bezpieczeństwa

Wstęp

Poczucie obiektywnego bezpieczeństwa oraz rozwój jednostki są podsta-wowymi wymiarami istnienia w społeczeństwie, w państwach lub organiza-cjach międzynarodowych. Obydwa zjawiska wzajemnie się warunkują – bez bezpieczeństwa nie można realizować celów i zamierzeń, zaś rozwój uła-twia zapewnianie bezpieczeństwa. Fundamentem, na którym można zbudo-wać przytoczoną relację, jest bezpieczeństwo1. Definicji bezpieczeństwa jest wiele, jednak na potrzeby niniejszego rozdziału należy przyjąć najczęściej przytaczane objaśnienie, według którego bezpieczeństwo to stan (osiągnięte poczucie bezpieczeństwa danego podmiotu) oraz proces (zapewnianie po-czucia bezpieczeństwa podmiotu). Bezpieczeństwo jest dynamicznym pro-cesem, dlatego będąc kategorią danego podmiotu, powinno być określane jako dziedzina jego aktywności, w której warunkowane są treści zapewnie-nia przetrwazapewnie-nia (oraz jego możliwości w tym zakresie) oraz swobody reali-zacji własnych interesów w środowisku pełnym niebezpieczeństw i zagrożeń.

W tym aspekcie należy wykorzystać pewne szanse (jako okoliczności sprzy-jające), stawiać czoła wyzwaniom, redukować ryzyko oraz przeciwstawiać się zagrożeniom i zapobiegać im dla wszelkich podmiotów i ich interesów2.

Natomiast wywodzące się z definicji bezpieczeństwa – środowisko bez-pieczeństwa, to obszar, w którym dana jednostka czy podmiot egzystuje

1 S. Koziej, Bezpieczeństwo: istota, podstawowe kategorie i historyczna ewolucja, „Bez-pieczeństwo Narodowe” 2011, nr 18, s. 19.

2 Ibidem, s. 20.

w określonym momencie3. Wyróżnić można w tym aspekcie wszystkie ze-wnętrzne i weze-wnętrzne (działania na podmiot w zależności od jego położe-nia), militarne i niemilitarne (w zależności od użytych środków na działanie otoczenia), potencjalne i realne (jako prawdopodobieństwo wystąpienia), intencjonalne i losowe (celowo zaplanowane lub wynikające z pobudek na-turalnych świata) warunki, w jakich realizowany jest przez podmiot bez-pieczeństwa interes, z założeniem, iż wykorzystuje on szanse, podejmuje wyzwania, ogranicza ryzyko i przeciwdziała zagrożeniom w celu zapewnie-nia bezpieczeństwa4. By pojąć środowisko bezpieczeństwa, można je rozpa-trywać w aspekcie lokalnym, regionalnym i globalnym5.

Celem niniejszego rozdziału będzie przedstawienie wybranych zagrożeń naturalnych oraz technicznych, które mogą wpływać na środowisko bezpie-czeństwa współczesnego świata. W artykule szczegółowo zostaną opisane zjawiska, jakie można zaobserwować w kontekście postrzegania bezpieczeń-stwa z założeniem wyznaczników środowiska bezpieczeńbezpieczeń-stwa. Zagrożenia naturalne i techniczne są elementem środowiska bezpieczeństwa, mogą one hipotetycznie wynikać zarówno z pobudek losowych (zagrożenia naturalne), jak i intencjonalnych (zagrożenia techniczne związane z konsekwencją ne-gatywnej działalności człowieka), militarnych (zagrożenia techniczne infra-struktury krytycznej, mogące być celem działalności politycznej podmiotów zagrażających podmiotowi właściwemu) lub też niemilitarnych (zagrożenia naturalne wynikające z dynamicznej przemiany środowiska naturalnego), a także potencjalnych i realnych (gdzie prawdopodobieństwo występowa-nia można przewidzieć dla każdego z wymienionych zagrożeń).

Zagrożenia naturalne

Zagrożenia naturalne to przede wszystkim zdarzenia, które mają miejsce na skutek działania wszelkich żywiołów, najczęściej mają swój początek w pro-cesach zachodzących w atmosferze i we wnętrzu ziemi. Te zjawiska mają charakter naturalny, niemilitarny, w większości przypadków jednostka nie

3 M. Pietrzyk, Środowisko bezpieczeństwa, [w:] Vademecum bezpieczeństwa, red.

O. Wasiuta, R. Kopeć, R. Klepka, Libron, Kraków 2018, s. 641.

4 (Mini)słownik BBN. Propozycje nowych terminów z dziedziny bezpieczeństwa, http://

bityl.pl/xLYyH [dostęp: 18.10.2020].

5 M. Pietrzyk, Środowisko…, op. cit., s. 641.

ma możliwości ingerencji w ich powstawanie, przebieg i co za tym idzie – skutki6. Szczegółowa definicja katastrofy naturalnej zapisana w ustawie o sta-nie klęski żywiołowej brzmi następująco:

zdarzenie związane z działaniem sił natury, w szczególności wyładowania at-mosferyczne, wstrząsy sejsmiczne, silne wiatry, intensywne opady atmosfe-ryczne, długotrwałe występowanie ekstremalnych temperatur, osuwiska ziemi, pożary, susze, powodzie, zjawiska lodowe na rzekach i morzu oraz jeziorach i zbiornikach wodnych, masowe występowanie szkodników, chorób roślin lub zwierząt albo chorób zakaźnych ludzi albo też działanie innego żywiołu7.

Wydarzenia związane z aktywnością żywiołów natury w większości przy-padków zachodzą sezonowo lub w zależności od pojawiających się innych czynników naturalnych, czy też odstępstw od przyjętych norm na świe-cie (wtedy mówi się o anomaliach meteorologicznych). Zjawiska natural-ne mogą być przyczyną sytuacji kryzysowej, stanowiąc tym samym w Pol-sce podstawę do działań opisanych w ustawie o zarządzaniu kryzysowym8.

W następstwie takich zdarzeń katastrofa naturalna może przybrać większy zasięg i doprowadzić do stanu „klęski żywiołowej”, która również w prawo-dawstwie polskim została zdefiniowana. Wyjaśnienie brzmi następująco:

katastrofa naturalna lub awaria techniczna, których skutki zagrażają życiu lub zdrowiu dużej liczby osób, mieniu w wielkich rozmiarach albo środowi-sku na znacznych obszarach, a pomoc i ochrona mogą być środowi-skutecznie pod-jęte tylko przy zastosowaniu nadzwyczajnych środków, we współdziałaniu różnych organów i instytucji oraz specjalistycznych służb i formacji działa-jących pod jednolitym kierownictwem9.

Na przestrzeni dziejów wśród wszystkich zdarzeń, jakie wystąpiły na świecie w konsekwencji działania zjawisk naturalnych, można wyróżnić te, które bezpośrednio wynikają z losowych zdarzeń atmosferycznych i wnę-trza ziemi i które doprowadziły do śmierci wielu tysięcy osób oraz szerokich

6 J. Rokitowska, Katastrofy naturalne, [w:] Vademecum bezpieczeństwa, op. cit., s. 361.

7 Ustawa z dnia 18 kwietnia 2002 r. o stanie klęski żywiołowej, Dz.U. 2002 nr 62 poz. 558.

8 Sytuacja kryzysowa – „należy przez to rozumieć sytuację wpływającą negatywnie na poziom bezpieczeństwa ludzi, mienia w znacznych rozmiarach lub środowiska, wywołującą znaczne ograniczenia w działaniu właściwych organów administra-cji publicznej ze względu na nieadekwatność posiadanych sił i środków”. Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym, Dz.U. 2007 nr 89 poz. 590.

9 Ustawa z dnia 18 kwietnia 2002 r. o stanie klęski żywiołowej, op. cit.

strat materialnych: cyklony tropikalne, huragany, burze i tornada, powodzie, susze, lawiny, trzęsienia ziemi w konsekwencji powodujące nierzadko wy-buchy wulkanów10. Pierwszym, najczęściej występującym zjawiskiem natu-ralnym jest powódź. To klęska geograficzno-społeczna, powodująca zalanie terenów na skutek wystąpienia wód z koryt rzecznych11, definiowana jako

„czasowe pokrycie przez wodę terenu, który w normalnych warunkach nie jest pokryty wodą, w szczególności wywołane przez wezbranie wody w cie-kach naturalnych, zbiorniw cie-kach wodnych, kanałach oraz od strony morza, z wyłączeniem pokrycia przez wodę terenu wywołanego przez wezbranie wody w systemach kanalizacyjnych”12. Powodzie występują na skutek ma-sowych opadów deszczu (jako powodzie opadowe), topniejących pokryw śnieżnych (powodzie roztopowe) lub też spiętrzenia wód morza przy silniej wiejących wiatrach w kierunku lądu (sztormowe spiętrzenie wody w rze-kach)13. W przypadku opadów sięgających powyżej 70 mm na dobę powsta-je stan powodziowy. Gleba nie powsta-jest w stanie wchłonąć napływającej wody przez powierzchnię naturalną gruntu. Studzienki kanalizacyjne oraz rury burzowe nie nadążają odbierać nadmiaru wody. Wtedy ulice stają się kory-tami, które ten nadmiar przyjmują. Przy większych spadach terenu mogą utworzyć się rwące potoki, porywające każdą rzecz napotkaną przed sobą14.

Dodatkowo następuje nagły przybór rzek, które odprowadzają wodę z da-nego terenu. Powyżej tej granicy, przy dalszych opadach, sięgających ponad 100 mm na dobę, następuje katastrofalny przypływ wody w rzekach. W kon-sekwencji woda występująca z koryt rzecznych zrywa mosty, wały, przekra-czając poziom brzegowy15.

10 S. Malinowski et al., Klęski żywiołowe, [w:] Katastrofy i zagrożenia we współczes­

nym świecie, red. W. Baturo, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2008, s. 6.

11 Państwowy Instytut Badawczy, Zagrożenia meteorologiczne i hydrologiczne, Wyd.

Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej, Warszawa 2011.

12 Ustawa z dnia 20 lipca 2017 r. – Prawo wodne, Dz.U. 2017 poz. 1566.

13 P. Manikowski, Katastrofy naturalne a katastrofy spowodowane działalnością czło­

wieka – analiza porównawcza, [w:] Katastrofy naturalne i cywilizacyjne. Zagro­

żenia cywilizacyjne początku XXI wieku, red. M. Żuber, Wyższa Szkoła Oficerska Wojsk Lądowych im. gen. T. Kościuszki, Wrocław 2007, s. 17.

14 W. Mioduszewski, Zjawiska ekstremalne w przyrodzie – susze i powodzie, [w:]

Wybrane problemy ochrony mokradeł, red. A. Łachacz, Uniwersytet Warmińsko--Mazurski, Katedra Melioracji i Kształtowania Środowiska, Olsztyn 2012, s. 60.

15 Klęski żywiołowe a bezpieczeństwo wewnętrzne kraju, red. H. Lorenc, Instytut Me-teorologii i Gospodarki Wodnej, Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa 2012, http://bityl.pl/mEI77 [dostęp: 16.10.2020], s. 9.

Z powodu intensywnych opadów deszczu między 3 a 10 lipca oraz 18 a 22 lipca 1997 roku doszło do największej powodzi opadowej w Europie nazwanej „powodzią tysiąclecia w środkowowschodniej Europie”. Oszaco-wane straty wyniosły około 4,5 mld dolarów amerykańskich, a śmierć ponio-sło 114 osób16. Najwięcej ofiar śmiertelnych, tj. 3,5 tys. osób, spowodowała powódź w Chinach i Korei Południowej w 1998 roku. W 2010 roku roztopo-wa fala powodzioroztopo-wa w maju oraz czerwcowe opady doproroztopo-wadziły do silne-go wezbrania wód – w Krakowie poziom Wisły osiągnął punkt szczytowy wody określony jako najwyższy od 160 lat17.

Powodzie odpowiadają za około 40% szkód społecznych spowodowa-nych klęskami żywiołowymi, podczas gdy huragany i inne burze tropikalne są przyczyną śmierci największej liczby osób – około 20% z wszystkich za-grożeń naturalnych na świecie18.

Zjawiskiem przeciwnym do zbyt intensywnych opadów deszczu i wyni-kających z tego powodzi są susze. Są one skutkiem utrzymującego się zbyt długo na danym obszarze wysokiego ciśnienia, które nie pozwala na uformo-wanie się chmur burzowych w danym momencie. Jest to efekt długotrwały, permanentnie utrzymujący się przez dłuższy okres, mylnie jak dotąd wiąza-ny tylko z obszarami podzwrotnikowymi, na których występowały pustynie.

Konsekwencją braku opadów mogą być pożary oraz brak dostępu do wody pitnej19. Wyróżnia się różne kategorie suszy, odpowiadające różnym obsza-rom, np. susza atmosferyczna – występująca, gdy przez co najmniej 20 kolej-nych dni nie występują opady deszczu; susza glebowa (rolnicza) – niedobór wody w glebie jako konsekwencja suszy atmosferycznej; susza hydrologicz-na – straty w zapasach wody w głębszych warstwach gleby20.

W XXI wieku sukcesywnie odnotowuje się wzrost temperatury na ziemi, co sprzyja ociepleniu klimatu21. Obecnie przejawy pustynnienia obserwo-wane są we wszystkich szerokościach geograficznych z mniejszą lub większą

16 Dorzecze Odry – powódź 1997, Międzynarodowa Komisja Ochrony Odry przed Za-nieczyszczeniem, Wrocław 1999, http://bityl.pl/eYAsp [dostęp: 16.10.2020].

17 J. Rokitowska, Katastrofy naturalne, op. cit., s. 363.

18 D. Alexander, Natural Disasters, Taylor & Francis Group, New York 2001, s. 1.

19 D. Drzewiecki, Zagrożenia naturalne w Polsce, Akademia Obrony Narodowej, War-szawa 2016, s. 180.

20 Rządowe Centrum Bezpieczeństwa, Zagrożenia okresowe występujące w Polsce, 2010, http://bityl.pl/bX7av [dostęp: 18.10.2020].

21 WMO, WMO Statement on the State of the Global Climate in 2019, World Meteoro-logical Organization, Geneva 2020, http://bityl.pl/5Lbtx [dostęp: 17.10.2020], s. 5–6.

częstotliwością, zwykle sezonową, krótkotrwałą. Największa jak dotąd su-sza na terenach zurbanizowanych była przyczyną wielkiego głodu w Indiach w latach 1876–1878, przyniosła śmierć blisko 25,25 mln osób22.

W tym zakresie należy również wyróżnić zjawiska zbyt wysokich lub zbyt niskich temperatur, które mogą doprowadzić do sytuacji kryzysowych.

Silny mróz, zgodnie z kryteriami wydawania ostrzeżeń meteorologicznych IMGW-PIB,

występuje wówczas, gdy temperatura powietrza spada poniżej -15°C.

W aspekcie społecznym natomiast o silnym mrozie mówimy wtedy, gdy chłód staje się przyczyną śmierci ludzi i powoduje straty materialne. Jedno-cześnie silny wiatr w połączeniu z temperaturą powietrza tylko nieco poni-żej 0°C może mieć taki sam skutek, jak powietrze o temperaturze poniponi-żej -30°C przy bezwietrznej pogodzie23.

Silny mróz może być przyczyną utrudnień komunikacyjnych, nieprzejezdno-ści dróg lokalnych, uszkodzeń roślinnonieprzejezdno-ści oraz sprzyjać wychłodzeniu orga-nizmów ludzkich (w skrajnych przypadkach zagrożenie życia z uwagi na od-mrożenia), a także zamarzaniu urządzeń hydrotechnicznych24. Przeciwnością niskich temperatur są temperatury wysokie, zwane upałami, które zdefinio-wano jako: „pojęcie meteorologiczne opisujące stan pogody, gdy temperatu-ra powietrza przy powierzchni ziemi przektemperatu-racza +30°C”25. Wysokie tempetemperatu-ra- tempera-tury powodują duże ryzyko wystąpienia udarów słonecznych wśród ludności narażonej na bezpośrednie działanie promieni słonecznych, uszkodzenia na-wierzchni asfaltowych. Są również przyczyną występowania pożarów lasów26.

Ze zmianami atmosferycznymi związane jest również zjawisko silne-go wiatru, z któresilne-go wynikać mogą: tornada i huragany. Poprzez silny wiatr rozumiemy „wiatr o średniej prędkości większej od 15 m/s (54 km/h) lub o porywach większych bądź równych 20 m/s (72 km/h)”27. W Polsce naj-bardziej intensywne zjawiska silnego wiatru występują w szczególności na Dolnym Śląsku oraz w dorzeczu Odry, w Małopolsce, na południu Polski

22 S. Malinowski et al., Klęski żywiołowe, op. cit., s. 25.

23 Krajowy Plan Zarządzania Kryzysowego, Część A, 2020, http://bityl.pl/9V8pj [do-stęp: 11.11.2020], s. 20.

24 Ibidem, s. 21.

25 Rządowe Centrum Bezpieczeństwa, Zagrożenia okresowe występujące w Polsce, op. cit.

26 Ibidem.

27 Krajowy Plan Zarządzania Kryzysowego, op. cit., s. 24.

oraz na wybrzeżu28. Na szczególną uwagę zasługuje wydarzenie, w którym śmierć poniosło kilku harcerzy. Nawałnica oraz towarzyszące jej podmuchy silnego wiatru zniszczyły obóz harcerski w Suszku w 2017 roku29. Zlekcewa-żenie ostrzeżeń meteorologicznych oraz prawdopodobne niedostosowanie się wychowawców do regulaminu obozu doprowadziły do tragedii30.

Tornada to superkomórki burzowe, powstające na skutek mieszających się wzajemnie zimnych i ciepłych prądów powietrza, które w konsekwen-cji powodują pojawienie się intensywnych wirów, sięgających zwykle po-wierzchni ziemi. Zwykle wewnątrz burzy obserwuje się typową chmurę w kształcie lejka lub igły31. Wirujące masy powietrza najczęściej występu-ją w Alei Tornad w USA w stanach: Teksas, Oklahoma, Kansas, Iowa, Ne-braska i Dakota Południowa. Trąby powietrzne spotykane są na wszystkich kontynentach z wyjątkiem Antarktydy32. Intensywność oraz rozmiary tor-nad meteorolodzy określają za pomocą dwóch skal. Pierwsza z nich, skala Fujity, określa tornada od niewielkich zniszczeń F0 do niewyobrażalnie du-żych – F5. Druga, skala TORRO, mierzy tornada w przedziale pomiędzy T0 a T11, gdzie T11 odpowiada ogromnym zniszczeniom33. Rozmiary tornad są określane na podstawie szerokości ścieżki zniszczeń w momencie wędro-wania leja burzowego i wynoszą zwykle od kilku do kilkuset metrów (rzad-ko osiągają 1,5 km). Sprzyjające warunki powstawania tornad to ośrodki burzowe. W przypadku ich silnej aktywności może pojawić się kilka super-komórek generujących tornada, np. 31 maja 1981 roku w Ohio i Pensylwanii zanotowano jednoczesne wystąpienie 41 trąb powietrznych34.

Huragany, czyli cyklony tropikalne, to bardzo silne zjawiska atmosferyczne, które rozwijają się najczęściej w ciepłych strefach klimatycznych nad ciepły-mi wodaciepły-mi Oceanu Spokojnego (nazywane tajfunaciepły-mi) oraz Oceanu Atlantyc-kiego. Łączące się ze sobą masy powietrza powodują porywiste wiatry o sile

28 Ibidem.

29 Jest śledztwo w sprawie tragedii na obozie harcerskim, 13.08.2017, http://bityl.pl/2M8a8 [dostęp: 11.11.2020].

30 Trzy lata po tragedii w Suszku. Ruszył proces ws. śmierci harcerek, 23.06.2020, http://

bityl.pl/kkcfj [dostęp: 11.11.2020].

31 W. Mizerski, M. Graniczny, Geozagrożenia, PWN, Warszawa 2017, s. 221.

32 J. M. Caruso, H. M. Davies, Tornadoes in Nonmesocyclone Environments with Pre­ex­

isitng Vertical Vorticity along Convergence Boundaries, NWA „Electronic Journal of Operational Meteorology” 2005, s. 3.

33 L. Wieczorek, Zmienność czasowo­przestrzenna występowania trąb powietrznych w Eu­

ropie i w Polsce w latach 1998–2013, „Przegląd geograficzny” 2016, t. 88, z. 3, s. 354.

34 J. Rokitowska, Katastrofy naturalne, op. cit., s. 364.

120 km/h i większej35. Rok 2017 został określony mianem roku huraganów – cyklony tropikalne spowodowały około 86% wszystkich szkód poniesio-nych w wyniku działania niszczycielskich sił komórek burzowych: Har vey36, Irma, Maria oraz Ophelia37. Pierwszym destrukcyjnym czynnikiem huraga-nów jest wiatr, który w rekordowym stadium może przybrać 85 m/s, czyli 305 km/h. Drugim czynnikiem jest opad deszczu, trzecim – fale przypływo-we, które powodują powodzie. Intensywność cyklonów mierzy się za pomo-cą skali Saffira- Simpsona w kategoriach od 1 do 5 (1 oznacza niewielki po-ziom zniszczeń, natomiast 5 – katastrofalny)38. Prognozy rejestrowane przez radary i dane satelitarne są wykorzystywane na całym świecie przez służby obrony cywilnej do działań ochronnych przed siłą niszczycielskiego żywio-łu. Najbardziej rzetelne informacje oraz komunikaty pogodowe i alarmowe są prezentowane przez amerykańską organizację Narodowe Centrum Hura-ganów (National Hurricane Center and Central Pacific Hurricane Center)39.

Inne zjawiska wynikające z naturalnych ruchów ziemskich to działalność tektoniczna ziemi. Konsekwencją ruchów płyt tektonicznych są trzęsienia ziemi, równocześnie mogą pojawić się wybuchy wulkanów. Trzęsienia ziemi to naturalne i krótkotrwałe wstrząsy pochodzące z wnętrza ziemi. Rozcho-dzą się w postaci fal sejsmicznych, obserwowalne są zarówno we wnętrzu, jak i na powierzchni ziemi40. Zjawisko to powstaje najczęściej na połącze-niach płyt tektonicznych. Trzęsienia ziemi można podzielić ze względu na przyczynę ich występowania: antropogeniczne – powiązane z działal-nością górniczą człowieka, zapadliskowe, tektoniczne – związane z prze-mieszczaniem się płyt tektonicznych ziemi, oraz wulkaniczne41. Intensyw-ność i rozmiar zniszczeń mierzone są w skali Richtera (od <2 – wstrząsy nie są odczuwalne przez człowieka, do >9 – wstrząsy w epicentrum katastrofy mogą doprowadzić do zburzenia budynków na wielu tys. km2)42. Jak dotąd

35 S. Malinowski et al., Klęski żywiołowe, op. cit., s. 28.

36 Strongest earthquake of 2017 strikes near southern Mexico, 8.09.2017, http://bityl.

pl/Fl9wB [dostęp: 10.10.2020].

37 Billion­Dollar Weather and Climate Disasters: Summary Stats, http://bityl.pl/OgU75 [dostęp: 18.10.2020].

38 WMO, WMO Statement on the State…, op. cit.

39 National Hurricane Center, http://bityl.pl/gosiR [dostęp: 18.10.2020].

40 S. Malinowski et al., Klęski żywiołowe, op. cit., s. 30.

41 W. Mizerski, M. Graniczny, Geozagrożenia, op. cit., s. 15.

42 E. Pilecka, R. Szermer-Zaucha, Metody oceny oddziaływania wstrząsów pochodze­

nia górniczego na budynki, „Zeszyty Naukowe Instytutu Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią Polskiej Akademii Nauk” 2016, nr 94, s. 16.

najsilniejsze trzęsienie ziemi wystąpiło w Chile w 1960 roku. Odnotowana magnituda wstrząsów sięgnęła 9,5 w skali Richtera43. Równie silnym zjawi-skiem było wydarzenie na Alasce w 1964 roku, gdy siła wstrząsów osiągnę-ła 9,2 w skali Richtera44.

Trzęsieniom ziemi towarzyszą również wstrząsy mające miejsce pod po-wierzchnią ziemi. Pod pokrywą ziemską mórz i oceanów na skutek ruchów tektonicznych mogą powstać długie fale morskie, czyli tsunami. W 2004 roku żywioł tsunami powstały w rejonie Oceanu Indyjskiego spowodował śmierć co najmniej 230 tys. osób, a w 2010 roku silne trzęsienie ziemi na Haiti było przyczyną śmierci około 223 tys. osób. W 2011 roku u wybrzeży Honsiu w Ja-ponii niszczycielska fala oceaniczna zniszczyła obiekty elektrowni atomo-wej Fukushima, doprowadzając tym samym do drugiej pod względem wiel-kości katastrofy technicznej po wydarzeniach w Czarnobylu w 1986 roku45.

Polska jest rejonem asejsmicznym, jednakże również na tym terenie do-chodzi do sporadycznych wstrząsów tektonicznych. Zazwyczaj są one po-wodowane szkodami górniczymi, związanymi z działalnością człowieka w litosferze ziemskiej. Tąpnięcia górnicze niejednokrotnie sięgają magni-tudy 4 w skali Richtera.

Pod względem przyczyn występowania z trzęsieniami ziemi silnie związa-ne są erupcje wulkanów. Żywiołowość wulkaniczna występuje w strefie tzw.

pacyficznego pierścienia ognia, w którym odnotowano około 460 aktyw-nych wulkanów, oraz w basenie Morza Śródziemnego. Przemieszczanie się płyt lito sfery to subdukcja, której zwykle towarzyszy aktywność sejsmiczna i wulkaniczna na ziemi. Z uwagi na umiejscowienie stożków wulkanicznych na połączeniach płyt tektonicznych litosfery zaobserwowano zależność po-między wstrząsami ziemi, a aktywnością wulkaniczną46. Erupcje wulkanów zwykle występują jako gwałtowne zjawiska, których naukowcy nie są w sta-nie do końca przewidzieć. Istotnym przykładem kataklizmu był wybuch wulkanu Montagne Pelée na wyspie Martynika 8 maja 1902 roku, zginęło wtedy około 30 tys. osób. Niemniej jednak najbardziej znany jest wybuch

43 Ibidem, s. 17.

44 A. Grantz, G. Plafker, R. Kachadoorian, U.S. Department of the Interior, Geological Survey, Washington 1964, Alaska’s good Friday earthquake march 27, 1964. A Pre­

liminary Geologic Evaluation, http://bityl.pl/mS0Z6 [dostęp: 16.10.2020].

45 M. Graniczny, W. Mizerski, Katastrofy przyrodnicze, PAN, Warszawa 2009, http://

bityl.pl/HyzGl [dostęp: 17.10.2020], s. 9.

46 E. Krzemińska, M. Awdankiewicz, Historia geologiczna aktywności wulkanicznej na obszarze Polski, „Kosmos – Problemy nauk biologicznych” 2011, t. 60, nr 3–4, s. 261.

Wezuwiusza we Włoszech, którego erupcja w 79 roku zniszczyła trzy mia-sta: Pompeje, Herkulanum i Stabie47. Rozwój technologiczny oraz narzędzia pomiarowe XXI wieku pozwalają precyzyjnie określać aktywność sejsmicz-ną, której wyniki w znacznym stopniu przyczyniają się do alarmowania lud-ności o możliwych zagrożeniach. Obecnie około 500 mln osób żyje w stre-fie aktywności tektonicznej i wulkanicznej48.

Wystąpienie katastrofy naturalnej może również doprowadzić do kata-strofy ekologicznej, której definicja brzmi następująco:

trwałe (nieodwracalne w naturalny sposób) uszkodzenie lub zniszczenie dużego obszaru środowiska przyrodniczego, wpływające negatywnie, bez-pośrednio lub bez-pośrednio, na zdrowie, często życie ludzi, oraz zdarzenie wynikające z działalności nieantropogenicznej: katastrofa naturalna, klę-ska żywiołowa, katastrofa ekologiczna wywołana przez czynniki niezależ-ne od człowieka49.

Katastrofa ekologiczna może być skutkiem zarówno naturalnych zjawisk

Katastrofa ekologiczna może być skutkiem zarówno naturalnych zjawisk