VI. WYNIKI BADAŃ
6.1. B IOMETRIA CECH MORFOLOGICZNYCH L ACTUCA SERRIOLA L
Osobniki Lactuca serriola L. wybrane z poszczególnych stanowisk do analizy charakteryzowały się dużą zmiennością pod względem badanych cech morfologicznych.
Zmienność ta dotyczy zarówno populacji rozwijających się w podobych jak i w różnych warunkach siedliskowych. Jedną z najbardziej wyrównanych cech była wysokość roślin.
Pomimo, że wartość maksymalna i minimalna wyniosły odpowiednio 80 cm i 240 cm to średnia dla wszystkich analizowanych okazów wyniosła 172,1 cm a mediana oscylowała na poziomie 174 cm. Analizowana cecha charakteryzowała się współczynnikiem zmienności na poziomie 16, 0%, co świadczy o dużym wyrównaniu roślin, choć zakres zmienności waha się od 80 do 240 cm. Rozkład cechy jest lekko asymetryczny lewostronnie (współczynnik skośności= -0, 5), a częstość poszczególnych fenotypów jest prawie idealnie dopasowania do wartości oczekiwanych wynikających z rozkładu normalnego (Ryc. 12, Tab. 2).
Ryc. 9. Rozkład zmienności wysokości roślin (cm) Lactuca serriola L.
81
Tabela 2. Charakterystyka cech morfologicznych osobników Lactuca serriola L. występujących na Wysoczyźnie Siedleckiej.
Wyszczególnienie Średnia Mediana Minimum Maksimum
Współ.
zmienności [%]
Skośność Kurtoza
Wysokość roślin [cm] 172,1 174,0 80,0 240,0 16,0 -0,5 0,7
Długość części generatywnej
rośliny [cm] 139,4 140,0 31,0 220,0 22,1 -0,2 0,5
Liczba rozgałęzień na roślinie [szt.] 36,7 34,0 10,0 120,0 42,2 2,3 9,0
Liczba koszyczków owocujących
na roślinie [szt.] 194,4 98,0 4,0 1320,0 122,4 2,0 4,7
Liczba koszyczków kwitnących na
roślinie [szt.] 460,6 287,0 12,0 2114,0 98,9 1,5 1,8
Liczba wszystkich koszyczków na roślinie łącznie z pąkami
kwiatowymi [szt.]
1562,7 1216,0 119,0 17400,0 95,7 4,9 43,0
Liczba nasion z koszyczków
owocujących [szt.] 4370,0 2118,5 60,0 27720,0 118 1,8 3,3
Liczba nasion z koszyczków
kwitnących [szt.] 10808,0 6732,0 252,0 50736,0 102 1,6 1,8
Liczba nasion ze wszystkich
koszyczków [szt.] 35188,0 27582,0 2400,0 330600,0 88,8 3,7 27,10
82
W przypadku długości części generatywnej roślin wszystkich analizowanych osobników Lactuca serriola L. wystąpiła duża rozbieżność pomiędzy wartością minimalną cechy (31 cm) a maksymalną (220 cm). Wartość mediany tej cechy wyniosła 140 cm, a współczynnik zmienności wynosił 22,1%, jest niewielki jak na rozkład cech roślin dzikich charakteryzujących się dużą plastycznością fenotypową (Tab. 2). Rozkład cechy wykazuje niewielką skośność lewostronną (-0,2) i minimalne spłaszczenie (-0,5) rozkładu cechy w stosunku do rozkładu normalnego o parametrach z próby (Ryc.10).
Ryc. 10. Rozkład zmienności długości części generatywnej pędu Lactuca serriola L.
Rośliny Lactuca serriola charakteryzują się dużą ilością rozgałęzień bocznych pędu i było ich średnio 36,7 przy wartości mediany 34 i zakresie zmienności od 10 do 120 odgałęzień. Tak duży zakres zmienności nie znajduje odzwierciedlenia w parametrach oceny zmienności cechy. Współczynnik zmienności wyniósł 42,2% (Ryc. 11, Tab 2.).
83
Ryc. 11. Rozkład zmienności liczby rozgałęzień pędu Lactuca serriola L.
W czasie zbioru roślin Lactuca serriola część kwiatostanów było w fazie kwitnienia, część zaś miała już wykształcone owoce, inne były w różnych fazach rozwoju poprzedzających proces kwitnienia. Liczba koszyczków owocujących kształtowała się na średnim poziomie 194, 4 szt., były jednak rośliny, na których notowano tylko 4 koszyczki owocujące, a były też takie, z których zebrano ich 1320 sztuk. Współczynnik zmienności był bardzo duży i wyniósł 122, 4%. Wynika on z większej częstości wartości cechy zbliżonych do prawego ekstremum (współczynnik skośności = 2,0). Zanotowano również zwiększoną częstość wyników analizowanego parametru wokół średniej (kurtoza=4,7) (Ryc. 12, Tab. 2).
84
Ryc. 12. Rozkład zmienności liczby koszyczków owocujących z rośliny Lactuca serriola L.
Na jednej roślinie Lactuca serriola L. odnotowano średnio 460,6 sztuk koszyczków, kwitnących, a mediana badanej cechy wyniosła 287 sztuk. Współczynnik zmienności kształtował się na poziomie 98,9%, na który wpłynęły ekstremalne wartości minimum 12 i maksimum 2114 sztuk. Zarówno skośność rozkładu, kształtująca się na poziomie 1,5, jak i kurtoza równa 1,8 świadczą o odchyleniu rozkładu cechy od rozkładu normalnego o parametrach z próby. Wyniki analizy pośrednio wskazują na niezwykłą plastyczność tego gatunku w różnych warunkach środowiskowych (Ryc. 13, Tab. 2.).
85
Ryc. 13. Rozkład zmienności liczby koszyczków kwitnących na roślinie Lactuca serriola L.
Lactuca serriola L. można uznać za gatunek, w którym brak jest właściwości samokończenia wzrostu i rozwoju. Wyznacznikiem końca okresu wegetacji jest przebieg warunków pogodowych na jesieni i okres zimy. W okresie zbioru roślin w badaniach terenowych, potencjał roślin kształtował się na poziomie średnim 1562,7 koszyczków w różnych fazach rozwoju przy minimum na poziomie 119 szt. i maksimum równym 17400 szt.
Tak duża rozpiętość wyników ekstremalnych znalazła odzwierciedlenie w wartości współczynnika zmienności, który kształtował się na poziomie 95,7%. Znaczna liczba osobników Lactuca serriola L. osiągała wartości cechy zbliżone do wartości średniej z próby (kurtoza 43,0), całość zostaje jednak zaburzona przez pojawiające się wartości skrajne z prawej strony rozkładu (asymetria 4,9) (Ryc. 14 Tab. 2).
86
Ryc. 14. Rozkład zmienności liczby wszystkich koszyczków łącznie z pąkami kwiatowymi na roślinie Lactuca serriola L.
Z koszyczków owocujących w czasie zbioru roślin pozyskano nasiona a uzyskanie wyniki pozwalają na ocenę plenności roślin do okresu zbioru jak i potencjalnej plenności wynikającej z dalszego generatywnego ich rozwoju.
Plenność roślin Lactuca serriola L. podczas fazy fenologicznej początku pełnej dojrzałości zbóż (termin zbioru roślin Lactuca serriola) kształtowała się na poziomie od 60 do 27 720 sztuk nasion z rośliny. Średnio, w tej fazie, rośliny wykształcały około 4 370 sztuk nasion. Większość wyników koncentruje się wokół średniej (kurtoza=3,3), a pojawiające się eksterma powodują asymetrię prawostronną całego rozkładu (skośność=1,8) (Ryc. 15 Tab. 2).
87
Ryc. 15. Rozkład zmienności liczby nasion z koszyczków owocujących roślin Lactuca serriola L.
Podstawą obliczeń potencjalnej plenności reprodukcyjnej roślin Lactuca serriola L.
była wyznaczona dla każdego stanowiska średnia liczba nasion w owocującym koszyczku.
Uzyskane wartości median liczby nasion w owocującym koszyczku na poszczególnych badanych stanowiskach przedstawiono w tabeli poniżej (Tab. 3).
Rośliny Lactuca serriola wykształcały średnio 23 nasiona w pojedynczym koszyczku. Najwięcej nasion wiązały rośliny rosnące na przydrożu (28) – średnio 28 sztuk.
Najmniej nasion w koszyczku stwierdzono u roślin rosnących na skarpie (24) i w pszenżycie (3), po około 15 sztuk (Tab. 3).
88
Tabela 3. Średnia liczba nasion w koszyczku owocującym na poszczególnych stanowiskach Lactuca serriola L.
Stanowisko Średnia liczba nasion w koszyczku [szt.]
Żyto (2) 24,0
89
Plenność potencjalna roślin Lactuca serriola L. wynikająca z liczby koszyczków kwitnących w czasie ich zbioru kształtowała się na poziomie od 252 nasion do 50 736 nasion, przy wartości średniej na poziomie 10 808 sztuk nasion i medianie 6732 sztuk. Rozkład cechy, podobnie jak wcześniej omawianej jest podobny, czyli prawostronnie asymetryczny (skośność=1,6) ze względu na osobniki wykształcające potencjalnie bardzo dużo nasion, z jednoczesną dużą koncentracją wyników wokół średniej (kurtoza=1,8) (Ryc. 16, Tab. 2).
Ryc. 16. Rozkład zmienności liczby nasion z koszyczków kwitnących Lactuca serriola L.
Imponująca jest potencjalna plenność roślin Lactuca serriola L., ponieważ jeżeli założymy, że wszystkie koszyczki w różnym stadium rozwoju do okresu zbioru w badaniach terenowych wydałyby plon, to średnio wyniósłby on 35 188 nasion przy wartościach ekstremalnych od 2400 do 330 600 nasion z rośliny. Około 50% uzyskanych wartości koncentruje się w granicach od około 14 000 do około 45 000 (skośność=3,7, kurioza=27,1).
Wartość współczynnika zmienności jest wysoka i wynosi 88,8%.
90
Tak duża rozpiętość wyników potwierdza wcześniejsze ustalenia o niezwykłej plastyczności fenotypowej tego gatunku i ogromnych możliwościach reprodukcyjnych (Ryc.
17, Tab. 2).
Ryc. 17. Rozkład zmienności liczby nasion ze wszystkich koszyczków Lactuca serriola L.
6.2. Zmienność cech morfologicznych Lactuca serriola L. na różnych