Badania cypryjskiego języka prawa

Badania greckiego języka prawa na Cyprze mają charakter wielokrot-nie złożony, powielokrot-nieważ poza kwestiami dotyczącymi statusu greckiego języka urzędowego, postkolonialnego dziedzictwa systemu prawnego, w grę wchodzi jeszcze kwestia plurilingwalnej rzeczywistości języ-kowej państwa.

Językami urzędowymi Republiki Cypru są język grecki i język turecki (Konstytucja Cypru, art. 3 ust. 1). W niniejszym opracowaniu przedmiotem badań będą akty normatywne Republiki Cypru sporzą-dzone w języku greckim.

Za cypryjski⁴³ język prawny uznawać będę język aktów nor-matywnych uchwalonych w Republice Cypru po roku 1959, kiedy to formalnie Cypr przestał być kolonią Wielkiej Brytanii i stał się nieza-leżnym państwem (Osiewicz 2013, 16-17), co zostało potwierdzone przez Konstytucję Cypru z roku 1960, uznawaną za jedną z najdłuż-szych i najbardziej skomplikowanych konstytucji na świecie (Kour-tellos 2000, 16, Osiewicz 2013, 30). Należy mieć jednak na uwadze, że na Cyprze dużą role odgrywają również niepisane źródła prawa, a status aktów normatywnych takich, jak ustawa nie jest tak doniosły, jak w przypadku systemów prawa kontynentalnego, które panuje w Polsce, czy Grecji⁴⁴.

Kwestia dyglosji w języku greckim, rozumianej jako wariacja słaba, gdzie współistniejące odmiany języka pochodzą z tego samego rdzenia, w cypryjskim języku prawnym nie osiągnęła takich rozmiarów, jak to miało miejsce w greckim języku prawnym. Na sytuację tę złożyły się dwa czynniki: i) stosunkowo krótki okres czasu, w jakim redagowa-no i uchwalaredagowa-no cypryjskie akty redagowa-normatywne, ii) istnienie brytyjskiego systemu prawnego i aktów prawnych uchwalonych w języku angiel-skim, które Republika Cypru przejęła po swoim wcześniejszym statusie

43 Na potrzeby badań porównawczych, których przedmiotem są m.in. teksty spo-rządzone w języku prawnym greckim, ale pochodzące zarówno z Grecji i Cypru, należy wprowadzić ich rozróżnienie, stąd zaproponowany termin. W aspekcie języko-znawczym zauważa się różnice na poziomie leksykalnym i morfosyntaktycznym (por.

Gortych 2009 i Gortych-Michalak 2013) oraz, jak wskażę w niniejszej książce, rów-nież na poziomie struktur tekstowych. Ponadto cypryjski język prawny funkcjonuje w innym systemie i rzeczywistości prawnej, aniżeli język grecki. Szerzej na ten temat w rozdziel drugim niniejszej pracy (aut.).

44 Pisane źródła prawa cypryjskiego to: konstytucja, akty prawne stanowione i uchwalane przez Izbę Reprezentantów, legislacja pomocnicza i prawodawstwo brytyj-skie adoptowane z systemu kolonialnego przez Republikę Cypryjską (Iacovides 1988, 3745). Niepisane źródła prawa to precedensy sądowe, które są zasądzane w oparciu o i) doktrynę Common Law stare decisis (sądy niższej instancji musza stosować się do orzeczeń sądów wyższej instancji), ii) zasadę ratio decidendi lub zasadę prawną (legal principle) mówiącą o konieczności istnienia wcześniejszego precedensu, na jaki sąd się powołuje, iii) zasadę obiter dicta, która mimo, iż nie wiąże sądu podczas wydawania wyroku, może przyczynić się do sformułowania wskazówek dla późniejszych analo-gicznych rozpraw. W sytuacji, kiedy stopniowo kodyfikowane prawo cypryjskie nie dostarcza odpowiednich rozwiązań legislacyjnych dla danej sprawy, sądy cypryjskie stosuję zasady brytyjskiego Common Law (Pittas, Koudounari 2000, 80).

kolonii brytyjskiej (zgodnie z artykułem 188 Konstytucji Cypru akty te obowiązywały do momentu zastąpienia ich innymi aktami lub do momentu ich uchylenia). Z tego względu, dyglosja w greckim – cypryj-skim języku prawnym istnieje tylko w części dokumentów, które zo-stały przetłumaczone z języka angielskiego na język grecki.

Jednak należy podkreślić, że cypryjska katharevousa prawna⁴⁵ przysparza zarówno prawnikom, jak i lingwistom wiele problemów na gruncie teorii i praktyki prawnej oraz tłumaczeniowej. Vlachopoulos (2008, 106) stwierdza, że:

(…) the legislation of the Republic of Cyprus had been drafted in Britain by non-Cypriots (most probably) ignorant of the culture of the people in Cyprus and having a British reality in mind. It effects on a culture diffe-rent from that of Britain combined with its remoteness from local customs was deemed to create legal conflict.

Kwestię ujednolicenia cypryjskich aktów normatywnych regu-luje ustawa o językach oficjalnych Republiki Cypru z roku 1988 (67/188)⁴⁶. W oparciu o nią w Republice Cypru dokonuje się kilku rodzajów tłumaczeń:

(i) Tłumaczenie wcześniejszych aktów normatywnych, które zostały sporządzone w katharevousie na wspól-ny język nowogrecki.

(ii) Tłumaczenie aktów normatywnych sporządzonych w języku angielskim na wspólny język nowogrecki.

(iii) Tłumaczenie obowiązujących i uchwalanych aktów normatywnych na języki urzędowe Cypru (grecki, turecki).

(iv) Tłumaczenie aktów normatywnych sporządzonych w językach urzędowych Cypru na język angielski.

Przedmiotem badań niniejszego opracowania są teksty prawne, które podlegają tłumaczeniom wskazanym w punktach (i) i (ii). Ich wspólnym mianownikiem jest język docelowy tłumaczenia – język nowogrecki. One też kształtują cypryjski język prawny, jaki z kolei wpływa na system prawny Cypru i Grecji (por. Vlachopoulos 2007).

45 Termin oznaczający język prawny będący odmianą funkcjonalną języka etnicz-nego dimotiki.

46 Ο περί των Επισήµων Γλωσσών της ∆ηµοκρατίας Νόµος του 1988 (67/1988).

Tłumaczeniem cypryjskich aktów normatywnych i ich harmo-nizacją z obecnie obowiązującym prawem narodowym i międzynaro-dowym oraz wspólnotowym na Cyprze zajmuje się Biuro Komisji Legislacyjnej – Grafeio Epitropou Nomothesias (Γραφείο Επιτρόπου Νοµοθεσίας)⁴⁷ (GEN), które zostało powołane do życie w roku 1971 przez arcybiskupa Makariosa w oparciu o instytucję Law Commission (GEN, 2013). Biuro dokonuje tłumaczeń i harmonizacji m.in. aktów normatywnych zarówno z języka angielskiego na język grecki i od-wrotnie oraz z języka greckiego katharevousa na wspólny język nowogrecki.

W ramach pracy Biura Komisji Legislacyjnej i praktyki tłuma-czeniowej opracowuje się cypryjski język prawny. Należy jednak zwrócić uwagę, że mają one charakter niezwykle praktyczny, a nie teoretyczny. W swoim raporcie z roku pt. 1992 Biuro Komisji Legis-lacyjnej⁴⁸ (por. Grafeio Epitropou Nomothesias 1992) biuro wysuwa kilka postulatów w zakresie kształtu języka nowogreckiego jako cy-pryjskiego języka prawnego:

– Tłumaczone teksty aktów normatywnych muszą być sprawdzane pod kątem zastosowania terminologii pocho-dzącej z prawa greckiego oraz jego odpowiedniej termi-nologii, mając na uwadze właściwe znaczenie w kontekś-cie prawnym.

– Tłumaczone teksty prawne winny być logiczne (z języko-wego punktu widzenia) oraz zgodne z obowiązującym prawodawstwem (z prawnego punktu widzenia) (Grafeio Epitropou Nomothesias 1992 326-336).

Analogiczna procedura jest aplikowana do procesu przekładu aktów normatywnych z języka angielskiego na język nowogrecki (Grafeio Epitropou Nomothesias 1992 326-336). Opisane postulaty są zgodne z wysuwaną przeze mnie już wielokrotnie w tej książce tezą mówiącą o konieczności współpracy lingwistów i prawników w

47 Nazwa obowiązuje od roku 1994, wcześniejsza nazwa tego urzędu to Urząd ds.

reformy i ujednolicenia ustawodawstwa cypryjskiego (Υπηρεσία Αναθεώρησης και Ενοποίησης της Κυπριακής Νοµοθεσίας) i takowa może pojawiać się też w literaturze przedmiotu (aut.).

48 Γραφείο Επιτρόπου Νοµοθεσίας 1992.

kresie tworzenia tekstów prawnych, ponieważ taka synergia może przynieść efekt zadowalający pod kątem zgodności aktu normatywnego z istniejącym systemem prawnym oraz językiem prawnym, w jakim sporządzono obowiązujące już akty normatywne.

Największym problemem, jaki napotykają prawnicy i tłumacze, którzy przekładają akty normatywne, jest różnica w zakresie systemu prawnego (Vlachopoulos 2004, 100-101). To właśnie postkolonialne dziedzictwo brytyjskiego systemu prawnego jest największym wy-zwaniem dla legislacji cypryjskiej. Z jednej strony obowiązują akty normatywne wzorowane na prawach brytyjskich uchwalonych w dawnych koloniach imperium, jak np. prawo o umowach (Law of Contract), pierwotnie zredagowane i obowiązujące w Indiach (Franzeskakis i in. 1978, 392), które zostało zaaplikowane do sys-temu cypryjskiego. Z drugiej strony podejmuje się kroki mające na celu zbliżenie prawa cypryjskiego do prawa greckiego, jak np. Ustawa o małżeństwie cywilnym z roku 1990 (21/1990)⁴⁹, która była próbą pogodzenia instytucji małżeństwa zawartego na mocy prawa cywilne-go oraz prawa kościelnecywilne-go, zcywilne-godnie z zapisami greckiej ustawy 1329/1983. Uchwalenie tekstu ustawy jako kodeksu: Aplikacja kon-stytucyjnej zasady równości mężczyzn i kobiet do kodeksu cywilnego, ustawodawstwa handlowego i kodeksu postępowania cywilnego oraz częściowa aktualizacja przepisów kodeksu cywilnego, które dotyczą prawa rodzinnego⁵⁰ (Demetriou-Panayiotidou 2000, 657).

Z powyższych uwag wynika, że pojęcie język prawny (w ujęciu Wróblewskiego) w Republice Cypru może oznaczać:

(i) język prawny katharevousa, obecny w aktach norma-tywnych, które nie zostały przetłumaczone jeszcze na język nowogrecki,

49 Ο περί Πολιτικού Γάµου Νόµος του 1990 (21/1990).

50 Νόµος 1329/1983. Κύρωση ως κώδικα του σχεδίου νόµου: Εφαρµογή της συνταγµατικής αρχής της ισότητας ανδρών και γυναικών στον αστικό κώδικα, τον εισαγωγικό του νόµο, την εµπορική νοµοθεσία και τον κώδικα πολιτικής δικονοµίας, καθώς και µερικός εκσυγχρονισµός των διατάξεων του αστικού κώδικα που αφορούν το οικογενειακό δίκαιο.

(ii) język prawny nowogrecki, obecny w aktach norma-tywnych, które zostały oryginalnie zredagowane w ję-zyku nowogreckim oraz w aktach normatywnych będących efektem przekładu z katharevousy, z języka angielskiego, z języka tureckiego,

(iii) język prawny angielski, obecny w aktach normatyw-nych, które są w trakcie tłumaczenia oraz w aktach normatywnych tłumaczonych na język angielski przez Biuro Komisji Legislacyjnej (Γραφείο Επιτρόπου Νοµοθεσίας),

(iv) język prawny turecki, obecny w aktach normatyw-nych redagowanormatyw-nych w języku tureckim lub tłumaczo-nych na język turecki.

Na status współistnienia kilku języków etnicznych w systemie prawnym zwrócił uwagę Sandrini (1996, 16). Stwierdził, iż w takich sytuacjach nie istnieje jeden ogólny język prawny i prawniczy w da-nym systemie prawda-nym, a system prawny obejmuje wiele narodo-wych języków prawa, które w mniejszym lub większym stopniu różnią się od siebie. W oparciu o tę tezę i zgodnie z wcześniejszym założeniem, w niniejszej pracy cypryjski język prawny oznacza język prawny katharevousa i język prawny nowogrecki. Jest on wspólnym mianownikiem dla dwóch systemów prawnych: greckiego i cypryj-skiego i uznaję, że jest to wspólna platforma odniesienia analizowa-nych tekstów. Poza tym, celem legislatora i służb państwowych Cypru jest ostateczne zunifikowanie, a nawet skodyfikowanie (Vlachopoulos 2008), cypryjskich aktów normatywnych w języku nowogreckim i tureckim. Stąd w niniejszej książce anglojęzyczne cypryjskie akty prawne nie są przedmiotem badań. Tymczasem akty normatywne w języku tureckim, na podstawie przywołanej ustawy o językach ofi-cjalnych Cypru, są tłumaczeniem lub tekstem sporządzonym zgodnie z panującym systemem prawnym. Z tego względu analiza porównaw-cza cypryjskich greckich i cypryjskich tureckich aktów normatywnych musiałaby dotyczyć również poziomu morfosyntaktycznego, który nie jest przedmiotem niniejszej pracy i jest zagadnieniem jak dotąd nie-eksplorowanym kompleksowo przez naukowców.