Brak bodźców do czynności organów

Ten brak bodźców występuje już-to w zupełnej bezczynności, wslodkiem

farniente,

które -

ronów,

wylegujących się na słońcu po zjedzeniu porcyi

m accaroni

, tak łatwo do snu doprowadza,

— już też w czynności obojętnej, wymuszonej,

nudnej.

Nudny odczyt, nudna rozmowa, nudna książka usypiają — to rzecz Wiadoma, a W na­

szej klasie, tak zwanej oświeconej, nie brak na­

wet osób, dla których każda książka jest

stancyą ponogeniczną.

Nie trzeba więc i o tym warunku zapominać.

Wrażenia monotonne usypiają. Jednostajny ton głosu czytającego, łagodne

Róverie

grane na fortepianie, szelest liści, szmer deszczu, szum ka­

skady, turkot młyna nawet, — usypia, gdy jest jednostajny. Młynarz zasypia, gdy młyn idzie ró ­ wno — budzi się, gdy staje. W niedawno wyda­

nej broszurze: „O wrażeniu ciszy” S c h n e i d e r opowiada, że pewien jegomość, mieszkający na jednej z najludniejszych ulic Neapolu przy stacyi dorożek, zwykł był usypiać spokojnie mimo bez­

ustannych wrzasków dorożkarzy, którzy włoskim obyczajem rozprawiali i kłócili się ze sobą, nie żałując płuc i krtani. Gdy przypadkiem (co się rzadko trafiało) naraz rozjechały się wszystkie

Biblioteka—T. 843, ¹⁰

dorożki i ulica milkła, śpiący zrywał się, otwie­

rał okienko i pytał: co się stało?

Dziecię usypia od jednostajnych kołysań ko­

lebki i monotonnego śpiewu niańki, starzec — od trudnego dlań skupiania uwagi na jeden przed­

miot. Katarzyna Wielka usypiała podobno najle­

piej, gdy ją łagodnie w pięty łechtano; żołnierz zasypia w jednostajnym marszu na koniu lub pie­

szo nawet; niemowlę przy dłuższem ssaniu; sta­

ruszka przy robieniu pończochy, przy słuchaniu kazania; a znałem nawet profesora, który tern się szczególnie odznaczał, że przy własnym wykładzie zasypiał.

Podobnie jak czuwanie w sen, tak i sen w czuwanie przechodzi zwykle stopniowo. Sen głęboki, sen bez marzeń, trwając dłużej lub k ró ­ cej, stosownie do stopnia znużenia organizmu, przechodzi stopniowo w sen z marzeniami, który jest już

rozbudzaniem się.

Oczywiście też same przyczyny, które sen wywoływały, odwrotnie wzięte, wywołają przebu­

dzenie. A więc:

1) jeżeli sen nastąpił wskutek upływu krwi, czuwanie powróci, jeżeli krwi przez odżywienie przybędzie.

2) Jeżeli zaśnięcie wywołane było przez sa­

mo zmniejszenie dopływu jej do mózgu tylko, to obudzenie może przyjść do skutku przez zwięk­

szenie dopływu, wywołane jakąkolwiekbądź przy­

czyną. Naprzykład śpiący, poruszywszy się we śnie, zsuwa głowę z poduszki i powoduje temsa- mem większy napływ krwi do mózgu.

Tak samo W śnie poobiednim, który powstał wskutek odciągnięcia krwi od mózgu do żołądka i kiszek, wraz z chwilą, w której wytężona praca trawienia ma się ku końcowi i kiedy krew prze­

staje być przez nią absorbowana, czuwanie p o ­ wraca.

Tak samo wreszcie rzecz się ma we śnie, wywołanym przez męczącą drogę, pieszo odbytą i t. p.

3) Jeżeli sen następuje wskutek braku tle­

nu we krwi, to rozbudzenie może nastąpić przez dodanie jej odpowiedniej ilości tlenu. Tak np.

w podróżach balonowych na wysokości, przecho­

dzącej 6000 metrów powstaje zawsze omdlenie senne wskutek rozrzedzonego w tych sferach po­

wietrza. Podróżnicy zapobiegają temu, biorąc z sobą bańki, wypełnione tlenem; gdy siły zaczy­

nają uchodzić, każde wciągnięcie w piersi gazu z rurki zbiornika przywraca przytomność i ożywia siły, dopóki rozrzedzenie powietrza w sferach co­

raz wyższych zupełnie ich nie stłumi, jak to, nie­

stety, miało miejsce z dwoma zuchwałymi podróż­

nikami Croce Spinelim i Sivelem w r. 1875.

4) Jeżeli zdolność asymilacyjna tkanki ner­

wowej, ginąc, sen wywołuje, wówczas możemy ją jeszcze rozbudzić i wzmocnić chwilowo działa­

niem silnych bodźców. Żołnierz najbardziej znu­

żony zrywa się z pierwszego snu, gdy na alarm uderzono.

Normalnie takie wzmocnienie zdolności asy- milacyjnej następuje samo przez się, po dłuższym śnie pokrzepiającym. Wówczas tkanki organicz­

ne mogą już nietylko wypełnić braki, powstałe

wskutek zużycia, ale nadto, przyswajając więcej, niż w spokoju zużyć mogą, nagromadzają znaczną ilość siiy, która sama występuje budząco. Ztąd ta rzeźwość i skłonność do ruchów, jaką czujemy po dobrym, zdrowym śnie, wyciągając się i zry­

wając z łóżka. Jestto taż sama siła, która nagro­

madza się zawsze Wtedy, gdy odżywianie przewa­

ża nad zużyciem, jak to ma miejsce u dzieci i młodych zwierząt. B a i n nazywa ją trafnie

mi­

mowolną en erg ią

, ponieważ sama przez się zmu­

sza nas do ruchów i pracy jakiegobądź rodzaju.

Ta więc siła, będąca wyrazem pełni działania asy- milacyjnej zdolności tkanek, może samą swoją obecnością rozbudzić.

5) Jeżeli sen może nastąpić wskutek nad­

miaru produktów zmęczenia w nerwach i w mięś­

niach, to temsamem wszelkie usunięcie tego nad­

miaru może wywołać obudzenie. Usunięcie takie przy naturalnym biegu rzeczy następuje zwolna.

Krew je rozpuszcza, pochłania i unosi. Przyśpie­

szenie Więc obiegu krwi, lub dodanie jej nadmia­

ru tlenu, może i tę jej pracę przyśpieszyć, ale tylko wtedy, gdy się odbywa bez nowego zm ę­

czenia tkanek. Wprawdzie i w przeciwnym razie może nastąpić obudzenie, ale zato później sen stanie się jeszcze głębszym lub dłuższym.

Nareszcie:

6) Jeżeli sen następuje głównie wskutek braku bodźców (zasypianie z nudów), to zjawie­

nie się ich wywoła skutek wprost przeciwny. T e zaś bodźce mogą być dwojakiej natury:

zewnętrz­

ne

i

wewnętrzne.

Pierwsze zjawiają się pod po­

stacią wstrząśnienia, huku, światła lub innych

wra-żeń zmysłowych. Nietylko zaś silne wrażenia mo­

gą działać w ten sposób; wystarcza do tego, że- by były względnie niespodziewane. Ktoś, co przy­

wykł spać przy spuszczonych roletach, obudzi się wcześniej, niż zwykle, jeżeli mu okien niezasło- nić. Podobnież, jeżeli przywykliśmy budzić się jednocześnie z gamami sąsiadki, obudzimy się wcześniej, gdy ona wcześniej grać zacznie. Na­

wet bicie zegaru może obudzić tych, którzy przy­

wykli stosować się do niego, przychodzi to zaś tern łatwiej, że przy regularnem życiu organizm nabiera nałogów nawet co do chwili przebudze­

nia: kto przywykł stale wstawać o 7-ej, obudzi się z uderzeniem tej godziny nawet w tym razie, jeśli się wyjątkowo późno spać położył.

Wrażenia

wewnętrzne

należą zwykle do ka- tegoryi bolesnych. Ból zębów, ból rany, mogą nas zbudzić wcześniej, niż zwykle i czynią to aż nadto często. Idealniejszej zaś natury będą bodź­

ce Wewnętrzne, wynikające z marzeń sennych, takich, w których uczucie bierze udział. Budzimy się np. pod grozą snu o rozbójnikach, o spadaniu w przepaść, o duszeniu przez wilkołaka i t. p.

Nareszcie ten bodziec wewnętrzny może mieć jeszcze dalsze źródło, może bowiem wyni­

kać z postanowień za dnia powziętych. Tu nale­

W dokumencie Liryczna twórczość poetów. Szkic psychologiczny. (Stron 149-153)