Ogólna charakterystyka budowy geologicznej
Na obszarze miasta Kielce występują fragmenty 3 dużych regionalnych jednostek geologiczno – strukturalnych:
Łysogórskiej,
strefy przejściowej Kielecko – Łagowskiej
Dymińsko – Klimontowskiej.
Powstałe one w wyniku deformacjikaledońsko – waryscyjskich oraz blokowej tektoniki alpejskiej.
Są to elementy strukturalne złożone i genetycznie różnorodne, zbudowane ze skał staro- i młodopaleozoicznych. Głównymi jednostkami fałdowymi wyróżniającymi na obszarze badań, począwszy od północy w kierunku południowym są: skiba (antyklina) Łysogórska, synklina kielecka, antyklina dymińska i synklina bolechowicka. Wymienione jednostki mają przebieg zbliżony do równoleżnikowego.
Głównymi jednostkami geologicznymi są:
Skiba (antyklina) Łysogórska zajmująca północną część terenu Kielc; zachodni odcinek tej jednostki zbudowany jest ze skał kambru środkowego.
Antyklina Bukowej Góry obejmuje swym zasięgiem Trójeczną Górę i Górę Wierzejską;
zbudowana jest z osadów syluru i dewonu dolnego.
Synklina miedzianogórska zbudowana jest ze skał dewonu górnego i karbonu dolnego.
Antyklina niewachlowska biegnąca od Chełmców po Świnią Górę; zbudowana jest z przefałdowanych osadów syluru i dewonu, nasuniętych w kierunki południowym.
Synklina niewachlowska w swym jądrze ma dolomity dewonu środkowego, kontaktujące tektonicznie z szarogłazami sylurskimi północnego skrzydła synkliny niewachlowskiej.
Antyklina szydłówkowska biegnie od Szydłówka do Domaszowic i Cedzyny; w jej jądrze odsłaniają się szarogłazy sylurskie.
Synklina szydłówkowska zbudowana z silnie przefałdowanych wapieni dewonu górnego.
Antyklina kielecka w jądrze której występują dolomity dewonu środkowego odsłaniające się na południe od Szydłówka.
Synklina kielecka stanowi rozległy element tektoniczny w obrębie którego położone jest centrum Kielc.
Antyklina dymińska zbudowana jest z przefałdowanych osadów kambru dolnego i syluru.
Synklina gałęzicko – bolechowicka obejmuje południe miasta; w swym jądrze ma ona osady permu i karbonu dolnego (Bolechowice, Kowala), a w skrzydłach utwory dewonu górnego i środkowego.
Charakterystyka skał osadowych z punktu widzenia ich przydatności dla budownictwa w kolejności stratygraficznej wygląda następująco:
Kambr – osady te budują Pasma Masłowieckie, Zgórskie, Posłowickie i Dymińskie tworząc grunty skaliste korzystne dla budownictwa,
Sylur – osady te występują w antyklinie Bukowej Góry, w rejonie Niewachlowa, północnych stoków Świniej Góry, Szydłówka, Piasków, Cedzyny, Pasma Posłowickiego, Bukówki i Mójczy; grunty te charakteryzują się średnio dobrymi warunkami budowlanymi,
- 25 -
Dewon – reprezentowany jest przez piaskowce i łupki oraz skały węglanowe (wapienie, margle i dolomity),
Dewon dolny – skały dewonu dolnego występują na obszarze antykliny Bukowej Góry, budując wzniesienia ciągnące się od Miedzianej Góry do Masłowa (Góra Trójeczna, góra Wierzejska, góra Domaniówka); grunty te są bardzo dobre dla budownictwa,
Dewon środkowy – skały te występują w pasie od Dąbrowy do Miedzianej Góry, w rejonie Kostomłotów, na zachód od Niewachlowa i na wschód od Szydłówka, wapienie dewonu środkowego w postaci wapieni masywnych budują wzniesienia koło Górek Szczukowskich, Janowa (Podzamecka Góra), Białogonu (Stokowa Góra, Góra Marmurek, Góra Brusznia, Góra Czarnowska i Góra Dalnia, Karczówka), występują w rejonie Wietrzni i Mójczy oraz okolicach Sitkówki, Posłowic i Dymin; grunty te zaliczają się do dobrych dla budownictwa
Dewon górny – skały tego okresu występują w okolicach Kostomłotów, Czarnowa (Ślichowice), budują południowe stoki wzgórza położonego na wschód od Szydłówka, wapienie skaliste i masywne tworzą wychodnie ciągnące się pasem od Karczówki przez Kadzielnię, Psie Górki, Wietrznię do g. Moczydła w Jaworzni, w strefie przypowierzchniowej wapienie występują też w rejonie Domaszowic Rządowych, seria łupkowo – wapienna występuje w rejonie Czarnowa (Ślichowice) oraz rozciąga się od Kadzielni wzdłuż ulicy Krakowskiej i Bohaterów Warszawy do Zagórza,
Karbon – występuje na niewielkim obszarze w rejonie ul. Piekoszowskiej i ulicy Karczówkowskiej oraz na południowym zboczu g. Wierzejskiej; są to grunty przydatne dla budownictwa,
Perm – występuje w rejonie Niewachlowa, Czarnowa, północnych stoków Góry Karczówki i Góry Czarnowskiej oraz w rejonie Dobromyśla; są to grunty przydatne dla budownictwa,
Trias – osady triasu budują wzgórza na zachód od Niewachlowa (góra Świnia), w rejonie Szczukowskich Górek (Janowa Góra i Machnowica) oraz w rejonie Nałęczowa; warunki budowlane na wymienionych gruntach są dobre lub dostateczne, w przypadku wzrostu nachylenia zboczy i występujących przypowierzchniowych wód gruntowych.
Czwartorzęd – osady najmłodsze reprezentowane są przez plejstocen i holocen, które tworzą nieciągłą pokrywę w formie płatów na całym obszarze,
Plejstocen – tworzą osady lodowcowe i wodnolodowcowe, peryglacjalne, deluwialne i zastoiskowe, zlodowacenia południowopolskiego, rzeczno – lodowcowe zlodowacenia środkowopolskiego oraz rzeczne i eoliczne zlodowacenia północnopolskiego; Są to grunty o różnym stopniu przydatności do budownictwa.
Holocen – reprezentowany jest przez osady aluwialne rzeczne (piaski i mułki), grunty bagienne w postaci torfów i namułów torfiastych oraz grunty antropogeniczne (nasypy);
osady rzeczne i bagienne wstępują w obrębie dolin rzecznych i stanowią grupę gruntów słabonośnych, nieprzydatnych do bezpośredniego posadowienia budynków; na obszarach gruntów antropogenicznych w wyniku zniwelowania terenów, przekopania i nadsypania występują nasypy mineralno – gruzowe o zróżnicowanych własnościach fizyko – mechanicznych.
Zasoby surowców mineralnych.
Miasto Kielce w swoich granicach administracyjnych i na obszarach przyległych posiada dużą różnorodność skalnych formacji geologicznych.
- 26 -
Wychodnie wapieni dewońskich położone między Karczówką, Górą Stokową i Białogonem należały niegdyś do największych obszarów kruszconośnych w Górach Świętokrzyskich, gdzie zachowały się liczne pozostałości po eksploatacji żyłowych złóż rud ołowiu (galeny), wydobywanych tutaj od XVII do XIX w.
Rudy żelaza eksploatowano w XVIII i XIX w w kopalni „Włodzimierz” położonej na terenie osiedla
„Na Stoku”.
W okresie od XVI do XIX w w Białogonie funkcjonowała huta przerabiająca rudy miedzi i ołowiu z okolicznych kopalń.
Surowce skalne (głównie węglanowe i krzemionkowe) wydobywano i przerabiano już od XVII w., jednakże główne zainteresowanie tymi kopalinami nastąpiło po II wojnie światowej.
Wraz z rozwojem budownictwa wzrastało zainteresowanie surowcami skalnymi.
Największe kopalnie funkcjonowały na Kadzielni i Ślichowicach. Obecnie znaczenie tych kopalin spadło, stąd na obszarze miasta ich eksploatacja została zaprzestana.
Ostatnie działające wyrobiska to piaskownie: w Jarząbku (do 1993 r.), przy Batalionów Chłopskich (do 1994 r.) oraz Sukowskiej (do 1998 r.).
Ze względu jednak na bezpośrednie sąsiedztwo Kielc, rejon ten ma nadal duże znaczenie w produkcji surowców skalnych.
Zróżnicowanie i okruszcowanie utworów było podstawą rozwoju eksploatacji surowców mineralnych i skalnych, które do dnia dzisiejszego stanowią ważny element oblicza gospodarczego miasta i regionu.
W bezpośredniej okolicy miasta prowadzona jest nadal eksploatacja wapieni i dolomitów dewońskich oraz kambryjskich i dewońskich piaskowców kwarcytowych, piasków wodnolodowcowych, żwirów, łupków oraz iłów.
Znaczącym obiektem są Zakłady Przemysłu Wapienniczego „Trzuskawica” w Sitkówce k/Kielc, który eksploatuje złoże wapienia dewonu środkowego o zasobach udokumentowanych (żywet)
„Trzuskawica” na podstawie wydanej przez Ministra OŚZNiL koncesji na wydobycie nr 198/93 z dnia 06-09-1993 r. Granice terenu i obszaru górniczego ustalone zostały decyzją Ministra OŚZNiL z dnia 14-11-1997 r. zn. GK/wk/MM/4231/97. Koncesję ważna jest do 31.10.2003 r.
Obszar górniczy dla tego złoża, o nazwie - „Posłowice – Na Stole”, ma powierzchnię 8 885 404 m2, a teren górniczy, o nazwie - „Trzuskawica”, ma powierzchnię 18 423 100 m2. Powierzchnia złoża wynosi 403,5 ha. Zasoby geologiczne złoża wg stanu na 31.12.1998r wynoszą:
w kat. B – 334 983 tys. ton,
w kat. C1 – 347 592 tys. ton,
Złoże wapienia dewonu środkowego o zasobach udokumentowanych „Janów” leży przy zachodniej granicy miasta w okolicy Zalesia .
Powierzchnia złoża wynosi 25,02 ha.
Zasoby geologiczne złoża wg stanu na dzień 31.12.1998 r. wynoszą 31 336 tys. ton.
Złoże piasków o zasobach udokumentowanych „Dyminy” położone jest w odległości 700m od zabudowy ul. Sukowskiej.
Powierzchnia złoża wynosi 0,39 ha.
Zasoby geologiczne złoża wg stanu na dzień 31.12.1998 r. wynoszą 4 tys. ton.
Złoże mułków czwartorzędowych o zasobach zarejestrowanych „Posłowice” przylega do południowej granicy Chęcińsko – Kieleckiego Parku Krajobrazowego.
Powierzchnia złoża wynosi 3,33 ha.
Zasoby geologiczne złoża wg stanu na dzień 31.12.1998 r. wynoszą 637 tys. ton.
- 27 -
Stosownie do przepisów art. 53 ustawy – Prawo geologiczne i górnicze [V-4.9.] oraz ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym [V-2.1.], istnieje obowiązek opracowania miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego w granicach utworzonego terenu górniczego.
- 28 -