W pierwszej części, polegającej na przyporządkowaniu oglądanego kształtu w cią-gu 5 s do zadanej kategorii – „jednoznaczny”, „dwuznaczny”, „wieloznaczny”,
„asemantyczny” – uzyskuję 919 odpowiedzi na 936 możliwych. Podział na cztery kategorie jest wyraźnie zaznaczony. Najwięcej odpowiedzi mieści się w kategorii
„wieloznaczne”, natomiast najmniej w „dwuznaczne”. Prawdopodobnie wynika to z tego, że kształty dwuznaczne są trudniejsze do odczytania od pozostałych, co nie ma związku z liczbą znaczeń. Logicznie rzecz ujmując, prościej przeczytać dwa sensy od wielu (np.: trzech lub czterech), natomiast okazuje się, że tak nie jest, co może być spowodowane tym, że respondenci nie odczytują tych wielu sensów, tylko zauważają mnogość sensów i to im wystarcza.
Mnogość jako kategoria semantyczna jest łatwiejsza do zastosowania i odnalezie-nia niż dwuznaczność. Możliwe, że obrazy dwuznaczne wymagają dwukrotnego czytania na dwa różne sposoby (żeby w ogóle te dwa sensy znaleźć), a to wymaga
jednoznac zne
28,2% dwuznac zne
15% wieloznac zne
31,7% as em anty c zne 25,1%
Ilustracja 5. Podział procentowy przyporządkowań do poszczegól-nych kategorii
nie tylko zmiany perspektywy, lecz również podania w wątpliwość poprzedniego oglądu, nawet jeśli uznaje się go za prawidłowy.
Jednostkowi reprezentanci kategorii
Żaden z kształtów nie został jednogłośnie uznany za reprezentanta danej kate-gorii, jednak mimo to spójność odpowiedzi w obrębie grup jest duża. Patrząc na najczęściej typowane figury, to tylko dwuznaczna nie przekracza 35% zgodności wypowiedzi, dla pozostałych spójność wynosi około 70%, a dla jednoznacznej ponad 90%. Konsensus grupy dotyczący kategoryzacji danego kształtu ilustruje również łatwość/trudność związaną z jego odczytaniem, przy czym trudność wzra-sta dla kształtów dwuznacznych.
Komplikacje w kategoryzacji ilustrują również częstości udzielanych odpowiedzi.
Studenci częściej odpowiadają na pytanie przy figurach jednoznacznych niż ase-mantycznych. Z czego wynika, odnosząc się do obu powyższych podziałów, że kształty „łatwe” do odczytania są jedno- i wieloznaczne.
Tabela 1. Spójność wypowiedzi dla reprezentantów poszczególnych kategorii
[1] [2] [x] [0]
Liczba odpowiedzi 181 / 182 180 / 182 180 / 182 176 / 182
Wybrani reprezentanci kategorii
W kategoriach „jednoznaczne”, „wieloznaczne” i „asemantyczne” można wyróżnić po 7 kształtów, które uzyskały najwięcej głosów i są ich reprezentantami. Siedem kształtów to jest maksymalna spójna suma dla [(1)(x)(0)]1 wśród kształtów istot-nych, natomiast spójność przydaje się podczas porównań.
Okazuje się, że kształty jednoznaczne posiadają najwyższą spójność kategorial-ną, natomiast w przypadku pozostałych kształtów uwidaczniają się ukierunko-wane rozmycia:
– dla asemantycznych w kierunku wieloznacznych, – dla wieloznacznych w kierunku asemantycznych,
– dla dwuznacznych w kierunkach: jednoznacznych i wieloznacznych.
1 Wprowadzam następujące skrótowe oznaczenia (1) – jednoznaczne, (2) – dwuznaczne, (x) – wielo-znaczne i (0) – asemantyczne.
Rozkład centrów semantycznych
Porównanie ilościowe kształtów „najbardziej istotnych” z „istotnymi” ciekawie ob-razuje centrum kategorii i jej obrzeża. Proporcje obu wartości zdecydowanie się różnią, i tak dla jednoznacznych centrum (odpowiedzi najbardziej istotnych) obej-muje ponad połowę kategorii, natomiast w przypadku asemantycznych nie więcej niż 15% i wieloznacznych nie więcej niż 35%, czyli zdecydowanie poniżej połowy.
Respondenci zatem używali tylko jednej ścisłej kategorii znaczenia przy kształtach jednoznacznych, natomiast w przypadku pozostałych posługiwali się kategoriami rozmytymi.
Tabela 2. Centra semantyczne kategorii [(1)(x)(0)]
[1] [x] [0]
Centrum wg sumy
kształtów 57% 29% 11%
Centrum wg sumy
odpowiedzi 63% 34% 15%
Wybrani reprezentanci kategorii
W kategoriach „jednoznaczne”, „wieloznaczne” i „asemantyczne” można wyróżnić po 7 kształtów, które uzyskały najwięcej głosów i są ich reprezentantami. Siedem kształtów to maksymalna spójna suma dla [(1)(2)(x)(0)] wśród kształtów istot-nych, natomiast spójność przydaje się podczas porównań. Wśród dwuznacznych również wyróżniam 7 kształtów i traktuję je jako „rezerwowe” obiekty tworzące zbiór „dwuznacznych”.
Tabela 3. Reprezentanci dla jednoznacznych
Kształt [1] [2] [x] [0]
3 24 1 1 0
28 24 0 2 0
26 22 2 1 0
9 22 0 2 2
20 20 3 3 0
22 18 6 2 0
33 17 4 3 2
% 81% 9% 8% 2%
Tabela 4. Reprezentanci dla dwuznacznych
Kształt [1] [2] [x] [0]
18 13 9 3 1
32 8 8 6 4
17 9 8 9 0
11 11 7 6 1
13 2 6 7 8
27 6 6 6 7
1 7 6 8 5
% 32% 28% 25% 15%
Tabela 5. Reprezentanci dla wieloznacznych
Kształt [1] [2] [x] [0]
5 2 3 18 2
2 3 6 17 0
30 2 5 15 4
35 2 3 14 7
14 2 4 13 8
4 3 2 13 8
36 0 1 13 12
% 8% 13% 57% 22%
Tabela 6. Reprezentanci dla asemantycznych
Kształt [1] [2] [x] [0]
34 0 0 6 19
12 0 3 6 15
8 4 3 4 14
10 2 2 8 13
19 1 5 7 13
31 1 4 7 13
6 1 3 9 12
% 5% 11% 27% 57%
Według powyższych wartości, tylko kształty jednoznaczne posiadają wysoką spój-ność kategorialną, natomiast w przypadku pozostałych kształtów uwidaczniają się ukierunkowane rozmycia:
– dla asemantycznych w kierunku wieloznacznych, – dla wieloznacznych w kierunku asemantycznych,
– dla dwuznacznych w kierunkach: jednoznacznych i wieloznacznych.
Schemat korelacji [(1)(2)(x)(0)]
Z powyższego schematu korelacji wynika, że studenci, konceptualizując kształty, wymieniają określenia wieloznaczne i asemantyczne, natomiast zdecydowanie rzadziej (na równi słabo) budują relacje między grupami [(x)(0)] a [(1)(2)]. Jako zdecydowanie rozmyta między jednoznacznymi i wieloznacznymi znajduje się grupa dwuznacznych.
Korelacja klas semantycznych dla wyboru mojego i respondentów
Tabela 7. Zgodność korelacji moich typów i typów respondentów Moje typy
Typy respondentów
jednoznaczne dwuznaczne wieloznaczne asemantyczne
jednoznaczne 100% 14% 14% –
dwuznaczne – 57% 43% 28,5%
wieloznaczne – – 29% 43%
asemantyczne – 29% 14% 28,5%
Ilustracja 6. Schemat korelacji
Maksymalną (100%) zgodność korelacji moich typów i odpowiedzi responden-tów uzyskałem jedynie w kategorii jednoznacznych, uznanej wcześniej za najbar-dziej określoną, natomiast wśród reprezentacji nieokreślonych (wieloznacznych i asemantycznych) zgodność była niska, bo ok. 29%. Zaskakująca jest wysoka, bo 57%, korelacja w grupie kształtów dwuznacznych.
Częstości występowania obiektów w kategoriach semantycznych
Tabela 8. Częstości występowania obiektów fizycznych w kategoriach
przedmiot człowiek architektura
jednoznaczne 2 2 3
dwuznaczne 1 5 1
wieloznaczne 3 2 2
asemantyczne 4 1 2
Tabela 9. Częstości wyborów obiektów postrzeżeniowych i kognitywnych w kategoriach widzialny ekstensywny wyobrażony
jednoznaczne 3 2 2
dwuznaczne 1 2 4
wieloznaczne 3 0 4
asemantyczne 2 5 0
Najbardziej wyraziste dla studentów są przedmioty ekstensywne w kategorii ase-mantycznych, czyli kształty odzwierzęce, tj. produkty mięsne. Równie charaktery-stycznie w kategorii dwuznacznych przedstawiają się kształty ludzkie, wyobrażone – ilustrowane na przykładach zabawek (lalek). Pozostałe kategorie jednoznaczno-ści i wieloznacznojednoznaczno-ści są wyrównane, studenci konstruując kategorię wieloznacz-nych zdecydowanie unikali kształtów ekstensywwieloznacz-nych, natomiast wśród aseman-tycznych unikali wyobrażonych.
Wewnątrzsystemowe dyferencje wizualne
Operowanie dyferencjami wizualnymi uzyskanymi na podstawie danych z bada-nia pozwala zauważyć pewną prawidłowość. Zestawienie kształtów pierwszych z listy i ostatnich ujawnia semantykę opozycji, tzn. dla wieloznacznych i aseman-tycznych opozycją są kształty jednoznaczne, natomiast dla jednoznacznych
ase-mantyczne2. Aby zatem ustalić topografię semantyczną, można zakładać, że ase-mantyczne i wieloznaczne będą zgrupowane naprzeciw jednoznacznym.
Wewnątrzsystemowe obrazy dwuznaczne i wieloznaczne (albo poślizg semantyczny)
Ze zbioru wszystkich odpowiedzi uzyskanych w badaniu wybieram te kształty, które równomiernie zostały uznane za reprezentantów dwóch, trzech i czterech kategorii, na bazie których tworzę wewnątrzsystemowe grupy dwuznacznych {2}
oraz wieloznacznych {3}, {4}, funkcjonujące w ramach przyjętej przeze mnie sys-tematyzacji.
Tabela 10. Grupa wewnątrzsystemowych obrazów dwuznacznych {2}, zbudowana równomiernie z ka-tegorii „wieloznaczne” i „asemantyczne”
Kształt [1] [2] [x] [0] Grupa systemowa
36 0 1 13 12 {2}
24 1 1 12 12 {2}
15 1 4 11 10 {2}
21 3 3 10 10 {2}
2 Według tabeli opozycją dla jednoznacznych są ex aequo (2) asemantyczne [12,34] i wieloznaczny [36], który jak wynika z tabeli 11 jest niemal w równym stopniu uznany za asemantyczny (stosunek [1] – 0, [2] – 0, [x] – 13, [0] – 12).
Ilustracja 7. Kwadrat dyferencji wizual-nych, utworzony na bazie kształtów pierw-szych i ostatnich z listy jednoznacznych
Tabela 11. Grupa wewnątrzsystemowych obrazów wieloznacznych {3} {4}, zbudowana równomiernie z kategorii „jednoznaczne”, „dwuznaczne”, „wieloznaczne”, „asemantyczne”
Kształt [1] [2] [x] [0] Grupa systemowa
17 9 8 9 0 {3}
13 2 6 7 8 {3}
1 7 6 8 5 {4}
25 6 5 7 8 {4}
27 6 6 6 7 {4}