Charakterystyka gospodarki/przedsiębiorczości

Lokalny rynek dóbr i usług jest kształtowany głównie przez lokalne firmy. Zasadne jest zatem zwrócenie uwagi na kilka zasadniczych elementów populacji firm funkcjonujących w obszarze działania LGD Nasze Bieszczady.

Tabela 2. Struktura firm na obszarze działania LGD Nasze Bieszczady według form własności w latach 2007-2014

Wyszczególnienie 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

Ogółem 2597 2624 2626 2773 2696 2773 2839 2900

Sektor publiczny 126 124 126 126 126 127 128 125

Sektor prywatny, w tym: 2471 2500 2500 2647 2570 2646 2711 2775

 spółki handlowe 65 57 62 61 62 64 62 67

 spółdzielnie 14 14 11 11 11 13 15 16

 fundacje, stowarzyszenia 117 122 126 129 132 135 136 146

 osoby prowadzące działalność gospodarczą 2026 2061 2097 2220 2138 2184 2243 2275

Źródło: Dane statystyczne z publikatorów GUS, Bank danych lokalnych – stan na dzień 31.12.

W 2014 roku w porównaniu do 2007 roku liczba firm na analizowanym obszarze wzrosła o 303podmioty. Największy przyrost zarejestrowanych firm, w odniesieniu do roku poprzedniego odnotowano w 2010 roku – liczba firm wzrosła wówczas o 147 podmiotów. W 2011 roku natomiast liczba firm zmalała o 77. Najliczniejszą grupę w sektorze prywatnym stanowiły osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą 78% firm).Na uwagę zasługuje sukcesywne zwiększanie się liczby fundacji i stowarzyszeń. W2014 roku w porównaniu do 2007 roku powstało 11 nowych stowarzyszeń organizacji społecznych. W analizowanych latach na 1000 mieszkańców w wieku produkcyjnym przypadało od 138 firm w 2007 roku do 151 firm w 2014 roku, co świadczy o wzroście przedsiębiorczości mieszkańców.

18 Wyszczególnienie

Gmina

Baligród Gmina Cisna Gmina

Komańcza Gmina Lesko Gmina Zagórz 2013 2014 2013 2014 2013 2014 2013 2014 2013 2014 Podmioty

gospodarki narodowej ogółem

326 333 285 282 324 318 1159 1192 745 772

w tym m.in. w

sektorze: rolniczym 91 83 75 67 91 82 48 44 49 43

przemysłowym 30 34 16 15 19 18 80 67 90 92

budowlanym 44 40 21 16 24 24 134 130 91 84

Podmioty gospodarki

narodowej na 10 tys. ludności

1022 1034 1647 1651 649 637 1004 1031 572 594

Osoby fizyczne prowadzące

działalność

gospodarczą na 1000 ludności

86 86 131 131 49 47 7981 7981 45 46

Źródło: Dane statystyczne z publikatorów GUS, Statystyczne Vademecum Samorządowca – stan na dzień 31.12.

Analizując strukturę prowadzonej działalności przez podmioty gospodarcze zarejestrowane w obszarze działania LGD Nasze Bieszczady należy stwierdzić, że dominują tu firmy związane z gospodarką rolną - 11% (obszar LGD Nasze Bieszczady w dużej części ma charakter rolniczy). W sektorze budowlanym działalność prowadzi10% firm. Przemysłem zajmowało się natomiast 8% podmiotów gospodarczych.

Bazą do rozwoju działalności gospodarczej w obszarze działania LGD mogą być zasoby naturalne.

Do bogactw naturalnych obszaru LGD Nasze Bieszczady należą: ropa naftowa – Tarnawa, Wielopole, gaz ziemny – Wetlina, surowce ilaste ceramiki budowlanej – Zasław, złoża kamieni drogowych i budowlanych (piaskowiec) - Mokre, Komańcza, Krymieniec, Moszczaniec. W okolicy Komańczy znajdują się źródła wód wodoro-węglanowo-siarczkowych, a w Rabem koło Baligrodu – unikalne w skali europejskiej wodoro-węglanowo-chlorkowo-sodowe ze związkami arsenu. W okolicy Komańczy znajdują się źródła wód wodoro-węglanowo-siarczkowych.

Na analizowanym obszarze brak jest firm, które realizują przedsięwzięcia innowacyjne. Zagrożeniem dla dużej grupy firm działających w obszarze LGD Nasze Bieszczady jest ekspansja dużych sieci handlowych na obszarze miast, wokół których funkcjonuje LGD. Grozi to wypieraniem, a co za tym idzie zanikaniem sektora małych firm handlowych.

Z analiz ekonomicznych wynika również efekt spowolnienia w postaci braku kapitału na rozwój i inwestowanie w nowe dziedziny czy przedsięwzięcia, niski poziom dostępności funduszy pomocowych dla właścicieli małych firm oraz brak wsparcia merytorycznego dla osób chętnych na tworzenie mikroprzedsiębiorstw.

W obszarze działania LGD Nasze Bieszczady mikroprzedsiębiorstwa stanowią najliczniejszą grupę przedsiębiorstw pod względem ich wielkości 96%, przedsiębiorstwa małe stanowią 3%, a średnie 1%.

Dość dużym zagrożeniem dla sektora małych i średnich przedsiębiorstw w regionie jest też wzrost obciążeń fiskalnych wynikających z sytuacji budżetowej kraju – wpływające na kondycję finansową firm - skutkujące zmniejszeniem możliwości finansowania inwestycji, ograniczonymi możliwościami wykorzystania funduszy unijnych etc. Efektem nadmiernie restrykcyjnych przepisów i regulacji, zbyt skomplikowanych procedur oraz nakładania, zwłaszcza na małe i średnie firmy, zbyt wysokich obciążeń i danin na rzecz państwa może być wchodzenie do szarej strefy. „W sytuacjach takich niejednokrotnie ludzie stają przed alternatywą, czy zaprzestać działalności gospodarczej, czy wejść w szarą strefę”. Oczywiście, niesie to za sobą spadek liczby oficjalnych miejsc pracy i ograniczenie prowadzenia działalności gospodarczej³.

Prognozy: Z prognoz Cedefop⁴ wynika, że do 2020 roku przewidywane jest zmniejszenie w zatrudnieniu według sektorów gospodarki i najbardziej dotknie ono sferę usług podstawowych (do których zalicza się m.in. rolnictwo, górnictwo) oraz niewielkim stopniu przemysł wytwórczy. W budownictwie nastąpi nieznaczny wzrost, zaś największe zapotrzebowanie będzie występować w sektorze biznesu i innych usługach oraz usługach publicznych. Z prognoz Cedefop wynika, iż do roku 2020 najwięcej stanowisk powstanie właśnie w sektorze usług, w tym dla biznesu, w ochronie zdrowia, pomocy społecznej, usługach osobistych, cateringu i hotelarstwie, a także dystrybucji. Ponadto do 2020 roku przewiduje się, że 75% wszystkich pracowników będzie zatrudnionych w usługach.

3„Szara strefa w polskiej gospodarce w 2015 roku", Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, Warszawa 2015.

4(fr. Centre Européenpour le Développement de la FormationProfessionnelle) Europejskie Centrum Rozwoju Kształcenia Zawodowego

19

Dochód podatkowy gminy na 1 mieszkańca na obszarze LSR (obliczony jako średnia z gmin tworzących obszar LSR w 2013 roku) jest wyższy niż średni obliczony dla województwa podkarpackiego, który wynosi 912,13 zł.

Niestety na obszarze LGD nie znajduje się żaden z podmiotów ekonomii społecznej związany z integracją społeczną, czyli Centrum Integracji Społecznej lub Klub Integracji Społecznej. Działają natomiast Warsztaty Terapii Zajęciowej w Lesku z/s w Huzelach oraz Środowiskowe Domy Samopomocy w Zahoczewiu k/Baligrodu, Lesku i Zagórzu - placówki wykonujące rehabilitację społeczną i zawodową niepełnosprawnych.

Charakterystyka branż z potencjałem rozwojowym oraz branż mających kluczowe znaczenie dla rozwoju obszaru

Korzystne położenie gmin objętych działaniem Lokalnej Grupy Działania Nasze Bieszczady wskazuje na ich turystyczny charakter, stąd duża liczba firm zajmujących się pozostałą działalnością, czyli świadczących usługi.

Potwierdza to również struktura firm ze względu na liczbę zatrudnionych pracowników: blisko 96% firm zarejestrowanych w 2014 roku w obszarze objętym działaniem LGD Nasze Bieszczady to mikroprzedsiębiorstwa zatrudniające do 9 osób.

Turystyka jest branżą, która ma kluczowe znaczenie dla rozwoju przedmiotowego obszaru i posiada potencjał rozwojowy.

W dokumencie pod tytułem „Uwarunkowania rozwoju funkcji turystycznej na terenie gmin wiejskich województwa podkarpackiego” dokonano oceny atrakcyjności turystycznej gmin województwa podkarpackiego za pomocą wskaźnika potencjału turystycznego, który obejmuje atrakcyjność turystyczną oraz uwarunkowania społeczno-gospodarcze. Cztery z pięciu gmin objętych działaniem Lokalnej Grupy Działania Nasze Bieszczady znalazło się w grupie 12 gmin z najwyższym w województwie podkarpackim wskaźnikiem atrakcyjności turystycznej (Gminy: Baligród, Cisna, Komańcza i Lesko), zaś Gmina Zagórz zajęła 36 miejsce spośród 143 badanych gmin. Obszar objęty Strategią Rozwoju Lokalnego mieści się w obszarze, w którym turystyka jako dziedzina gospodarki ma duże możliwości rozwoju (średnia wartość wskaźnika atrakcyjności turystycznej w obszarze działania LGD Nasze Bieszczady wynosi 0,42, przy maksymalnej wartości 0,54 i minimalnej 0,06). Wskaźnik atrakcyjności turystycznej jest najważniejszym czynnikiem kształtującym wielkość funkcji turystycznej w regionach. Pełni również znaczącą rolę w podziale obszarów wiejskich Podkarpacia, którego dwie podstawowe grupy to: gminy posiadające wysokie walory turystyczne oraz gminy o miernych walorach turystycznych. Na podstawie wyznaczonego modelu drzewa regresji można stwierdzić, że brak walorów turystycznych nie jest przesłanką do zaprzestania działań na rzecz rozwoju funkcji turystycznej w gminach.

Zwrócić należy uwagę na czynnik, który równie znacząco determinuje jej rozwój tj. struktura demograficzna – tak bardzo istotna z punktu widzenia rozwoju lokalnego w ogóle. Z drugiej strony, występowanie cennych i unikalnych walorów przyrodniczych w gminach nie jest równoznaczne z tym, że tereny te mają gwarantowaną szansę na rozwój funkcji turystycznej. Gminy tworzące obszar działania LGD Nasze Bieszczady wchodzą w skład dwóch grup spośród sześciu wyodrębnionych za pomocą drzewa regresji. Są to: grupa stabilnego sukcesu (obejmująca gminy: Komańcza i Baligród) oraz grupa problemowa (obejmująca gminy: Zagórz, Lesko i Cisna).Grupa stabilnego sukcesu obejmuje gminy, których średnia wartość funkcji turystycznej jest wysoka. Gminy charakteryzują się wysokim wskaźnikiem walorów przyrodniczych, wysokim wskaźnikiem infrastruktury technicznej oraz dodatkowo występującymi walorami antropogenicznymi. Gminy tej grupy można uznać za obszary zrównoważonego rozwoju turystycznego. Na rozwój ten składają się takie elementy jak: zachowanie środowiska przyrodniczego oraz ochrona zabytków na jak najwyższym poziomie, rozbudowa niezbędnej dla rozwoju obszaru infrastruktury oraz tworzenie komplementarnych atrakcji dla turystów w postaci muzeów, izb regionalnych, ekspozycji, zagospodarowanych szlaków turystycznych, itp. Z kolei grupa problemowa obejmuje gminy o wysokim wskaźniku walorów przyrodniczych i dodatkowo z dobrym stanem infrastruktury technicznej i niskim wskaźnikiem walorów antropogenicznych. Zawiera jednostki samorządowe z niską średnią wartością wskaźnika funkcji turystycznej z jednoczesnym małym zróżnicowaniem wewnętrznym.

Problemowość grupy polega na tym, że w gminach wchodzących w jej skład, mimo występowania stosunkowo wysokiego wskaźnika walorów przyrodniczych, nie należą one do elementów o bardzo dużym znaczeniu. Z drugiej strony mamy do czynienia z bardzo wysokim stanem zagospodarowania infrastrukturalnego. Te gminy uznać można za obszary częściowo zurbanizowane, na których wytworzyło się wiele możliwości pozarolniczych działań mieszkańców, jednak rozwój funkcji turystycznej został zastąpiony innymi gałęziami gospodarki. Jeśli władze gmin chciałby w przyszłości rozwinąć funkcję turystyczną to, według przedstawionego modelu, powinny wraz z mieszkańcami silnie zaangażować się w rozwój atrakcyjności antropogenicznej i przede wszystkim na jej podstawie wykształcić unikalną ofertę produktu turystycznego. Reasumując, bez dodatkowych elementów wspomagających, takich jak rozwinięta infrastruktura techniczna, niezmiernie istotna z punktu widzenia mieszkańców regionu i inwestorów oraz występowanie walorów antropogenicznych, będących dodatkową zachętą dla turystów, funkcja turystyczna nie będzie się rozwijała w sposób optymalny. Inicjatywa wynikająca z chęci poprawy warunków życia i oczekiwane bodźce ekonomiczne sprawiają, że turystyka na obszarze działania LGD Nasze Bieszczady może stanowić czynnik mobilizujący i aktywizujący dla mieszkańców w sferze zawodowej. Tereny jakie obejmuje LGD Nasze Bieszczady(głównie wiejskie) to doskonałe miejsce do rozwoju oferty wypoczynku, opartego na walorach środowiska i aktywności rekreacyjnej, o której atrakcyjności decyduje możliwość poznania walorów przyrodniczych, kulturowych i historycznych miejsca/regionu oraz interaktywne metody prezentacji lokalnych zwyczajów, sposobów gospodarowania, tradycyjnej wytwórczości, itp. Potencjał turystyczny obszaru objętego

20

działaniem LGD Nasze Bieszczady prezentują podrozdziały 4.8 i 4.9 niniejszej strategii. W analizowanym obszarze w branży turystycznej (sekcja I: Usługi związane z zakwaterowaniem i usługi gastronomiczne) działa łącznie 202 podmioty gospodarcze.

Problemy związane z gospodarka/przedsiębiorczością - wyniki zastosowanych przez LGD partycypacyjnych metod tworzenia strategii - warsztaty diagnostyczne

 niedostateczne wsparcie dla przedsiębiorców;

 niedostateczne zasoby kapitałowe firm na podniesienie konkurencyjności;

 niedostatecznie rozwinięta infrastruktura turystyczna i okołoturystyczna, która stanowiłaby bazę do rozwoju działalności gospodarczej;

 niedostateczna promocja oferty turystycznej (mała i nieaktualna ilość materiałów promujących gminy - opracowania, publikacje);

 mała liczba zakładów pracy, które się rozwijają i tworzą nowe miejsca pracy;

 niekorzystna lokalizacja z punktu widzenia prowadzenia działalności gospodarczej;

 słaba kondycja finansowa istniejących firm, funkcjonowanie „na granicy opłacalności”;

 sezonowość ruchu turystycznego;

 ograniczenia inwestycyjne wynikające z przepisów o ochronie przyrody;

 słaby rozwój instytucji otoczenia biznesu (IOP) wspierających przedsiębiorczość;

 zbyt małe zainteresowanie tworzeniem przedsiębiorstw ekonomii społecznej;

 niewystarczające wyposażenie spółdzielni socjalnych w specjalistyczny sprzęt;

 niewystarczająca liczba szkoleń dla pracowników;

 niewystarczająca liczba szkoleń dla przedsiębiorców (brak doradztwa biznesowego, związanego z ubieganiem się o środki finansowe, brak inkubatorów przedsiębiorczości);

 mała przedsiębiorczość mieszkańców;

 ograniczony wewnętrzny rynek zbytu;

 niewystarczająca promocja miejscowych usług i produkcji;

 ograniczone możliwości zbytu produktów lokalnych: rękodzielniczych, spożywczych, rzemieślniczych;

 mało podmiotów gospodarczych prowadzących działalność gospodarczą poprzez sieć internetową;

 brak imprez związanych ze zbytem lokalnych produktów;

 niewykorzystanie istniejących i niekreowanie nowych produktów turystycznych;

 słabo wykorzystane gospodarczo walory turystyczne i historyczne gmin, m.in. przełom Osławy z ruinami klasztoru Karmelitów Bosych;

 niewystarczająca, niespójna, niekompleksowa promocja atrakcji turystycznych obszaru;

 słaba współpraca samorządów w zakresie wykreowania imprezy o zasięgu ogólnokrajowym.