Apteki stargardzkie po Wielkiej Wojnie

Aby naświetlić kontekst społeczny i zarysować zmieniającą się stargardzką służbę zdrowia po zakończeniu I wojny światowej należy przedstawić garść faktów statystycznych. W odniesieniu do praktyk lekarskich nie można wykluczyć istnienia tzw. Hausapotheken, czyli w dzisiejszej nomenklaturze aptek zakładowych.

W pierwszych dekadach XX wieku liczba mieszkańców Stargardu znacząco i sukcesywnie wzrastała, od 28.000 w roku 1913, poprzez 34.600 w 1929 r., do 39.700 w 1939 r.³⁵⁹. Opiekę medyczną sprawowało coraz liczniejsze grono lekarzy. Było wśród nich coraz więcej specjalistów. Ówczesna tendencja w medycynie, zarysowany już w XIX wieku rozkwit specjalności klinicznych, znalazła swoje odbicie także na miarę miasta nad Iną. W 1911 roku Stargard miał 19 medyków360

. Od 1911 do 1924 roku została udokumentowana działalność dra Wilhelma Croppa – otolaryngologa³⁶¹. Od 1915 do 1941 roku dr Chamisso de Boncourt posiadał w gabinecie aparat rentgenowski³⁶². W 1915 roku praktykowało 17³⁶³ lekarzy różnych specjalności. Byli wśród nich: otolaryngolog, okulista, ginekolog-położnik i chirurg. W 1925 roku było 23 lekarzy³⁶⁴, zaś w 1935 roku już 26365

. Oprócz 14 lekarzy ogólnych praktykowali: radiolog, neurolog, okulista, dermatolog, chirurg i trzech ginekologów-polożników. Nadto urzędowali: lekarz powiatowy, lekarz szkolny miejski i szef szpitali miejskich³⁶⁶. Liczba aptek ogólnodostępnych pozostała jednak niezmienna. Rzecz

358

K. Pękacka – Falkowska: Profilaktyka… 2009, s. 184-187. 359

E. Olszewski: Stargardzkie ABC, 2001, s. 95. 360 Adressbuch fuer …, 1912, Stargard 1911. 361 Adressbuch fuer …1912, Stargard 1911. 362

Adressbuch für …, 1915, Stargard 1914.

363 Adressbuch für Stargard In Pommern von………. 1915, Stargard 1914. 364 Adressbuch für Stargard in Pommern von ………1925 , Stargard1924. 365 Adressbuch für Stargard in Pommern von 1935, Stargard 1934.

116

ujmując statystycznie, w 1913 roku na jedną aptekę przypadało 7.000 stargardzian, w 1929 roku – 8.650, a w 1939 roku prawie 10.000. Do tych liczb należałoby dodać ludność pozamiejską. W 1910 roku stała baza szpitalna powiększyła się dzięki fundacji rodziny Karowów o trzy nowoczesne budynki szpitalne przy

Friedrichstrasse, dzisiejszej – Warszawskiej.

W drugiej połowie XIX wieku apteki musiały podjąć walkę konkurencyjną z rosnącym w siłę sektorem drogeryjnym. Wykwalifikowani farmaceuci, często z niemałą praktyką w aptekach nie mogli otwierać swoich aptek, gdyż system koncesyjny skutecznie chronił status quo w stosunku do liczby aptek w danym mieście. Aptekarz August Jahrmark otworzył 1 grudnia 1864 roku drogerię przy ul. Pyrzyckiej 24³⁶⁷. Po zmianach właścicieli i adresu 11 listpada 1907 roku drogerię o nazwie „Merkur Drogerie” objął Julius Wasmund. Rozwinął działalność do tego stopnia, że do roku 1912 otworzył dwie filie. Podczas Wielkiej Wojny file przestały być rentowne i zostaly zmknięte368. W 1922 roku firma oferowała sprzedaż detaliczną i hurtową z wielu grup asortymentowych, m.in.: aparaty i materiały fotograficzne, środki opatrunkowe, artykuły do pielęgnacji chorych,farby, perfumerię, artykuły toaletowe, środki dla rolnictwa.

W aspekcie własnościowym i kierowniczym w oficynach zachodziły zmiany o różnej dynamice i rozmaitym charakterze. Największa stabilność cechowała Aptekę Pod Złotym Orłem przy ul. Rynek 2 (dawna Apteka Dworska). W latach 1915-1941 była własnością Roberta Radtke (aprobacja w 1896 roku) i Maxa Ulricha (aprobacja w 1901)³⁶⁹. Robert Radtke musiał cieszyć się zarówno poparciem kolegów stargardzkich, jak również zaufaniem gremium pomorskiej izby aptekarskiej, gdyż w 1923 roku zostal wybrany na zastępcę członka prezydium Apothekerkammer der

367 Deutschlands Staedtebau Stargard i. Pom., 1922 , s. 62. 368 Detschlands… 1922, 63.

117

Provinz Pommern³⁷⁰. Około 1937 pojawia się Fritz Radke – prawdopodobnie syn

Roberta. Max Ulrich dodatkowo firmował leki weterynaryjne Tierarzneimittelzentrale

„Pusta” G. m. b. h.371 .

Najstarsza spośród oficyn, Apteka Radziecka „Pod Lwem” przy ul. Pocztowej 1, była prowadzona przez Paula Koestera od 1899 roku. Ten doświadczony aptekarz uzyskał aprobację w 1881 roku372

. Uczestnicząc w działaniach wojennych został uhonorowany Orderem Czerwonego Orła czwartej klasy z Koroną i Odznaczeniem Landwery drugiej klasy³⁷³. Zapisy zachowanej ugody pomiędzy Radą Miejską a aptekarzem Paulem Koesterem wyjaśniają relacje między magistratem, Apteką Radziecką i szpitalami miejskimi. Miasto mogło pobierać z apteki Koestera do 50 środków leczniczych i materiałów medycznych lekarstw na oddział. Były wśrod nich także środki dezynfekcyjne, materiały opatrunkowe, surowice i tuberkulina. Ponadto Paul Koester otrzymał wyłączne prawo dostarczania środków dezynfekcyjnych na potrzeby publiczne przez pięć lat oraz podtrzymano mu prawo do wyłącznego zaopatrywania gminnej kasy chorych. Takie zapisy wręcz gwarantowały Koesterowi stałe i wysokie zyski. Po dwudziestopięcioletnim kierowaniu apteką, 1 października 1923 roku wydzierżawił ją swojemu zięciowi – Wihelmowi Haars³⁷⁴. Kiedy zmarł Paul Koester, właścicielką oficyny została jego małżonka Anna Koester (z domu Schwarz), a W. Haars pozostawał dzierżawcą. W 1939 roku stał się ostatnim właścicielem apteki375

. Wspomnienia Christy Gores, pracownicy apteki, dają świadectwo funkcjonowania apteki w latach 1935-1939376

. Ostatecznie W. Haars

370 APS, NPPP, 2433, pag.181. 371

Adressbuch für Stargard in Pommern von 1915,Stargard 1914 r. 372

Pharmzeutischer Kalender 1917 r, Berlin 1917 , s. 44. 373 Pharmzeutischer Kalender 1917, Berlin 1917 ,s. 44.

374 D. Haars: Rats - und Löwen – Apotheke. Stargard in Pommern ca 1580 – 1945, 1990 r., maszynopis w bibliotece Muzeum Archeologiczno – Historycznego w Stargardzie,

375 op. cit. Rats- und Loewen Apotheke,

376 Ch. Gores: Lehrjahre in der Rats – und Löwenapotheke zu Stargard, [w:] “Stargarder Jahresblatt,”, 2002 ,s. 26, w tekście reprodukowane jest świadectwo pracy podpisane przez W. Haarsa w dn. 12. lutego 1941 r.

118

opuścił aptekę 3 marca 1945 roku, kiedy już płonęła w wyniku ostrzału artyleryjskiego i sowieckich nalotów bombowych.

Z kolei Apteka „Pod Złotą Gwiazdą”, mieszcząca się przy ul. Dworcowej 23, między rokiem 1917 a 1925 utraciła swego właściciela – farmaceutę Eduarda Kaysera (otrzymał aprobację w 1888 roku).377 Wdowa po nim, Marta Kayser, wydzierżawiała placówkę apteczną Marcusowi Wernerowi (1925?-1935)378

i Walterowi Gutsmutsowi (1937-1945)³⁷⁹. Zachowały się dokumenty skarbowe dotyczące płacenia przez W. Gutsmutsa podatku przemysłowego w latach 1940-1944380. Na meblach aptecznych, a konkretnie na bokach szuflad, można odczytać naniesione w tamtych latach nazwy przechowywanych leków³⁸¹.

Właścicielem Apteki Pod Łabędziem (ul. Wielki Wał 15) w 1911 roku był Alfred Sieburth,³⁸² zaś w 1917 roku - Leo Härms³⁸³. Z 1925 roku pochodzi wzmianka, że apteka należała wtedy do wdowy Härms384. Krótko zarządzał placówką aptekarz Klaus Martens (1925-1926). W stargardzkiej książce adresowej z 1935 roku pojawia się jako dzierżawca Kurt Hornemann385. Był on zapewne pomysłodawcą i producentem specyfiku o nazwie HORNEURIT, wymienionego jako nowość w tygodniku klinicznym z 1928 roku³⁸⁶, a pochodzącego z Apteki Pod Łabędziem w Stargardzie na Pomorzu³⁸⁷. Do dziś w zbiorach prywatnych zachowały się płaskie, przeźroczyste butelki po tym specyfiku. W Gehes Codex znajdujemy skład jeszcze

377

Pharmzeutischer Kalender 1917 , Berlin1917, s. 44.

378Hendess: Stargarder Adressbuch 1935, Stargard 1934, s. 311. 379Hendess: Stargarder Adressbuch 1937, Stargard 1936, s. 312. 380

APS, US Stargard, 65/1371/0/83: Gewerbesteuerakten betr. Gutsmuts Walter aus Stargard, 1940-1944, 381

Meble z Apteki Pod Złotą Gwiazdą, MAH, stała wystawa „Aptekarstwo pomorskie i stargardzkie na przestrzeni wieków”.

382 Adressbuch fuer Stargard in Pommern, Selbstverlag, Stargard 1911, s.58. 383

F. J. Mampe: Adressbuch für Stargard in Pommern, Stargard 1917, s. 255. 384 Hendess: Stargarder Adressbuch 1925, Stargard1924, s. 345.

385 Hendess: Stargarder Adressbuch 1935,Stargard 1934, s. 311. 386 Klinische Wochenschrift, t. 7, 1928, s. 335.

119

jednego leku firmowego: HORNISOL – Suppositorien³⁸⁸. Zatem początki dzierżawienia tej apteki przez K. Hornemanna trzeba cofnąć co najmniej o 7 lat.

120