Charakterystyka organów kontroli o kolegialnej strukturze, pozbawionych uprawnień orzeczniczych

R e g u l a c j e k o n s t y t u c y j n e

We wszystkich krajach zakwalifi kowanych do tej grupy NOK został utworzony bezpośrednio w drodze regulacji konstytucyjnych. Konstytucje Czech i Słowa-cji podkreślają niezależność organu kontroli. Zasadnicze uprawnienia kontrolne, tryb wyboru przewodniczącego regulują konstytucje wszystkich krajów. Relacje z parlamentem, w tym obowiązek przedkładania sprawozdań normują wszystkie konstytucje z wyjątkiem Czech.

W y b ó r p r z e w o d n i c z ą c e g o i c z ł o n k ó w , i c h k a d e n c y j n o ś ć o r a z s t a t u s

W przywołanej grupie najwyższych organów kontroli wyróżnić można trzy metody wyboru przewodniczącego i pozostałych członków: przez parlament, przez głowę państwa na wniosek parlamentu oraz przez parlament na wniosek rządu.

Prezes oraz dwaj wiceprezesi Najwyższego Urzędu Kontroli Słowacji są po-woływani i odpo-woływani przez Radę Narodową w głosowaniu tajnym²².

W Czechach – prezesa i wiceprezesa Najwyższego Urzędu Kontroli mianuje prezydent Republiki na wniosek Izby Poselskiej²³. W Luksemburgu wszyscy człon-kowie – prezes, wiceprezes i trzej radcy są mianowani przez Wielkiego Księcia na wniosek Izby Deputowanych²⁴. Podobnie w Holandii prezes jest wybierany na mocy Dekretu Królewskiego, z listy trzech osób wskazanych przez Drugą Izbę Stanów Generalnych²⁵.

22 K. Skotnicki: Konstytucja Republiki Słowackiej, Biblioteka Sejmowa, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2003, art. 61, ust. 1, Act of the National Council of the Slovak Republic, No 39/1993 Coll. of Laws on the Supreme Audit Offi ce of the Slovak Republic as amended by Act No 458/2000 Coll. of Laws, Act No 559/2001 Coll. of Laws and Act No 385/2004 Coll. of Laws and Act No 261/2006 Coll. of Laws, art. 8 (2).

23 M. Kruk: Konstytucja Czech, Biblioteka Sejmowa, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2000, art. 97, ust. 2.

24 A.Wojtyczek-Bonnand, K. Wojtyczek: Konstytucja Wielkiego Księstwa Luksemburga, Biblioteka Sejmowa, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2006, art. 105, ust. 3, State Audit in the European Union, op. cit., s. 175.

25 A. Głowacki: Konstytucja Królestwa Holandii, Wydawnictwo Sejmowe, Biblioteka Sejmowa, Warszawa 2003, art. 77, ust 1.

Status NOK krajów UE

[192]

32

Z wpływem rządu na wybór władz NOK mamy do czynienia w Niemczech, gdzie prezydent i wiceprezydent Federalnej Izby Obrachunkowej wybierani są przez obie izby parlamentu na wniosek rządu federalnego w głosowaniu tajnym, większością głosów i mianowani są przez prezydenta Federacji²⁶.

Mianowanie na okres kadencji występuje w NOK:

– Czech, w którym prezes i wiceprezes są wybierani na 9 lat²⁷;

– w Słowacji kadencja prezesa i dwóch wiceprezesów wynosi 7 lat, z prawem wyboru na nie więcej niż dwie następujące po sobie kadencje²⁸;

– w Niemczech prezydent i wiceprezydent FIO są wybierani na 12 lat bez prawa reelekcji (z zastrzeżeniem, że ich kadencja może zakończyć się wcześniej w wyniku osiągnięcia wieku emerytalnego, który jest taki sam, jak dla pracowników służby cywilnej i wynosi 65 lat). Pozostali członkowie Izby są mianowani przez prezydenta federalnego na wniosek prezydenta Izby²⁹;

– w Luksemburgu, w którym prezes, wiceprezes i trzej radcy są mianowani na 6 lat z prawem ponownego wyboru³⁰.

Odmienna na tle wymienionych NOK pozostaje Powszechna Izba Obrachun-kowa Holandii, której członkowie są powoływani dożywotnio i przestają pełnić funkcję po osiągnięciu wieku 70 lat³¹. W praktyce jednak prezes Izby przechodzi na emeryturę w wieku 65 lat³².

Prezes oraz pozostali członkowie NOK Czech, Słowacji, Holandii, Luksem-burga nie mogą zajmować innego stanowiska, ani wykonywać działalności przy-noszącej dochód (z wyjątkiem działalności, którą określają ustawy poszczególnych NOK – najczęściej jest to działalność naukowa, edukacyjna, literacka, wydawnicza, itp.) i której nie można połączyć z godnością sprawowanego urzędu oraz niezależ-nością i bezstronniezależ-nością instytucji. Dodatkowo prezes i wiceprezesi Najwyższego Urzędu Kontroli Republiki Słowackiej mają obowiązek rezygnacji z członko-stwa w partii politycznej lub jakimkolwiek ruchu politycznym w ciągu 30 dni

26 Bundesrechnungshof Act, of 11 July 1985 (BGBI.I 1985, p. 1445) as last amended by article 17, Act of 9 July 2001 (BGBI I p. 1510), section 5 (1).

27 Act No. 166 of May the 20th, 1993, Concerning the Supreme Audit Offi ce, section 10 (2).

28 K. Skotnicki: Konstytucja Republiki Słowackiej, op. cit., art. 61, ust 3, Act of the National Council of the Slovak Republic, No 39/1993 Coll. of Laws on the Supreme Audit Offi ce of the Slovak Republic, op. cit., art. 8 (2-4).

29 Bundesrechnungshof Act, of 11 July 1985 (BGBI.I 1985, p. 1445) as last amended by article 17, Act of 9 July 2001 (BGBI I p. 1510), section 3 (1-2).

30 State Audit in the European Union, op. cit., s. 175.

31 A. Głowacki: Konstytucja Królestwa Holandii, op. cit., art. 77, ust. 2, Act of 13 July 2002 to adopt the act regulating the management of control government fi nances (Government Accounts Act 2001), chapter VII, section 74 (1).

32 State Audit in the European Union, op. cit., s. 192.

Maria Sieklucka

[193] 33

od elekcji³³. Prezes i wiceprezes Czech mogą zostać odwołani przez prezydenta Republiki na wniosek parlamentu (Izba Poselska może wnioskować o odwołanie pre-zesa lub wiceprepre-zesa tylko w razie niewykonywania przez nich obowiązków przez ponad 6 miesięcy oraz na podstawie ostatecznej decyzji Komisji Dyscyplinarnej Urzę-du wnoszącej o ich odwołanie³⁴). Również w Słowacji istnieje przewidziana konsty-tucją możliwość odwołania prezesa i wiceprezesów przez parlament w określonych ustawą przypadkach (prawomocne skazanie za przestępstwo popełnione umyślnie, sprawowanie urzędu lub wykonywanie obowiązków, których nie da się pogodzić z godnością Urzędu, niewykonywanie obowiązków wynikających z ustawy³⁵).

Natomiast członkowie PIO Holandii zgodnie z konstytucją mogą zostać za-wieszeni w czynnościach lub odwołani wyłącznie przez Sąd Najwyższy w przy-padkach określonych w ustawie. Status członków FIO Niemiec jest najbardziej zbliżony do sędziowskiego – posiadają oni niezawisłość sędziowską i podlegają wyłącznie ustawie. Przysługuje im szczególny rodzaj ochrony przed przeniesie-niem, złożeniem urzędu i skierowaniem na przedwczesną emeryturę. Nie mają jednak statusu sędziów i stosuje się wobec nich tylko niektóre przepisy dotyczące sędziów sądów najwyższych Republiki Federalnej – o niezawisłości i środkach dyscyplinarnych. Natomiast w pozostałych sprawach obowiązują ich postano-wienia ustawy o urzędnikach federalnych³⁶. Status pracowników urzędu kontroli Luksemburga został zrównany ze statusem pracowników służby cywilnej³⁷. N i e z a l e ż n o ś ć f i n a n s o w a

Zasada niezależności fi nansowej w pełni realizowana jest w Luksemburgu, w którym budżet państwa uwzględnia założenia budżetowe organu kontroli, zapewniając mu tym samym niezależność od władzy wykonawczej³⁸. Również w Niemczech przygotowany przez FIO projekt budżetu jest uchwalany bezpośred-nio przez parlament³⁹. Podobnie w Czechach projekt budżetu, po zatwierdzeniu przez Radę Urzędu, jest przedkładany przez prezesa bezpośrednio Izbie Posel-skiej. Istotne jednak jest, że równocześnie z przekazaniem parlamentowi następuje

33 Act of the National Council of the Slovak Republic, No 39/1993 Coll. of Laws on the Supreme Audit Offi ce of the Slovak Republic, op. cit., art. 10 (2).

34 Act No. 166 of May the 20th, 1993, Concerning the Supreme Audit Offi ce, section 10, (9 a-b).

35 Act of the National Council of the Slovak Republic No 39/1993 Coll. of Laws on the Supreme Audit Offi ce of the Slovak Republic, op. cit., art. 12 (1-2).

36 E. Kaltenbach: Kontrola fi nansów przez Federalną Izbę Obrachunkową w Niemczech, [w:] „Prze-gląd Sejmowy” nr 6(23)/97, Wydawnictwo Sejmowe, s. 34.

37 State Audit in the European Union, op. cit., s. 177.

38 Ibidem, s. 177.

39 Ibidem, s. 104.

Status NOK krajów UE

[194]

34

przekazanie ministrowi fi nansów⁴⁰. Wyraźny jest natomiast wpływ rządu na bu-dżet PIO Holandii, który jest ustalany w wyniku porozumienia ministra spraw wewnętrznych i ministra fi nansów. W wypadku sprzecznych stanowisk Izba ustala sporne kwestie z Komisją Rachunków Publicznych, ale ostatecznie to członko-wie Izby Reprezentantów (parlamentu) proponują zmiany w przygotowanym projekcie budżetu⁴¹.

Możliwość kontrolowania rachunków NOK przez parlament występuje w Czechach (Izba Poselska lub organ ustanowiony w tym celu), Luksemburgu i Niemczech⁴².

III. Charakterystyka organów kontroli niezależnych od rządu, kierowanych