BEZPIECZEŃSTWO WEWNĘTRZNE POLSKI W LATACH 1926–1939 W okresie 1926–1930 ministrowie spraw wewnętrznych prowadzili swoją politykę w

zakresie bezpieczeństwa za pomocą policji państwowej. Nadal istniała policja śledcza, w kwietniu 1927 minister MSW Felicjan Sławoj Składkowski zreformował Wydział IV KG PP, zmieniając takŜe jego nazwę na Centralną SłuŜbę Śledczą. Na niŜszym szczeblu przy komendach wojewódzkich, którymi zarządzali komendanci wojewódzcy, istniały urzędy śledcze, z naczelnikami na czele. W komendach powiatowych i miejskich istniały wydziały śledcze z kierownikami na czele, którzy zastępowali komendantów powiatowych i miejskich³⁰.

Przejęcie władzy w maju 1926 r. przez Piłsudczyków oznaczało wprowadzenie zmian w bezpieczeństwie wewnętrznym państwa w stronę dalszej centralizacji kraju, szczególnie Kresów Wschodnich, umacniania aparatu władzy (sanacji), osłabienia opozycji, takŜe w wyniku akcji administracyjnych skierowanych przeciwko niej. Nowa władza dzięki dobrej koniunkturze ekonomicznej w latach 1926–1929 nie odczuwała tak jak w poprzednim okresie niepokojów społecznych. Jedyne kłopoty z opozycją parlamentarną skupioną w Centrolewie osłabiały wewnętrzną spoistość państwa polskiego i prowadziły do niepotrzebnych akcji policji i wojska wobec opozycji.

Mimo lepszej organizacji i finansowania przestępczość w kraju wzrosła po 1926 r. o ok. 2%.

Sytuacja wewnętrzna i zewnętrzna Polski w latach trzydziestych w dziedzinie bezpieczeństwa stale się pogarszała. DuŜym wyzwaniem, które stało przed władzami, były wystąpienia Ukraińców, skupionych Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów (OUN), która to organizacja została utworzona w na zjeździe w Berlinie w 1929 r. Dzięki pomocy z Niemiec OUN mogła prowadzić na terenie Polski działalność terrorystyczną, głównie w Galicji Wschodniej. Odpowiedzią władz polskich były szeroko przeprowadzone pacyfikacje, kończące się aresztowaniami i zarekwirowaniem duŜych ilości róŜnego rodzaju broni. Dalsze pogorszenie sytuacji nastąpiło w wyniku zamordowana Tadeusza Hołówki 29 sierpnia 1931 r. przez ukraińskich nacjonalistów, który opowiadał się za pokojowym współdziałaniem Polaków i Ukraińców³¹. Rezultatem kłopotów na wschodnich rubieŜach państwa było wprowadzenie bardziej surowego prawa w kraju.

Nowy kodeks karny z 1932 r. ustanawiał surowsze prawa, w tym odpowiedzialność za strajki w urzędach uŜyteczności publicznej. Nadal istniała teŜ kara śmierci za istotne przestępstwa polityczne. O ile sytuacja w Galicji Wschodniej była pod wieloma względami niestabilna, o tyle np. na Wołyniu polityka tamtejszego wojewody Henryka Józewskiego przynosiła pozytywne owoce po obu stronach konfliktu, zarówno wśród Polaków, jak i Ukraińców.

30 W. Kozyra, op. cit., s. 380–381.

31 L. Kulińska, Działalność terrorystyczna i sabotaŜowa nacjonalistycznych organizacji ukraińskich w Polsce w latach 1922–1939, Kraków 2009, s. 250–254.

Jeszcze większe wraŜenie na władzach zrobiło zabójstwo ministra spraw wewnętrznych Bolesława Pierackiego dokonane 15 czerwca1934 r., prawdopodobnie zamachu dokonała OUN³². Skutkiem tych wydarzeń było powołanie w Berezie Kartuskiej obozu odosobnienia³³. Osadzani byli tam na początku głównie nacjonaliści ukraińscy i komuniści, z czasem w Berezie znaleźli się takŜe polscy politycy z opozycji sejmowej występującej przeciw Józefowi Piłsudskiemu i sanacji. Pewne uspokojenie w Galicji Wschodniej nastąpiło dopiero w 1935 r., kiedy obóz rządzący zawarł porozumienie z największą partią ukraińską, a mianowicie z Ukraińsko Narodowo-Demokratycznym Zjednoczeniem (UNDO)³⁴.

Lata 1930–1935 w zakresie bezpieczeństwa i porządku publicznego były szczególnie trudnym okresem dla Polski ze względu na trwający od 1929 r. wieki kryzys ekonomiczny, który doprowadził wręcz do katastrofalnej sytuacji ekonomicznej kraju.

Miało to swoje przełoŜenie takŜe na stan i skuteczność policji, MSW czy innych słuŜb.

Komenda Główna Policji starała się kierować do działań wykonawczych jak najwięcej policjantów, ograniczając tym samym obsadę biur policyjnych. Oprócz zwykłej przestępczości szczególną uwagę zwrócono w tym czasie na walkę z przemytem, który koncentrował się głównie granicy z Litwą, Łotwą, Niemcami i Rumunią. Organizowano teŜ policję kobiecą, wchodzące w jej skład szeregowe były odpowiednio szkolone, głównie pod względem przeciwdziałania prostytucji i przestępczości nieletnich. Polska policja nawiązała teŜ kontakty z Instytutem Policji Naukowej przy Uniwersytecie w Lozannie, gdzie kilkuset funkcjonariuszy ukończyło specjalne kursy.

Niestety w latach trzydziestych na obrazie policji państwowej pojawiły się pewne skazy. Władze wykorzystywały ją m.in. do tłumienia demonstracji publicznych.

Aresztowani byli nieraz bici w celu wymuszenia zeznań. Informowali o tym posłowie, np.

socjalista Zygmunt śuławski. Ministerstwo Spraw Wewnętrznych broniło się, Ŝe wszelkie naruszenia nietykalności osobistej obywateli, w postaci bicia i znęcania się przez policjantów są natychmiast karane i więcej się nie zdarzą.

Śmierć Józefa Piłsudskiego w maju 1935 r. zaostrzyła konflikty w obozie sanacyjnym oraz wpłynęła takŜe sytuację wewnętrzną i międzynarodową Polski. Ukształtowały się dwa obozy polityczne, które rywalizowały o zdobycie władzy w kraju. Pierwsza z nich, zwana grupą zamkową, skupiona była wokół Prezydenta RP Ignacego Mościckiego.

Drugą bardziej zdeterminowaną tworzyli zwolennicy marszałka Edwarda Rydza-Śmigłego. Oni to rozwiązali Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem i rozpoczęli od 1937 r. tworzenie nowej partii władzy – Obozu Zjednoczenia Narodowego³⁵.

Największym problemem drugiej połowy lat trzydziestych było wzrastające zagroŜenie agresją ze strony Niemiec i Związku Radzieckiego. Ta obawa wpływała równieŜ na sytuację wewnątrz kraju. Ogólna retoryka wojenna władz prowadzona była w celu wzmocnienia własnych pozycji oraz skonsolidowania społeczeństwa wobec niepodległości i marszałka Rydza-Śmigłego. Celowi temu słuŜyło m.in. powołanie Funduszu Obrony Narodowej (FON), który gromadził pieniądze na dozbrojenie armii.

32 Ibidem, s. 273–283.

33 W. Śleszyński, Obóz odosobnienia w Berezie Kartuskiej 1934–1939, Białystok 2003, s. 70–81.

34 W. śeleński, Zabójstwo ministra Pierackiego, „Zeszyty Historyczne Instytutu Literackiego w ParyŜu” 1973/25, s. 3 i n.

35 H. i T. Jędruszczak, Ostatnie lata Drugiej Rzeczypospolitej (1935–1939), Warszawa 1970, s.

230.

Władze w Warszawie szczególne obawy wiązały postawą mniejszości narodowych na wypadek potencjalnego konfliktu z którymś z sąsiadów. Od 1935 r. funkcjonował przy rządzie Komitet do Spraw Narodowościowych. DuŜą uwagę w tym czasie przywiązywano do polonizacji ludności Kresów, czemu miała sprzyjać prowadzona kolonizacja tych ziem głównie przez rodziny wojskowe. Akcja ta nie przyniosła jednak większych rezultatów.

Nadal dochodziło do wystąpień i demonstracji ludności, szczególnie ukraińskiej.

W Polsce, mimo zakończenia wielkiego kryzysu w 1935 r. i pewnego oŜywienia gospodarczego, faktyczna sytuacja materialna ludności się nie zmieniła. Cały czas dochodziło do róŜnego rodzaju wystąpień społecznych, które były połączone z wystąpieniami antyrządowymi. Wrzenie ogarnęło takŜe polską wieś, strajk chłopski w 1937 r. doprowadził do reakcji ze strony władz i akcji policji, w których wyniku zginęło kilkudziesięciu chłopów, a wielu zostało rannych. Masowy charakter wystąpień chłopskich miał wpływ na bezpieczeństwo wewnętrzne Polski i zaskoczył swoim zasięgiem władze rządowe. Mimo prób zastraszania ze strony sanacji, opozycja konsolidowała swoje szeregi. Powstały Front Morges oraz Stronnictwo Pracy – partie te dąŜyły do przywrócenia w Polsce rządów parlamentarnych. Wraz ze wzrostem pozycji III Rzeszy uaktywniała się ludność niemiecka na terenach zachodniej Polski, notowano jawne wystąpienia przeciwko państwu polskiemu w postaci akcji sabotaŜowych, wywiadowczych oraz szkoleniowych przygotowujących przyszłych kandydatów na Ŝołnierzy w przypadku wojny. Nasilały się takŜe aresztowania szpiegów niemieckich i dywersantów przez polskie słuŜby, co zadraŜniało i napięte stosunki Berlinem.

ZbliŜająca się wojna wyciszała w 1939 r. spory wewnątrz kraju, nawet opozycja w imię wyŜszych racji wspierała rząd w sprawach modernizacji armii.

W ostatnich kilku latach istnienia II Rzeczypospolitej policja państwowa, mimo znacznych nakładów finansowych i technicznych, pozostawała najmniej liczną i najsłabiej wyposaŜoną policją w Europie. Systematycznie zwiększano jednak etaty i modernizowano sprzęt, pojawiły się takŜe w wyposaŜeniu niektórych komend samochody³⁶.

Bezpieczeństwo wewnętrzne II Rzeczypospolitej miało duŜy wpływ na pozycję Polski na arenie międzynarodowej oraz na bezpieczeństwo narodowe. Jego poziom nie był stały i zmieniał się w róŜnych okresach. Istniało wiele negatywnych czynników, które osłabiały ówczesną Polskę. NaleŜały do nich: niepokoje społeczne, walka o władzę czasem z uŜyciem sił zbrojnych, niestabilna sytuacja wśród mniejszości narodowych, akcje terrorystyczne przeprowadzane głównie przez mniejszość ukraińską oraz walka z opozycją – szczególnie po 1926 r. Mimo tych trudności trzeba stwierdzić, Ŝe polskie społeczeństwo przystąpiło do wojny w 1939 r. zintegrowane i ofiarnie walczyło o byt niepodległego państwa, popierając takŜe ówczesne władze polityczne i wojskowe.

LITERATURA

[1] Archiwum Akt Nowych (AAN), KG PP, Dop., sygn. 1157, Przestępczość – styczeń 1924.

[2] Brzeziński M., Rodzaje bezpieczeństwa państwa, [w:] Bezpieczeństwo wewnętrzne państwa. Wybrane zagadnienia, red. S. Sulowski, M. Brzeziński, Warszawa 2009.

36 W. Kozyra, op. cit., s. 568–573.

[3] Chałubińska-Jętkiewicz K., ZagroŜenie bezpieczeństwa narodowego w rozwój technologii w dziedzinie mediów, Warszawa 2012.

[4] Dworecki S., ZagroŜenia bezpieczeństwa państwa, Warszawa 1994.

[5] Jabłonowski M., Janowski W., Prochwicz J., Korpus Ochrony Pogranicza 1924–1939. O niepodległą i granice. Wybór dokumentów, Warszawa-Pułtusk 2001.

[6] Jędruszczak H. i T., Ostatnie lata Drugiej Rzeczypospolitej (1935–1939), Warszawa 1970.

[7] Kitler W., Bezpieczeństwo Narodowe RP, Warszawa 2011.

[8] Komarnicki W., Ustrój państwowy Polski współczesnej. Geneza i system, Warszawa 2008.

[9] Kozyra W., Polityka administracyjna ministrów spraw wewnętrznych RP w latach 1918–1939, Lublin 2009.

[10] Kukułka J., Nowe uwarunkowania i wymiary bezpieczeństwa międzynarodowego Polski, Warszawa 1995.

[11] Kulińska L., Działalność terrorystyczna i sabotaŜowa nacjonalistycznych organizacji ukraińskich w Polsce w latach 1922–1939, Kraków 2009.

[12] Marczak J., Pawłowski J., O obronie militarnej Polski przełomu XX–XXI wielu, Warszawa 1995.

[13] Marczak J., Powszechna ochrona i obrona narodowa, [w:] R. Jakubczak, J. Marczak, K. Gąsiorek, W. Jakubczak, Podstawy bezpieczeństwa narodowego Polski w erze globalizacji, Warszawa 2008.

[14] Materski W., Na widecie. II Rzeczpospolita wobec Sowietów 1918–1943, Warszawa 2005.

[15] Mierzejewski D., Bezpieczeństwo Europy ery globalizacji, Piła 2007.

[16] Neuman K., Die Bundrswehr in einer Welt im Umbruch, Wolf Jobst Verlag GmbH, Berlin 1994, [w:] B. Ferenz, O bezpieczeństwie w Europie, Myśl Wojskowa, Warszawa 1996.

[17] Pepłoński A., Policja Państwowa w systemie organów bezpieczeństwa Drugiej Rzeczypospolitej, Szczytno 1991.

[18] Prognoza warunków obronności Rzeczpospolitej Polskiej w latach 2001–

2020. Część pierwsza: analityczno-badawcza, red. Ney B., Warszawa 1998.

[19] Solna J., Unia Europejska i NATO, Strategiczne państwo, www.1.gazeta.pl.

[20] Śleszyński W., Bezpieczeństwo wewnętrzne w polityce państwa polskiego na ziemiach północno-wschodnich II Rzeczypospolitej, Białystok 2007.

[21] Śleszyński W., Obóz odosobnienia w Berezie Kartuskiej 1934–1939, Białystok 2003.

[22] Świniarski J., Bezpieczeństwo w ujęciu aksjologicznym, [w:] Zarządzanie bezpieczeństwem – wyzwania XXI wieku, red. M. Lisiecki, Warszawa 2008.

[23] Wapiński R., Myśl polityczna Narodowej Demokracji wobec problemów bezpieczeństwa II Rzeczypospolitej, [w:] Na warsztatach historyków polskiej myśli politycznej. Polska myśl polityczna w XIX i XX w., t. IV, red. H. Zieliński, Wrocław 2003.

[24] Wiśniewska M., Wyszczelski L., Bezpieczeństwo narodowe Polski w latach 1918–1939. Teoria i praktyka, Toruń 2009.

[25] Wyszczelski L., Wojsko Polskie w latach 1918–1921, Warszawa 2006.

[26] Zalewski J., Bezpieczeństwo polityczne Drugiej Rzeczypospolitej, Warszawa-Bełchatów 2012.

[27] Zięba R., Bezpieczeństwo narodowe i międzynarodowe u schyłku XX wieku, Warszawa 1997.

[28] Znamierowski C., Szkoła prawa. RozwaŜanie o państwie, Warszawa 1999.

[29] śeleński W., Zabójstwo ministra Pierackiego, „Zeszyty Historyczne Instytutu Literackiego w ParyŜu” 1973/25.

NATIONAL AND INTERNAL SECURITY – THEORY AND