraz bardziej, coraz lepiej, coraz konkretniej.”²¹⁶) jest jeszcze jakby niespełniona. Ta konkretyzacja treści idei absolutnej wymaga w jakiś nieodgadniony dotychczas sposób, pełnej

„synchronizacji” z duchem absolutnym, lecz nie już tylko i wyłącznie na poziomie logicznym, abstrakcyjnym w odniesieniu do koherentności i tak zawartej w nich z istoty. Zauważa tą oczywistość sam Hegel, gdy pisze, że

„Można by mniemać, że filozofia jako stopnie idei muszą mieć jakiś inny porządek niż ten, w jakim pojęcia te pojawiły się w czasie.”²¹⁷ Ta aczasowość poznania treści pojęcia idei, jej bytu jest bezwzględnym skonkretyzowaniem właśnie prawdy Absolutu. Synteza idei absolutnej z duchem absolutnym zasadza się przede wszystkim na idealnym odniesieniu wobec rzeczywistości, co oznacza ni mniej ni więcej, jak brak jakichkolwiek przeciwności wynikłych z tej ostatniej. Oprócz więc tego, że

„Idea wstąpiła […] w poznanie, w ducha samego, w nim stała się przytomną sobie, stała się rozumem bezwzględnym, stała się poznaniem ducha, myśleniem bezwzględności.”²¹⁸ nie można uniknąć konieczności, której bezsprzecznie potrzebuje to sprzężenie, tożsamość pojęciowa, a mianowicie Dobra jako świadectwa prawdziwości tegoż tak powstałego

216 A. Cieszkowski, Prolegomena do historiozofii, s. 72

217 G. W. F. Hegel, Wykłady z historii filozofii, tłum. Ś. F. Nowicki, t. 1, s. 71

218 J. Kremer, Wykład systematyczny filozofii, s. 448 110

Absolutu. Tym Dobrem zaś jest świadoma siebie, tzn. istoty idei oraz ducha wolność. „Ale rezultat ten jest sam prostą bezpośredniością; jest on bowiem świadomą siebie wolnością, która opiera się na sobie samej, która nie odrzuciła na bok przeciwieństwa, zostawiając je tam opuszczone, lecz się z nim pojednała.”²¹⁹ Trudno sobie chyba wyobrazić wznioślejszą egzemplifikację Absolutu jako takiego, oprócz pozostałych prerogatyw, występujących w tej odkrytej na nowo jego treści z niego wynikających.

Rozchodzi się tutaj głownie o scholastyczny dogmat o mocy kreacji oraz inkarnacji Słowa Bożego, który podnosi Kremer. „Tutaj więc nie ma już badania, śledzenia idei w przedmiocie, a tak wynajdywana jedność podmiotu i przedmiotu, myśli i rzeczywistości; tutaj ta jedność (idea z duchem – przyp. autora) już ma to znaczenie, iż myślenie zamienia się na przedmiot, na rzeczywistość, że stwarza bytność.”²²⁰ A więc nastąpiłaby w tym momencie próba naukowego wytłumaczenia istoty boskości w perspektywie kreacjonizmu; nie tyle jeszcze genetycznego (będzie on przedmiotem badań w rozdziale czwartym niniejszej pracy), ale eternalnego, gdzie ciągłość powstawania, ujęta logicznie przez Hegla pod postacią triady tezy – antytezy – syntezy, nabiera obecnie głębszego znaczenia. W istocie bowiem jedynym problemem pozostawałaby kwestia początku w ogóle, czyli oparta na sprawstwie, gdyż i tu Hegel odkrył najdoskonalsze jego rozumienie w perspektywie logicznej, której to sprawstwo, moc lub wola muszą podlegać rozumieniu przedstawionemu powyżej.²²¹ Ponadto ciągle należy już na tym poziomie abstrakcji pamiętać, iż: „Die ewig sich selbst gleiche Bedeutung der Ideen, die immer find, was sie find, gleichviel ob es Dinge gibt, die durch Teilnahme an

219 T. Kroński, Hegel, s. 102

220 J. Kremer, Wykład systematyczny filozofii, s. 464

221 Zob. II. 1. a)

111

ihnen sie in dieser Außenwelt zur Erscheinung bringen, oder ob es Geister gibt, welche ihnen, indem sie sie denken, die Wirklichheit eines sich ereignenden Seelenzustandes geben.“²²², albo to jest sama idea, która dla duszy ludzkiej, czyli każdorazowej myśli, treści pojęcia, przyjmuje postać przyrody, swego innobytu.

Otóż logika, lub wręcz panlogiczność Heglowskiej filozofii, objawia swą największą wartość w obliczu zastosowania jej wobec treści Absolutu, czyli Jego istoty. Można ją uchwycić za pomocą trzech sylogizmów, które oprócz tego, iż w najpełniejszy sposób obejmują zagadnienie rozwoju, czyli stawania się, to naprowadzają na brakujące elementy tej jego pełni, która obcuje w świecie z podmiotem jedynie w postaci abstrakcyjnej jak dotychczas. Zatem pierwszy z owych sylogizmów zdaje się być pewną zapowiedzią w tym rozumieniu, iż jest pewnego rodzaju ruchem, czyli abstrakcyjną jego treścią, a więc stawaniem się. „Pierwszym zjawiskiem jest sylogizm, który ma za podstawę jako punkt wyjścia to, co logiczne, a termin średni, który łączy ducha z tym, co logiczne – przyrodę, a przyroda staje się duchem.”²²³ Tak więc Hegel ponownie przypomina w tym zrekapitulowaniu swojego idealizmu podstawę rzeczywistości potocznie, czy też sensualnie postrzeganej. To serce jego filozofii, koncepcja ruchu, ujęta jako pewnego rodzaju zjawisko, referujące się w logicznym sylogizmie stawania się, jeszcze raz naprowadza podmiot ku jego prymarnemu odniesieniu. W tym aspekcie drugi z sylogizmów, a zarazem

222 H. Lotze, System der Philosophie, hg. von G. Olms, Hildescheim – Zurich – New York 2004, s. 501

(„Wiecznie samo sobie równe znaczenie idei, które zawsze znajduje to, co znajduje, mniejsza o to, czy są to rzeczy, które przez udział w nich w zewnętrznym świecie się wyjawiają, gdyż są to duchy, które myśląc tak rzeczywistość, wyrażającego się stanu duszy wyrażają.” – tłum. autora)

223 G.W.F. Hegel, Encyklopedia nauk filozoficznych, tłum. Ś.F. Nowicki, s. 582 - 583

112

zapośredniczenie pierwszego, przedstawia się jako namysł, bądź też cytując Hegla, jako sposób bycia przez niego pewnego rodzaju „[…]

sylogizmem duchowej refleksji w idei.”²²⁴ Tutaj owo stawanie się, ten pseudoruch, nabiera jakichś cech statycznych, abstrahując oczywiście od tego, że całość idealizmu na tej cesze właśnie się zasadza. Jednakże nie sposób odnieść wrażenia, a wręcz nawet i przekonania, iż t a refleksja jest już na innym poziomie poznania, na neotycznym, bo pozostającym poza prawami, logiką przyrody, a przez to jako bezwzględnie panującym nad jej postacią. Tutaj jedynie może i powinno dopiero ziszczać się prawdziwe przesłanie filozofii Heglowskiej – w ukazaniu swej mocy opartej na faktualiach determinacji zdeterminowania przyrody. W tej żywej, czystej można powiedzieć wolności, jej immanentnej postaci, następuje pełne ukazanie prawdy o Absolucie – Jego istoty, a więc trzeciego sylogizmu.

„Trzecim sylogizmem jest idea filozofii, która ma za swój termin średni, samowiedny rozum to, co absolutnie ogólne.”²²⁵ Tak więc Heglowskim Absolutem jest idea filozofii, która może dalej żyć, a raczej wówczas już trwać w postaci zapośredniczonych, nieskończonej ilości, czyli ogólnych, samowiednych rozumów, gdyż w sobie samych zawierających prawdę o rzeczywistości. One to kontemplując ich stosunek względem całej ogólności, a więc idei i jej historii, czyli ducha, staną się Absolutnymi wówczas. Ten termin średni, samowiedny rozum jako podstawa oraz pewnego rodzaju gwarancja rzeczywistości jest właśnie pomostem pomiędzy Absolutem a jego lennem. „Bo jego swoistą określonością, jego immanentną formą jest tu istniejące samo dla siebie czyste pojęcie, Ja, pewność samego siebie, jako nieskończona ogólność. Tą samowiedną

224 Tamże, s. 583

225 Tamże

113

(wissende) prawdą jest duch.”²²⁶ Idea filozofii stała się zwycięska w tym znaczeniu, że nadaje ona jedyny, prawdziwy sens wszystkiemu, co przemija, a z drugiej strony poprzez świadectwo ducha opartego na życiu, najgłębsze znaczenie temu ostatniemu. Ta metafizyczna głębia odkrywa swą potęgę właśnie w odniesieniu do człowieka i jego pełnego ułomności życia, naznaczonego przeważnie poszukiwaniem tego, co nazywa szczęściem, a co Hegel wspaniale ukazał w ostatnich słowach Encyklopedii nauk filozoficznych: „Wieczna istniejąca sama w sobie i dla siebie idea jako absolutny duch wiecznie się wprawia w ruch, wytwarza się i rozkoszuje się sobą.”²²⁷ Tą głębią zatem jest niemożność poszukiwania, gdyż ów stan szczęścia jest efektem, rezultatem, całością istnień ludzkich jako manifestacji każdorazowego „Ja”, gdzie ten finityzm staje się probierzem ich sensu życia i jego wartości.

Absolut Heglowski, starając się teraz posiąść rzeczywiście wszystkie definicje i określenia, co oznaczałoby, że przezwyciężyłby całość trudności z jakimi musi się borykać ludzkość w obrębie materii, o tyle właśnie o ile nie odkryła wszystkich definicji, wkracza w nowe dla niego samego położenie. Spełniły się więc kryteria teoriopoznawcze co do zakresu jego, Absolutu prawdziwości, ciągle rozumianej jeszcze jako manifestowanie się. „Diese Einheit ist der Begriff an und für sich oder die Idee, welche wiederum zunächst als Leben, oder das Senn des Begriffs, dann als Erkennen, oder das Wesen des Begriffs, zulegst als absolute Idee, oder der Begriff des Begriffs sich erweiset.“²²⁸ Jednakże oczywiście pozostaje

226 Tamże, s. 452

227 Tamże, s. 584

228 K. F. Göschel, Hegel und Seine Zeit, ag. 1832, Frankfurt am Main 1984, s.

74

(„Ta jedność jest pojęciem samym dla siebie, albo ideą, która ponownie okazuje się najpierw jako życie, potem jako sens pojęcia, następnie jako

114

jeszcze najważniejsza z kwestii, a mianowicie ta w jakim c e l u, p o c o miałby ich, tj. tejże całej wiedzy użyć, czyli dalej żyć w jej obrębie, gdyż z antropocentrycznego punktu widzenia osiągnięcie wszystkiego jawi się jako stagnacja. Tutaj zatem otwiera się najwłaściwszy sens całej filozofii Hegla i jej największa wartość, którą najpierw w odniesieniu do Plotyńskiej powinno się zanalizować.

poznanie, albo jako istota pojęcia, ostatecznie jako absolutna idea, albo pojecie pojęcia.” – tłum. autora)

115