Powiat Zielonogórski jest jednym z 11 powiatów ziemskich województwa lubuskiego. Położony jest w południowo-wschodniej części województwa. Zajmuje powierzchnię 1.571 km2, co lokuje go na 35 miejscu w kraju w rankingu powiatów stworzonym według wielkości powierzchni. W województwie lubuskim jest powiatem o największej powierzchni – zajmuje 11,23% powierzchni województwa.
Graniczy z 5 powiatami województwa lubuskiego i 1 powiatem województwa wielkopolskiego: od północy powiatami świebodzińskim i krośnieńskim, od zachodu – z powiatem żarskim, od południa z powiatami żagańskim i nowosolskim oraz od wschodu z powiatem wolsztyńskim należącym do województwa wielkopolskiego. Siedziba powiatu zlokalizowana jest na terenie miasta Zielona Góra.
Cechą charakterystyczną powiatu jest jego położenie – wokół miasta Zielona Góra, które zostało wyodrębnione w samodzielny powiat grodzki.
Powiat Zielonogórski obejmuje 10 gmin – 5 miejsko-wiejskich i 5 wiejskich. Gminy wchodzące w skład powiatu to:
- Babimost - gmina miejsko-wiejska - Bojadła – gmina wiejska
- Czerwieńsk – gmina miejsko-wiejska - Kargowa – gmina miejsko-wiejska
- Nowogród Bobrzański – gmina miejsko-wiejska - Sulechów – gmina miejsko-wiejska
- Świdnica – gmina wiejska - Trzebiechów – gmina wiejska - Zabór – gmina wiejska - Zielona Góra – gmina wiejska
Powierzchniowo największą gminą jest Nowogród Bobrzański – 260 km2, najmniejszą zaś – Trzebiechów o powierzchni 81 km2.
6% 7%
12%
8%
15% 17%
10%
5%
6%
14%
BABIMOST BOJADŁA CZERWIEŃSK KARGOWA
NOWOGRÓD BOBRZAŃSKI SULECHÓW
ŚWIDNICA TRZEBIECHÓW ZABÓR ZIELONA GÓRA
Ryc. 2.1 Udział powierzchni gmin w ogólnej powierzchni Powiatu Zielonogórskiego.
W skład powiatu wchodzi 5 miast i 181 miejscowości wiejskich, z czego 102 miejscowości w gminach miejsko-wiejskich, a 79 w gminach wiejskich.
Ilość ludności zamieszkałej na terenie powiatu w gminach miejsko-wiejskich przedstawia się następująco: Babimost o liczbie mieszkańców 6429, Czerwieńsk – 9400 mieszkańców, Kargowa – 5769 mieszkańców, Nowogród Bobrzański – liczba mieszkańców 9 500, Sulechów – 26386
mieszkańców. Natomiast ilość mieszkańców gmin wiejskich wynosi odpowiednio: Bojadła – 3319 mieszkańców, Świdnica – 5181 mieszkańców, Trzebiechów – 3328 mieszkańców, Zabór – 3263 mieszkańców i Zielona Góra – liczba mieszkańców 14 625. Powiat zielonogórski liczy łącznie 87200 mieszkańców. Dane opracowano na podstawie ankiet z samorządów terytorialnych, stan na lipiec 2003r.
Średnia gęstość zaludnienia na 1 km2 wynosi 55 osób i jest niższa od średniej dla województwa lubuskiego, która wynosi 73 osoby na 1 km2. Powierzchnia powiatu wynosi 1571 km2.
Klimat tego regionu jest łagodny. W stosunku do innych obszarów Polski jest cieplejszy i bardziej wilgotny, średnia roczna temperatura wynosi ok.+8 °C (w 1999 wynosiła +10 °C). Średnie sumy opadów atmosferycznych w okresie rocznym kształtują się na przeważającej powierzchni województwa na poziomie 500 - 600 mm i powyżej 600 mm w części południowej województwa.
Powiat Zielonogórski położony jest w obrębie podprowincji Pojezierze Południowo-Bałtyckie, która z kolei obejmuje makroregiony: Pradolinę Warszawsko- Berlińską i Wzniesienia Zielonogórskie.
Pierwszy z wymienionych makroregionów obejmuje mezoregiony: Dolinę Środkowej Odry, Kotlinę Kargowską i Dolinę Środkowej Obry, drugi natomiast Dolinę Dolnego Bobru i Wał Zielonogórski.
Obszar ten stanowi formę nieregularną, składająca się z szeregu zwężeń i kotlinowatych rozszerzeń.
W budowie geologicznej omawianego obszaru dominują utwory czwartorzędowe głównie plejstoceńskie, które w holocenie uległy niewielkim zmianom. Są to przede wszystkim utwory akumulacji wodno-lodowcowej, związanej ze strefami moreny czołowej, dennej oraz zastoisk jeziornych. Grubość występujących podkładów torfów i analizy pyłkowe pozwalają wnioskować, że wypełnienie zbiorników wodnych na tym terenie odbywało się w niedalekiej przeszłości geologicznej i przebiegało bardzo intensywnie.
W obrębie Powiatu Zielonogórskiego powierzchnia obszarów prawnie chronionych wynosi 52 848,9 ha, co stanowi 33,9 % ogólnej powierzchni powiatu (GUS, 2003). Jest to wartość niższa od wartości dla całego województwa (37,4 %), oraz średnia w porównaniu z innymi powiatami województwa lubuskiego. Powiat mieści się jednak w granicach średniej krajowej, która wynosi 33,1%. W powiecie nie występują parki narodowe. Istnieją natomiast rezerwaty przyrody, o łącznej powierzchni 186,6 ha, obszary chronionego krajobrazu (570 55 ha), a także użytki ekologiczne, zajmujące obszar 419,2 ha.
Poza tym w obrębie omawianego obszaru znajduje się 327 pomników przyrody.
Grunty leśne na terenie Powiatu Zielonogórskiego zajmują ogółem 83 177 ha (GUS 2002), co stanowi 51,5 % ogółu powierzchni powiatu. Jest to wartość wyższa od wartości dla województwa lubuskiego (48,2 %), sytuując omawiany powiat w grupie powiatów o najwyższym wskaźniku lesistości. Warto zaznaczyć, że pod tym względem województwo lubuskie zajmuje w Polsce pierwsze miejsce. Grunty leśne prywatne i gminne zajmują obszar 1533 ha, co stanowi 1,84 % ogólnej powierzchni leśnej powiatu.
Powiat posiada dobre warunki dla rozwoju turystyki. Składają się na nie bogactwa naturalne, jakim są duże zasoby leśne i występowanie jezior, a także stosunkowo mało zanieczyszczone środowisko oraz tranzytowe położenie powiatu.
Transgraniczne położenie regionu w znaczny sposób wpływa na jego rozwój. Napływ kapitału zagranicznego do regionu zielonogórskiego jest większy niż przeciętnie w kraju, a jego szczególne przyspieszenie nastąpiło po 1994 r.
Związki Gmin
Wszystkie 10 gmin powiatu zielonogórskiego należą do Stowarzyszenia Gmin Rzeczpospolitej Polskiej Euregion Sprewa-Nysa-Bóbr z siedzibą w Gubinie położonego po obu stronach odcinka granicy polsko-niemieckiej. Euroregion jest platformą dobrowolnej współpracy polskich gmin z powiatami i miastami Niemiec. Współpraca realizowana jest na podstawie równości prawa obu stron z
uwzględnieniem Europejskiego Układu Ramowego o ponadgranicznej współpracy pomiędzy gminami i stowarzyszeniami terytorialnymi. Umowa ramowa o utworzeniu Euroregionu Sprewa-Nysa-Bóbr podpisana została w dniu 21.09.1993r. w Gubinie.
Po stronie polskiej Euroregion skupia ogółem ponad 50 gmin. Jego nadrzędnym celem jest wszechstronna działalność na rzecz obszarów przygranicznych RP i RFN, ich sanacji ekologicznej, rozkwitu gospodarczego i kulturalnego oraz stałej poprawy warunków życia ich mieszkańców (w tym zniwelowanie istniejących różnic ekonomicznych). Istotnym celem jest kultywowanie idei i wartości integracyjnych zmierzających do osiągnięcia identyfikacji społeczeństwa polskiego i niemieckiego z Euroregionu.
Miasto i Gmina Babimost oraz Kargowa (obok gmin Miedzichowo, Trzciel, Zbąszynek, Zbąszyń i Siedlec) należą do Stowarzyszenia Gmin RP Region Kozła, którego siedziba mieści się w Dąbrówce Wlkp. Zarejestrowane zostało w 1997r., a jego celem jest wszechstronna działalność na rzecz regionu, jego rozwoju gospodarczego, turystycznego, kulturalnego oraz doprowadzenie do integracji wspólnot lokalnych. Kreowanie wizerunku Regionu Kozła odbywa się m.in. poprzez:
- koordynację wspólnych projektów gospodarczych, takich jak: lotnisko, linie autobusowe, autostrada, wysypisko itp.;
- aktywne oczyszczanie rzeki Obry;
- inicjowanie i organizowanie warsztatów, seminariów, szkoleń i kursów;
- doradztwo prawno-finansowe;
- organizację i współuczestnictwo w ruchu turystycznym poprzez biuro turystyczne;
- przygotowanie tras i informacji turystycznych, ścieżki rowerowe, programy agroturystyki;
- organizację kursów regionalnych.
Gminy Bojadła i Trzebiechów należą do Związku Gmin Wiejskich RP w Poznaniu, którego celem jest zajmowanie wspólnego stanowiska i zgłaszanie wniosków do komisji wspólnej rządu i samorządu w kwestiach finansowych dotyczących np. finansów oświaty, pozyskiwania dochodów własnych dla samorządów.
Gmina Świdnica oraz Miasto i Gmina Nowogród Bobrz. są członkami (obok Brzeźnicy i Bobrowic) Związku Nadbobrzańskich Gmin Ekologicznych z siedzibą w Nowogrodzie Bobrz. Zadaniem Związku jest wspólne rozwiązywanie zagadnień dotyczących ochrony naturalnego środowiska ze szczególnym uwzględnieniem gospodarki odpadami.
Ponadto wszystkie Gminy wschodzące w skład powiatu wyraziły chęć (poprzez podjęcie uchwał intencyjnych) przystąpienia do nowo tworzonego Związku Gmin Powiatu Zielonogórskiego.
Mapa 2.1. Podział administracyjny Powiatu Zielonogórskiego