Analiza wyników badań

W moich badaniach porównałam grupę badaną z grupą kontrolną pod względem poziomu zmiennych z Inwentarza Postawy Wobec Śmierci; uwzględniłam również sposób kształtowania się poziomu lęku oraz ryzyka, a także zmiennych występujących w kwestionariuszu Zainteresowań i Pre­ ferencji Zuckermana.

Zestawiłam także grupę alpinistów z osobami nie uprawiającymi tego rodzaju sportu pod względem poziomu lęku i skłonności do ryzyka oraz zo­ brazowałam rozkład wyników w skali lęku stanu i lęku cechy, a także skłon­ ności do ryzyka.

Tabela 1. Zmienne z Kwestionariusza Zuckermana - wartości średnie (m) i odchylenia stan­ dardowe (s) w grupie badanej i grupie kontrolnej

Zmienna Grupa badana m s Grupa kontrol­ na m S Testy t (df=58) t P Wynik całkowity 23,80 5,99 21,30 5,77 1,65 ,053 Poszukiwanie przygód 7,93 1,82 6,17 2,79 2,90 ,003** Poszukiwanie wrażeń 6,07 2,08 6,63 2,01 - 1,07 ,856 Rozhamowanie 5,63 2,47 4,93 2,21 1,16 ,126 Oporność na nudę 4,20 1,92 3,57 1,96 1,26 ,106

Istotność w testach prawostronnych: ** p<, 01

Alpiniści odznaczają się istotnie wyższym poziomem poszukiwania przy­ gód niż osoby z grupy kontrolnej. W przypadku pozostałych trzech zmien­ nych z testu Zuckermana różnice między porównywanymi grupami okaza­ ły się nieistotne.

Porównałam grupę badaną z grupą kontrolną pod względem poziomu lęku i skłonności do ryzyka.

Taternicy odznaczają się, istotnie niższym poziomem leku jako cechy niż osoby z grupy kontrolnej. Skłonność do ryzyka jest istotnie wyższa wśród al­ pinistów niż w grupie kontrolnej.

W kolejnym fragmencie opracowania przedstawię porównanie grupy badanej z grupą kontrolną pod względem poziomu zmiennych z Inwenta­ rza Postawy Wobec Śmierci.

Tabela 2. Lęk a skłonność do ryzyka Zmienna Grupa badana m s Grupa kontrol­ na m S Testy t (df=58) Test t P Lęk jako cecha ^{36,43 6,48 40,30 7,70 Lewostr. -2,12 ,019*} Skłonność do ryzyka ^{16,47 4,39 13,43 4,95 Prawostr. 2,51 ,008*} Istotność: * p<, 05; **p<, 01

Tabela 3. Wymiary postaw wobec śmierci

Zmienna ^Grupa badana m ^s Grupa kontrolna m ^s Testy t (df=58) t P Konieczność 4,18 ,97 4,41 1,03 -.87 ,389 Gentralność 2,35 ,74 2,79 1,05 -1,87 ,067 Tajemniczość 5,02 1,12 4,87 1,00 ,54 ,589 Wartość 4,44 1,05 4,68 ,85 -,95 ,346 Groza 3,76 ,94 4,61 1,29 -2,92 ,005** Tragiczność 3,95 1,04 4,85 1,43 -2,78 ,007** Destrukcyjność 4,21 1,34 4,74 1,32 -1,56 ,125 Absurdalność 3,63 1,02 4,03 1,48 -1,22 ,228

Istotność w testach dwustronnych: **pc,01

Alpiniści odznaczają się istotnie niższym poziomem grozy i tragiczności niż osoby nie uprawiające tego rodzaju sportu. Średnie wartości zmiennej w skali grozy w większości występują w grupie badanej, a nie kontrolnej.

Uczuciowy kontekst myślenia

o

Analiza procentowa, dotycząca zachowań wobec śmierci człowieka ob­ cego wykazała, że nie ma istotnych różnic między grupami pod względem przeżywania śmierci. Większość badanych z obu grup nie widzi potrzeby wprowadzania zmian. Ilustruje to rycina 1. Niewielki procent badanych chce wyciągnąć z życia co się da, a bardzo mała liczba alpinistów zamierza doko­ nać zmian w życiu. Znacznie więcej osób z grupy kontrolnej pragnie zmian w życiu, jednak zdecydowana większość nie wprowadza zmian.

Odpowiedzi udzielone w pozycji „Gdy kogoś z moich bliskich dotknie śmierć, wtedy głównie postanawiam”, alpiniści w porównaniu z grupą kon­ trolną częściej twierdzą, że należy wykorzystać życie do końca, natomiast ba­ dani z grupy kontrolnej częściej chcą coś w życiu zmienić na lepsze.

Postawy wobec śmierci a lęk u alpinistów 29

Ryc. 1. Postawy wobec śmierci człowieka obcego n- grupa badana N- grupa kontrolna

Ryc. 2. Śmierć osoby bliskiej n- grupa badana

N~ grupa kontrolna

Odpowiedzi udzielone w pozycji „Kiedy myślę o odejściu moich bliskich, to przede wszystkim”, wskazują, że osoby z grupy kontrolnej bardziej prze­ żywają odejście bliskich, ponieważ częściej pytają o początek i sens ludzkie­ go życia. W przypadku alpinistów nie ma to wpływu na ich myślenie i dzia­ łanie. Obrazuje to rycina 3.

Ryc. 3. Myślenie o odejściu bliskich n- grupa badana N- grupa kontrolna

Analiza procentowa wykazała ponadto, że alpiniści w porównaniu z oso­ bami z grupy kontrolnej rzadziej myślą o śmierci, rzadziej też pytają o po­ czątek i cel życia.

Analiza

związanych

Dotyczy ona uczuć związanych ze śmiercią bliskiej osoby, umieraniem obcych ludzi oraz wyobrażaniem sobie własnej śmierci.

W przypadku uczuć związanych ze śmiercią bliskiej osoby stwierdzono istotność różnic dotyczących smutku i rozpaczy pomiędzy dwiema grupa­ mi badanych. Smutek jest uczuciem częściej i bardziej intensywnie przeży­ wanym przez alpinistów w porównaniu z grupą kontrolną. Badani z gru­ py kontrolnej istotnie częściej przeżywają rozpacz. Charakteryzuje się ona większym nasileniem uczuciowym od smutku. Dlatego też smutek pojawia się częściej w grupie badanej, ponieważ może to wynikać z większego oswo­ jenia ze śmiercią. Analiza uczuć związanych z umieraniem obcych ludzi nie

wykazała istotności różnic pomiędzy obiema grupami. Dla wszystkich osób z obu grup dominującym uczuciem związanym z umieraniem obcych ludzi jest przemijanie.

Natomiast w przypadku uczuć związanych z wyobrażaniem sobie wła­ snej śmierci w grupie alpinistów na pierwszym miejscu wystąpiło przemi­ janie, a na drugim niepewność przyszłości, w grupie kontrolnej kolejność

Postawy wobec śmierci a Ifk u alpinistów 31

Korelacje pomiędzy

W tej części zamierzam krótko zobrazować korelację pomiędzy zmien­ nymi w grupie badanej i grupie kontrolnej.

Współczynniki korelacji pomiędzy zmiennymi opisującymi lęk i skłon­ ność do ryzyka wykazują istotność tej korelacji. Badania przedstawiają do­ datnią, dość silną korelację pomiędzy lękiem stanem a lękiem cechą oraz ujemną korelację między lękiem stanem i lękiem cechą a skłonnością do ry­ zyka. Obrazuje to tabela 4.

Tabela 4. Korelacje pomiędzy lękiem jako cechą a skłonnością do ryzyka

Zmienna Lęk cecha Skłonność do ryzyka

Lękjako cecha 1,00 43***

Skłonność do ryzyka ^{_ 43***} 1,00

Istotność w testach jednostronnych:**p<,01 ;***p<,001.

Tabela 5 obrazuje współczynniki korelacji między zmiennymi opisu­ jącymi zainterysowania i preferencje a lęk i skłonność do ryzyka. Wyni­ ka z niej, że poszukiwanie przygód koreluje ujemnie z lękiem cechą i do­ datnio ze skłonnością do ryzyka. Oporność na nudę koreluje dodatnio ze skłonnością do ryzyka, a poszukiwanie wrażeń i rozhamowanie nie są istot­ nie skorelowane.

Tabela 5. Związek między lękiem cechą i skłonnością do ryzyka a wymiarami poszukiwania doznań

Zmienna Lęk - cecha Skł. do ryzyka

Wynik całkowity —33** ,37**

Poszukiwanie przygód -,36** ,29**

Poszukiwanie wrażeń -,08 ,16

Rozhamowanie -.21 ,19

Weryfikacja

Na podstawie uzyskanych wyników można stwierdzić, że alpinistów ce­ chuje ciekawość poznawcza, której atrybutem jest większa skłonność do ryzyka i mniejszy niż w grupie kontrolnej strach przed śmiercią. Taterni­ cy przejawiają mniejszy lęk-cechę niż osoby nie uprawiające tego rodzaju sportu, co może wynikać z odpowiedniej struktury osobowości potrzebują­

cej nowych doznań. Poszukiwanie przygód koreluje ze skłonnością do ryzy­ ka i z lękiem, a centralność, która jest stopniem zainteresowania problematy­ ką śmierci i absurdalność, oznaczająca uczucie beznadziejności i bezsensow­ ności istnienia w postawach wobec śmierci, korelują z lękiem cechą. Także de- strukcyjność. Według, której śmierć niszczy możliwości rozwoju i poszukiwa­ nia sensu życia, koreluje z wynikiem całkowitym Zuckermana, a w szczegól­ ności z poszukiwaniem przygód i rozhamowaniem.

Badania wykazały także, że alpiniści cechują się wyższym poziomem po­ szukiwania przygód i niższym poziomem lęku jako cechy. Przeprowadzone analizy statystyczne dowodzą, że chęć poszukiwania przygód jest jedna z waż­ niejszych przyczyn uprawiania taternictwa. Poszukiwanie przygód dodatko­ wo współwystępuje z lękiem cechą, który w grupie badanej jest słabszy niż u osób nie uprawiających taternictwa. Dane z literatury świadczą, że moty­ wacja do uprawiania alpinizmu tkwi w sferze emocjonalnej człowieka, bo­ wiem dla alpinisty wszelka działalność jest związana z niebezpieczeństwem i zagrożeniem, z towarzyszącym im strachem'.

To właśnie pragnienie jego pokonywania wyzwala chęć poszukiwania przygód, doświadczania coraz to nowych emocji. Dla tych ludzi istotą wal­ ki jest ich własne wnętrze, a według Bonattiego lęk daje odczuć smak ży­ cia alpiniście3 4. Jest to zgodne z badaniami Ryna przeprowadzonymi w la­ tach 1966-1970 w Klinice Psychiatrycznej AM w Krakowie, które wskazały, że u badanych alpinistów wspinaczka górska powodowała wzrost napięcia emocjonalnego o znaku dodatnim lub prowadziła do rozładowania napię­ cia emocjonalnego o znaku ujemnym.

3 Z. Ryn, Swoistość procesów emocjonalnych u alpinistów. Taternik 46, 2, Kraków 1970. 4 W. Bonatti, Moje góry. Iskry, Kraków 1967.

5 Z. Ryn, Swoistość procesów..., op. cit.

U większości osób wspinaczka zwiększała napięcie emocjonalne o przy­ jemnym zabarwieniu, natomiast u mniejszej liczby osób wspinaczka górska prowadziła do osłabienia lub rozładowania przykrego napięcia emocjonal­ nego, odczuwanego w warunkach życia codziennego. Z literatury wynika, że alpiniści nieprzygotowani wykazują antycypację przyszłego niepowodze­ nia. Także bardziej doświadczeni wspinacze, którym góry zabrały przyjaciół i znajomych, którzy byli świadkami wypadków, stają się bardziej świadomi realnego niebezpieczeństwa i przejawiają większą pokorę od młodych alpi­ nistów.5

Lęk jako cecha u alpinistów ma niższy poziom w porównaniu z grupą osób nie uprawiających alpinizmu. Być może wynika to z pragnienia pozna­ wania tajemniczych i groźnych gór, któremu towarzyszy uczucie niepewno­ ści. Mimo iż poziom lęku jest niższy w grupie badanej, nie ulega wątpliwo­ ści, że wśród alpinistów, którzy z gór wynieśli przykre doświadczenia może on być wyższy niż wśród tych, dla których góry były łaskawe.

Postawy wobec śmierci a Ifk u alpinistów 33 Zastanawiające, że walka z lekiem wielu wydaje się niepotrzebna. Jed­ nak jest to hartowanie siebie, które może mieć znaczenie przystosowawcze nie tylko w górach. Wśród grupy taterników zdecydowanie przeważa skłon­ ność do ryzyka, która w grupie kontrolnej jest znacznie osłabiona. Przekra­ czanie własnych ograniczeń, dążenie do doskonałości, wyzywanie losu na pojedynek mogą być postrzegane jako ćwiczenie własnej odporności psy­ chicznej. Jednak owa charakterystyczna odwaga wiąże się z poziomem tech­ nicznych umiejętności, ponieważ one decydują o podejmowaniu większego ryzyka i mniejszym strachu przed nim. Wśród uczuć związanych z umiera­ niem obcych ludzi przeważa przemijanie.

Myślenie o śmierci, dotyczące trzech jej aspektów, śmierci obcego, bli­ skiego i własnej, prowokuje dwa pytania o początek i cel życia oraz o to, co należy zrobić, aby życie nie zostało zmarnowane.

Najogólniejsza tendencja, przejawiająca się we wszystkich postawach wo­ bec śmierci, to podkreślenie pytania o początek i cel życia.

Alpiniści, kiedy spotykają się z faktem śmierci człowieka obcego znacz­ nie rzadziej chcą coś w życiu zmienić na lepsze. Być może jest to spowodo­ wane tym, że osoby decydujące się na alpinizm jako sposób na życie pod­ czas oswajania lęku i przeżywania radości i ekstazy, odnajdują sens tego cze­ go inni nie potrafią dostrzec i docenić.

Według Kępińskiego „gdy człowiek jest w obliczu prawdziwego nie­ bezpieczeństwa śmierci, wówczas często, ale nie zawsze, perspektywa śmierci zostaje oddalona, człowiek zachowuje się tak, jakby śmierć była daleko.”6

6 A. Kępiński, Lęk. Wydawnicwo Literackie, Kraków 2002, s. 52.

7 M. Leary, Wywieranie wrażenia na innych. O sztuce autoprezentacji. GWP, Gdańsk 2002.

Dane z literatury wskazują zgodność z postawami wobec śmierci wyra­ żonymi w przeprowadzonych badaniach. Alpiniści rzeczywiście nie myślą o śmierci, a w chwili ostatecznej przeżywają smutek i spokój. Ów negatywny lęk przed śmiercią może w swoisty sposób wiązać się z lękiem przed samot­ nością, bowiem pośrednio samotność równa się śmierci. Jednak każdy jest istotą społeczną i w walce z niebezpieczeństwem zawsze „my” jest silniejsze niż „ja”.7 Alpiniści na czas wypraw izolują się od swego codziennego otocze­ nia, aby wśród odległych i niedostępnych szczytów zdobyć to, co dla innych na zawsze pozostanie niemożliwe. Tam też rodzi się uczucie sportowej rywa­ lizacji, której istotą według Ryna stają się doświadczenia i przeżycia górskie, pełne grozy i skrajnych trudów, stanowiących układ odniesienia dla trud­ ności życia codziennego. Szczególny rodzaj uprawianej pasji jest dowodem niezaspokojonego niepokoju i nienasycenia życiem, w którym walka z sobą w samotności osłabia lęk przed śmiercią.