Alojzy Smolka – patron Opolskiego Teatru Lalki i Aktora Alojzy Smolka urodził się w Raciborzu 27 kwietnia 1907 roku. Pochodził
z wielodzietnej rodziny, której nie ominęły tragedie wynikające z burzliwych dziejów XX wieku – jego starszy brat Antoni zginął podczas I wojny światowej, najmłodszy zaś nie powrócił z frontów II wojny. Smolka od najmłodszych lat był przywiązany do polskiej tradycji i języka, a swoją polskość manifestował jeszcze pod zaborami. Brał czynny udział w akcji plebiscytowej – roznosił polskie gazetki i ulotki. Smolka miał zdolności artystyczne, był uzdolnionym
rzemieślnikiem. W Raciborzu uczył się zawodu w warsztacie snycerskim, a egzamin na czeladnika zdał z bardzo dobrym wynikiem. Pracy jednak nie dostał, przez jakiś czas borykał się z brakiem zatrudnienia. W poszukiwaniu nowych możliwości zapisał się na kurs dla aktywistów kulturalnych zorganizowany przez Związek Polaków w Niemczech, z którym związał się na stałe. Jako opiekun zespołów amatorskich przemierzał nie tylko tereny raciborskie, ale również oleskie, opolskie i strzeleckie.
Wyreżyserował niezliczoną liczbę spektakli – dobierał repertuar, szkolił aktorów, zajmował się scenografią, a gdy wymagały tego okoliczności – pełnił rolę suflera.
Jego zainteresowanie teatrem sprawia, że w 1937 roku rozwija się jego kolejna pasja do teatrów kukiełkowych.
Smolka bierze udział w kursie teatralnym zorganizowanym w Zakopanem, który poświęcony był widowiskom dla dzieci i nowemu repertuarowi. Zajęcia prowadził m.in. Jan Wesołowski, dyrektor Teatru Kukiełkowego „Baj”
z Warszawy. W Zakopanem Smolka ma kontakt z ludźmi, którzy cenili rolę wychowawczą i społeczną sztuki. Po powrocie do Opola tworzy pierwsze kukiełki,
a premierowe przedstawienie ma miejsce już w październiku 1937 roku – sztuka Marii Kownackiej „Cztery mile za piec” wyznacza początek pracy Smolki z teatrem lalek i repertuarem przeznaczonym dla młodego odbiorcy.
W latach 1937-1939 wystawia liczne przedstawienia dla dzieci, co w owym burzliwym okresie wiązało się z szykanami i problemami z niemiecką władzą. Sztuki wystawiane są w wielu miejscach Opolszczyzny, a nawet poza granicami regionu, wszędzie tam gdzie były większe skupiska Polaków – w szkołach, świetlicach czy nawet
prywatnych domach. Smolka zajmował się również stroną muzyczną przedstawień, starał się nawiązywać bliski kontakt z widownią, zachęcać dzieci do żywiołowego udziału.
Wraz z wybuchem wojny władze niemieckie rozwiązują teatrzyk lalkowy, a członkowie zespołu zostają uwięzieni;
część z nich, w tym Smolkę, wywieziono do obozu koncentracyjnego Buchenwald. Smolka oskarżony o zdradę stanu zostaje skazany na dziesięć lat ciężkiego więzienia, w celi w Brandenburgu spędza 4 lata, zostaje uwolniony dopiero w 1945 roku, wtedy też wraca do Opola. Tu zajmuje się organizacją teatru lalek, widząc w działalności kulturalnej swoją misję. Jednak dopiero w 1949 roku udaje mu się doprowadzić swoje marzenia do skutku. „Pan Drops i jego trupa” to pierwszy powojenny spektakl, który inauguruje działalność Opolskiego Teatru Lalek. Za swoją działalność Smolka otrzymał liczne odznaczenia, m.in. medal „Za zasługi dla miasta Opola”. Aż do swojej śmierci 9 maja 1971 roku był Smolka związany z opolskim teatrem, swoją pracą inspirował innych, zawsze przyjazny i życzliwy innym, nie lubił mówić o sobie, jednakże był to artysta „wielkiego serca i bezprzykładnej pokory, obdarowany przez los uporem – tym uporem zwyciężał” (T. Byrski).
1. Alojzy Smolka : wspomnienie 1907-1971 / oprac. BASZ // Gaz.Wybor. - 2003, nr 157, dod. Gaz.Wybor.Opole, s. 5
2. Alojzy Smolka / oprac. Olga Ptak. - Il. // Teatr(L)al. - 2005, nr 1, s. 4-5
3. Historia prawdziwa o Alojzym Smolce i jego lalkach / Zofia Hajduk. - Il. // Kal.Opol. - 1988, s. 89-96
4. Kierownik się podpisuje : Alojzy Smolka (1907-1971) / Dorota Wodecka-Lasota. - Il. // Gaz.Wybor. - 2003, nr 249, dod. Gaz.Wybor.Opole, s. 5
5. Ludzie i lalki : opowieści o teatrze / red. Zbigniew Bitka. - Opole : Opolski Teatr Lalki i Aktora, 2008. - 120, [8]
s. : il. ; 30 cm
6. Opole : dzieje i tradycja / pod red. Bernarda Linka, Krzysztofa Tarki, Urszuli Zajączkowskiej ; Państwowy Instytut Naukowy - Instytut Śląski w Opolu, Instytut Historii Uniwersytetu Opolskiego, Muzeum Śląska Opolskiego.
- Opole : Urząd Miasta Opola, 2011. - 404 s. : il. ; 30 cm. - Bibliogr. s. 401-404, Summ., Zsfg. - ISBN 978-83-87401-00-9
7. Z szufladek pamięci / Zygmunt Smandzik. - Il. // Strony. - 1995, nr 6, s. 9-12
8. Alojzy Smolka : patriota - artysta / red. Krystyna Konopacka-Csala.- Opole : Opolskie Towarzystwo Kulturalno-Oświatowe, [1972]
Emanuel Smołka – patron Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Opolu
Emanuel Smołka pochodził z rodziny chłopskiej zamieszkałej pod Raciborzem, urodził się 20 grudnia 1820 roku w Cyprzanowie. Po maturze kontynuował naukę na wydziale filozoficznym Uniwersytetu Wrocławskiego. W określeniu swojej polskości zapewne pomogła mu przynależność do Towarzystwa Literacko-Słowiańskiego. Po studiach Smołka decyduje się na działalność pedagogiczną. W rezultacie zdaje egzamin na nauczyciela szkół wydziałowych, a ponieważ nie było wolnych etatów w gimnazjach istniejących w regionie zaczyna pracę w szkole elementarnej w Bytomiu. Smołka kładł szczególny nacisk na oświatę ludu, poświęcił temu zagadnieniu artykuł opublikowany w czasopiśmie
„Szkoła Polska”. Wprowadzał nowe metody nauczania, których wymiernym efektem były dobre oceny uczniów. Podkreślić należy, że pomimo nakazu władz pruskich na lekcjach używał języka polskiego, za co zresztą chciano zwolnić go z posady nauczyciela.
Smołka nie tylko współpracował, ale także przyjaźnił się z ks. Józefem Szafrankiem, zwierzchnikiem szkoły, który w późniejszym okresie został posłem i obrońcą ludu śląskiego. Smołka zaangażował się również w życie polityczne Bytomia, w czerwcu 1848 po raz pierwszy na wiecu wystąpił publicznie opowiadając się za równouprawnieniem języka polskiego na Śląsku. Był członkiem wielu polskich stowarzyszeń (wymienić należy Polski Klub Narodowy czy Komitet do Strzeżenia Praw Ludu). Otwarcie sprzeciwiał się włączeniu Księstwa Poznańskiego do Rzeszy
Niemieckiej, a także organizował zbiórki darów dla zwolnionych z więzień działaczy z Wielkopolski. Ważny dla niego był język polski i jego zachowanie na terenie, na którym nauczał, jak podkreślał: „Każdy naród dopóty tylko żyje duchem, dopóki ma literaturę i oświatę narodową”. Opinie swoje wyrażał Smołka na łamach „Dziennika Górnośląskiego”; początkowo był jedynie współpracownikiem, jednak w 1849 zaczął redagować pismo wraz z Józefem Lompą. Podczas tej współpracy powstaje pomysł założenia „Towarzystwa Pracujących dla Oświaty Ludu Górnośląskiego”, którego głównym zadaniem była działalność oświatowa połączona z zakładaniem
i propagowaniem polskich bibliotek.
Sam Smołka włącza się do akcji w 1848 roku otwierając w swoim mieszkaniu w Bytomiu pierwszą wypożyczalnię i czytelnię polską na Górnym Śląsku. Działalność biblioteki propagował na łamach „Dziennika” – informował o nowych książkach, dziękował za ofiarowane tytuły. Smołka pracował społecznie – pieniądze ze składek członkowskich przeznaczał na zakup książek i ich oprawę. Starał się o otwarcie kolejnych bibliotek w miastach i wsiach Górnego Śląska. Przyczynił się do założenia czytelń w Rybniku, Mysłowicach, Woźnikach, Lubszy i Lubecku. Po burzliwym okresie Wiosny Ludów nastąpiła silna reakcja władz pruskich, zamknięto „Dziennik Górnośląski”. Smołka przeniósł się do Tarnowskich Gór, gdzie pełnił funkcję kierownika szkoły miejskiej. Jednakże niedługo po rozpoczęciu nowej pracy Smołka poważnie się rozchorował. Zmarł 4 sierpnia 1854 roku w wieku zaledwie 34 lat.
1. Emanuel Smołka - patron Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Opolu / oprac. Anna Śliwińska. - Il. - Bibliogr.
// Pomag.Sobie w Pr. - 1994, nr 3, s. 4-9
2. Obrońcy ludu śląskiego / Janina Ender. - Warszawa : "Pax", 1956.
3. Pionierzy odrodzenia narodowego na Śląsku (1763-1890) / Mieczysław Tobiasz. - Katowice : Nakładem i drukiem Księgarni i Drukarni Katolickiej S. A., 1937.