Narodowe Muzeum Morskie w Gdańsku
O MUZEUM
Muzeum to instytucja zaufania publicznego. Jest postrzegane przez społeczeństwo jako insty-tucja wiarygodna, odpowiedzialna i rzetelna. Muzea tworzy się dla gromadzenia, trwałej ochro-ny, zabezpieczenia, a następnie prezentowania przedmiotów i kolekcji, które ze względu na swoją wartość historyczną, artystyczną czy naukową powinny zostać zachowane dla przyszłych pokoleń. Obowiązkiem muzeum jest upowszechnianie informacji o zbiorach oraz umożliwianie korzystania ze zgromadzonych zasobów.
Zbiory gromadzone i ewidencjonowane w muzeach stanowią dobro narodowe i podlegają ochronie, zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa. Podstawowym aktem prawnym sta-nowiącym o działalności muzeum jest Ustawa o muzeach z dnia 21.11.1996 roku (z późn. zm., Dz. U. 1997 Nr 5, poz. 24). Ustawa ta oraz wynikające z niej rozporządzenia regulują wszelkie działania dotyczące zbiorów pozyskiwanych przez muzea.
O INWENTARZU MUZEUM, CZYLI CO TO SĄ: ZBIORY, DOBRA KULTURY, ZABYTKI, MUZEALIA, EKSPONATY
Przedmioty gromadzone w muzeum – dobra kultury, zabytki, muzealia, eksponaty – potocznie nazywane są zbiorami lub inwentarzem muzealnym. Defi nicje ww. pojęć funkcjonują w aktach prawnych dotyczących ochrony dziedzictwa kulturowego, takich jak: Ustawa o muzeach z dn.
21.11.1996 roku (z późn. zm., Dz. U. 1997 Nr 5 poz. 24), Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z dn. 23.07.2003 roku (z późn. zm., Dz. U. Nr 162, poz. 1568), Ustawa o ochronie dóbr kultury z dn. 15.02.1962 roku (z późn. zm., Dz. U. 1962 Nr 10, poz. 48).
Zgodnie z przyjętymi defi nicjami dobrem kultury jest przedmiot ruchomy lub nieruchomy, dawny lub współczesny, mający znaczenie dla dziedzictwa i rozwoju kulturowego ze względu na swoją wartość historyczną, naukową lub artystyczną. Zabytek to nieruchomość lub rzecz
37
ABC Poradnik opiekuna ekspozycji w muzeum
ruchoma, będąca dziełem człowieka czy też związana z jego działalnością, stanowiąca świadec-two minionej epoki lub zdarzenia, której zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartość historyczną, artystyczną lub naukową. Muzealiami są rzeczy ruchome i nieruchomości stanowiące własność muzeum i wpisane do inwentarza muzealiów. Zatem eks-ponatami muzealnymi, czyli przedmiotami prezentowanymi na wystawach, są zarówno dobra kultury, zabytki, jak i muzealia.
Użyte w aktach prawnych defi nicje precyzują zakres gromadzonych w muzeum przedmio-tów, jednocześnie nakazując określony zakres, tryb i sposób postępowania z nimi, na przykład w przypadku udostępniania i umieszczania na ekspozycji, czy też w przypadku zniszczenia lub zaginięcia podczas prezentowania na wystawie. Wykluczona została dowolność w postępowa-niu ze zbiorami.
Muzeum zobowiązane jest odpowiednio przechowywać, magazynować i zabezpieczać swoje zbiory, prawidłowo je ewidencjonować, naukowo opracowywać oraz udostępniać poprzez pre-zentowanie na wystawach.
Przedmioty zgromadzone w muzeum ewidencjonuje się w ewidencji muzeum – w księgach inwentarzowych, rejestrach pomocniczych oraz księgach depozytu. Każdy przedmiot zostaje wpisany do ewidencji pod odrębnym numerem: inwentarzowym, rejestru czy depozytu i otrzy-muje swoje indywidualne oznakowanie, składające się z oznaczenia właściciela (najczęściej są to pierwsze litery nazwy muzeum/instytucji) oraz kolejnego numeru, który wynika z danej ewi-dencji.
Wszystkie zabytki, zanim zostaną zaprezentowane na wystawie, powinny mieć odpowiednio opracowaną dokumentację ewidencyjną, w tym wykonaną dokumentację fotografi czną, a tak-że być właściwe oznakowane.
Dokumentację ewidencyjną zbiorów muzeum należy prowadzić w sposób prawidłowy, umoż-liwiający identyfi kację zabytku. Ma to istotne znaczenie z punktu widzenia ochrony zbiorów i ewentualnego postępowania na wypadek zaginięcia lub kradzieży zabytków.
Na wystawach prezentowane są zbiory własne muzeum oraz przedmioty powierzone (udostęp-nione muzeum w formie depozytu czy użyczenia przez osoby prywatne czy instytucje). Ich prze-kazanie do muzeum i umieszczenie na ekspozycji potwierdzane jest dokumentem przekazania (protokołem zdawczo-odbiorczym, umową użyczenia, umową depozytu). Wybrane do prezen-tacji eksponaty wcześniej obowiązkowo przechodzą przegląd konserwatorski. Każdorazowo wymagane jest należyte zabezpieczenie ekspozycji, zatem muzeum dokłada wszelkich starań, by zapewnić odpowiednią ochronę fi zyczną oraz techniczną i prawidłowo chronić eksponaty.
O EKSPOZYCJI
Przygotowywane przez muzea wystawy to najczęściej duże przedsięwzięcia i wydarzenia me-dialne. Wymagają gruntownych przygotowań, wnikliwych poszukiwań, naukowych dociekań, pomysłowości pracowników muzeum i są bardzo czasochłonne. Przy planowaniu ekspozycji uwzględnia się odpowiednie zabezpieczenie eksponatów przed niewłaściwym i nieprzewidzia-nym zachowaniem zwiedzających.
Nie wszystkie prezentowane na ekspozycji przedmioty to dobra kultury, zabytki, muzealia – chronione przepisami prawa. Jako uzupełnienie, czy też dopełnienie ekspozycji, prezentowane mogą być również współczesne kopie dzieł sztuki i zabytków, wykonane na potrzeby konkret-nej wystawy. Wszystkie te przedmioty podlegają kontroli ilościowo-jakościowej.
Każdej ekspozycji powinien towarzyszyć wykaz eksponowanych przedmiotów, przygotowany przez organizatora wystawy (muzeum). Spis należy sporządzić dokładnie i starannie, ponieważ jest on podstawą kontroli ekspozycji i stanowi odniesienie w przypadku nieprzewidzianych zmian w liczbie czy jakości eksponatów. Jakakolwiek zmiana na ekspozycji, dotycząca liczby czy jakości prezentowanych zbiorów, powinna być każdorazowo odnotowywana.
Organizator wystawy powinien zadbać o prawidłowe zabezpieczenie techniczne oraz ochro-nę ekspozycji. Wystawa, w zależności od prezentowanych zbiorów oraz budżetu organizatora, może zostać ubezpieczona na wypadek zaistnienia nieprzewidzianych zdarzeń. Ponadto, mu-zeum zobowiązane jest przygotować regulamin zwiedzania wystawy, w którym określi prawa i obowiązki zwiedzających ekspozycję. Wszystkie prace związane z prawidłowym przygotowa-niem ekspozycji wytwarzają koszty, które należy wcześniej przewidzieć, planując budżet wy-stawy. Istotne więc jest prawidłowe nadzorowanie ekspozycji, aby zaangażowanie i praca ludzi oraz wkład fi nansowy nie zostały zaprzepaszczone i zakończyły się niepowodzeniem.
O KONTROLI EKSPOZYCJI, CZYLI OBOWIĄZKI I PROCEDURY
Kontrola ekspozycji powinna odbywać się regulaminowo i systematycznie. Sprawdzenie eks-pozycji przed otwarciem i po zamknięciu muzeum dla zwiedzających należy przeprowadzać komisyjne, co jest gwarancją rzetelnej, wiarygodnej i prawidłowej kontroli. Należy wystrzegać się rutynowych działań i zachowań i zawsze odnotowywać wszelkie zmiany w ekspozycji. Pod-stawą dobrej, zgodnej z zasadami kontroli są spisy ekspozycji przygotowane przez kuratorów wystawy, opiekunów ekspozycji lub pracowników muzeum.
Obowiązek kontroli ekspozycji powinien zostać wprowadzony zarządzeniem dyrektora instytu-cji. Znajomość regulaminu i wewnętrznych procedur oraz wiedza i świadomość pracowników
muzeum (w tym opiekunów ekspozycji przede wszystkim), że tego typu procedury istnieją, jest ważna i leży w interesie muzeum.
W regulaminie kontroli powinien być opisany sposób i zakres kontroli, a także procedury oraz tryb postępowania w przypadku nieoczekiwanych zdarzeń – kradzieży, zaginięcia, uszkodzenia zabytku czy uszkodzeń wszelkiego rodzaju zabezpieczeń ekspozycji (gabloty, zamki, okna). Dla-tego też sprawdzanie ekspozycji nie powinno sprowadzać się tylko do kontroli samych ekspo-natów. Pomieszczenia wystawiennicze należy kontrolować kompleksowo, zwracając również uwagę na prawidłowość i sprawność wszelkiego rodzaju zabezpieczeń gablot, drzwi, okien, ram, zamków, podwieszeń. Nieprzewidziane, przykre dla instytucji zdarzenia, takie jak kradzież, zaginięcie, zniszczenie lub uszkodzenie eksponatu nakazują określony tryb postępowania (naj-częściej żmudny – wymagający dużo czasu, pracy i cierpliwości), zgodny z procedurami opisa-nymi w aktach prawnych, wymienionych wcześniej.