do systemu KRUS z obciążeniami przedsiębiorców należących do systemu ZUS
W niniejszej analizie dokonano porównania składek na ubezpieczenie spo-łeczne. Wzięto pod uwagę osoby ubezpieczone w ZUS prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą bez preferencji (60% przeciętnej płacy w gospodarce narodowej), osoby ubezpieczone w KRUS prowadzące gospodarstwo rolne do 50 ha przeliczeniowych UR oraz osoby prowadzące gospodarstwo rolne do 50 ha przeliczeniowych UR i dodatkowo prowadzące pozarolniczą działalność gospo-darczą. Szczegółowe informacje na temat wysokości składek płaconych przez osoby należące do systemu ZUS i KRUS przedstawia wykres 2.
Wykres 2. Porównanie miesięcznych składek emerytalno-rentowych w ZUS i KRUS w latach 2005–2018 (w zł)
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych KRUS i ZUS.
Dane przedstawione na wykresie 2 wskazują, że miesięczna podstawowa kwota składki w ZUS jest znacznie wyższa niż w KRUS (zarówno dla rolni-ków prowadzących dodatkową działalność gospodarczą, jak i jej
nieprowadzą-0 2005
KRUS składka podstawowa (gosp. do 50 ha UR)
ZUS składka podstawowa dla przedsiębiorców
KRUS (składka dla osób prowadzących dodatkową działalność gospodarczą
ZUS (składka preferencyjna dla przedsiębiorców 2015
pozarolniczą działalność gospodarczą ubezpieczona w ZUS obciążona była z tego tytułu kwotą ok. 779 zł miesięcznie. Natomiast osoba ubezpieczona w KRUS prowadząca dodatkowo pozarolniczą działalność gospodarczą – kwotą 180 zł na miesiąc. Należy jednak podkreślić, że osoby ubezpieczone w ZUS podejmujące działalność gospodarczą po raz pierwszy mogą korzystać z preferencyjnej składki, która wynosiła w 2018 r. 184 zł i jest porównywalna ze składką rolników prowadzących dodatkową pozarolniczą działalność go-spodarczą (wykres 2). Warto dodać, że składka ta obowiązuje tylko przez dwa lata, po których następuje przejście na zasady bez preferencji.
Trzeba jednak wyraźnie podkreślić, że obowiązujące zróżnicowanie wyso-kości składek emerytalno-rentowych dla rolników ubezpieczonych w KRUS w gospodarstwach od 50 ha wzwyż nie powoduje zwiększenia wysokości ich świadczeń emerytalno-rentowych. Wynika to z faktu, że w systemie ubezpie-czeniowym KRUS świadczenia te oparte są o zdefiniowaną ich wielkość, która nie zależy od sumy wniesionych składek. W ZUS mamy sytuację odmienną.
Tu wysokość świadczeń emerytalno-rentowych uzależniona jest od wielkości wniesionego kapitału.
Znacznie mniejsze zróżnicowanie składek ma miejsce w przypadku ubez-pieczenia wypadkowego, chorobowego i macierzyńskiego, co przedstawia wykres 3. Podstawowa składka w ZUS była w 2018 r. prawie trzy razy wyż-sza od składki podstawowej KRUS oraz składki dla rolników prowadzących dodatkową działalność gospodarczą (odpowiednio 113 zł w ZUS i 42 zł w KRUS). Osoba ubezpieczona w KRUS prowadząca zarówno działalność rolniczą , jak i pozarolniczą działalność gospodarczą obciążona była kwotą ok. 42 zł miesięcznie i była to kwota półtorakrotnie wyższa od odprowadzanej przez osoby należące do ZUS, prowadzące działalność i rozliczające się na zasadach preferencyjnych. W uzupełnieniu należy podkreślić, że od 2004 r.
rolnicy prowadzący jednocześnie działalność rolniczą i pozarolniczą byli zo-bowiązani opłacać w podwójnej wysokości składki zarówno na ubezpiecze-nie emerytalno-rentowe, jak i na samofinansujące się ubezpieczeubezpiecze-nie wypad-kowe, chorobowe i macierzyńskie (wykres 3). Dopiero kolejna zmiana ustawy o ubezpieczeniu społecznym w 2009 r.20 sprawiła, że ubezpieczonych pro-wadzących dodatkową działalność pozarolniczą zwolniono z obowiązku opłacania podwójnej składki na ubezpieczenie wypadkowe, chorobowe i macierzyńskie.
20 Ustawa z 24 kwietnia 2009 r. o zmianie ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, Dz. U. 2009 nr 79 poz. 667.
Wykres 3. Porównanie miesięcznych składek wypadkowych, chorobowych i macierzyńskich w ZUS i KRUS w latach 2005–2018 (w zł)
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych KRUS i ZUS.
Powyższe rozważania wskazują, że na sumę kwot na ubezpieczenie społecz-ne rolników składają się składki emerytalno-rentowe, wypadkowe, chorobowe i macierzyńskie. Ich wysokość ustalana jest w znacznie niższej wysokości niż u przedsiębiorców należących do systemu ZUS, którzy oprócz wysokich skła-dek na ubezpieczenie społeczne (emerytalno-rentowe, wypadkowe, chorobowe i macierzyńskie), odprowadzają również składki na ubezpieczenie zdrowotne (tabela 7). Należy jednak wyraźnie zaznaczyć, że w systemie ZUS to wysokość składki determinuje wysokość świadczeń emerytalno-rentowych. Z rozwiąza-niem tym nie spotykamy się w systemie KRUS, bowiem wysokość świadczeń jest niezależna od wysokości wniesionego wkładu/kapitału.
Tabela 7. Porównanie miesięcznych łącznych obciążeń rolników, rolników-przedsiębiorców i przedsiębiorców należących do systemu ZUS i KRUS w roku 2018
z preferencjami Przedsiębiorca bez preferencji Łączna wysokość składek
emerytalno-rentowych, wypadkowych i chorobowych w 2018 r.
132,0 zł 222,0 zł 210,9 zł 892,3 zł
Składka zdrowotna* do 6 ha – 0 zł 1 zł od
każdego ha
powyżej 6 ha 275,5 zł 275,5 zł KRUS składka podstawowa (gosp. do 50 ha UR)
ZUS składka podstawowa dla przedsiębiorców
KRUS (składka dla osób prowadzących dodatkową działalność gospodarczą
ZUS (składka preferencyjna dla przedsiębiorców
2005 2010 2015 2018
Podsumowanie
Wysokość składek w systemie KRUS ustalana jest w znacznie niższej wy-sokości niż dla przedsiębiorców należących do systemu ZUS, którzy oprócz wysokich składek na ubezpieczenie społeczne (emerytalno-rentowe, wypad-kowe, chorobowe i macierzyńskie) odprowadzają również składki na ubezpie-czenie zdrowotne.
Różnice w sposobie naliczania składek determinują wysokość miesięcznej kwoty płaconej przez rolników, rolników prowadzących pozarolniczą działal-ność gospodarczą i przedsiębiorców. Podstawowa składka w ZUS była w 2018 r. ponad osiem razy wyższa od składki podstawowej KRUS oraz ponad cztery razy wyższa od składki dla rolników prowadzących dodatkową działalność gospodarczą. Składka osób ubezpieczonych w ZUS podejmujących działal-ność gospodarczą po raz pierwszy jest porównywalna ze składką rolników prowadzących dodatkową pozarolniczą działalność gospodarczą. W roku 2018 wyniosła ona 184 zł. Może to być swego rodzaju uzasadnienie dla wsparcia rolnictwa, które uznawane jest za dział szczególnie wrażliwy i jednocześnie strategiczny dla gospodarki narodowej.
Niskie składki rolników są jednym z argumentów przemawiających za zmianą w zakresie sposobu naliczania i finasowania ich składek na ubezpie-czenie społeczne. Należy jednak wyraźnie zaznaczyć, że zmiany takie skut-kowałyby ogromnym wzrostem obciążeń składkowych rolników, co byłoby szczególnie dotkliwe dla małych gospodarstw rolnych, które w stosunku do gospodarstw dużych, silnych ekonomicznie są relatywnie znacznie bardziej obciążone tą parafiskalną daniną.
Joanna Pawłowska-Tyszko – dr inż., Zakład Rachunkowości Gospodarstw Rolnych, IERiGŻ–PIB
Literatura
1. Puślecki D., Zakres ochrony rolników prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą w ustawie o ubezpieczeniu społecznym rolników, „Przegląd Prawa Rolnego” 2014, nr 2 (15).
2. Roguszewska W., Zmiany w ubezpieczeniu społecznym rolników, „Ubezpieczenia w Rolnictwie. Materiały i Studia” 2009, nr 35.
3. Siekierski C., Ewolucja systemu ubezpieczeń społecznych rolników w Polsce [w:]
Ubezpieczenia społeczne. Wieś i rolnictwo, red. M. Adamowicz, Warszawa, Wy-dawnictwo SGGW, 2002.
4. Ustawa z 1 lipca 2005 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw, Dz. U. nr 150 poz. 1248.
5. Ustawa z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, Dz. U.
2020 nr 266 ze zm.
6. Ustawa z 13 stycznia 2012 r. o składkach na ubezpieczenie zdrowotne rolników, Dz. U. 2012 poz. 123 ze zm.
7. Ustawa z 2 kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy o ubezpieczeniach społecznych, Dz. U. 2004 nr 91 poz. 873.
8. Ustawa z 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników, Dz. U. 2015 poz. 704 ze zm.
9. Ustawa z 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, Dz. U. 2019 poz. 1482 ze zm.
10. Ustawa z 21 listopada 2008 r. o emeryturach kapitałowych, Dz. U. 2018 poz. 926.
11. Ustawa z 24 kwietnia 2009 r. o zmianie ustawy o ubezpieczeniu społecznym rol-ników, Dz. U. nr 79 poz. 667.
12. Ustawa z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych, Dz. U. 2018 poz. 200 ze zm.
13. Ustawa z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, Dz. U. 2019 poz. 1373 ze zm.
14. Ustawa z 5 grudnia 2014 r. o zmianie ustawy o składkach na ubezpieczenie zdro-wotne rolników, Dz. U. 2014 poz. 1935.
15. Walczak D., Uwarunkowania funkcjonowania systemu zabezpieczenia społecz-nego rolników w Polsce, Toruń, TNOiK – Dom Organizatora, 2011.
16. Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 26 października 2010 r., sygn. akt K 58/07.