Charakterystyka zasobów osobistych osób bezdomnych

Zmienną główną niezależną są zasoby osobiste. W pracy przyjęto rozumienie zasobów osobistych zgodnie z modelem salutogenetycznym A. Antonovsky’ego (1979, 1984, 1987, 1995) jako te właściwości jednostki, które umożliwiają jej pełnienie różnych ról oraz wyznaczają przebieg i skutki radzenia sobie w sytuacjach trudnych³⁷⁰. Na wyróżnianą zmienną składają się:

 poczucie koherencji wraz z jego elementami składowymi: zrozumiałością, zaradnością i sensownością;

 poczucie własnej skuteczności, odnoszące się do ogólnego przekonania osoby co do skuteczności radzenia sobie w sytuacji trudnej,

 wsparcie społeczne, analizowane w obrębie takich kategorii jak: faktyczne/rzeczywiste skoncentrowanie na wsparciu materialnym, przynależność polegająca na utożsamianiu się z sytuacją innych osób, samoocena dokonująca się poprzez porównywanie siebie z innymi osobami i subiektywne poczucie własnej wartości;

 status tożsamości lokujący się na continuum pomiędzy tożsamością integralną a niepewnością roli. Na wyróżnianą zmienną składają się trzy skale badające tożsamość:

skala całościowa, skala totalna oraz skala rozproszenia;

 samoocenę w aspekcie pomiaru akceptacji siebie i innych ludzi;

370 H. Sęk, R. Cieślak (red), Wsparcie społeczne…, dz. cyt., s. 31 – 33.

 stopień poczucia stygmatyzacji społecznej.

Przed zbadaniem związku między sposobami radzenia sobie a zasobami osobistymi, dokonano charakterystyki analizowanych zmiennych. W poniższej tabeli przedstawiono podstawowe statystyki opisowe (tab. 7). Wszystkie zmienne przeanalizowano również pod kątem miar rozkładu (skośności i kurtozy) w celu sprawdzenia, czy rozkłady zmiennych zbliżone są do rozkładu normalnego. Uzyskane wyniki pokazały, że większość zmiennych posiada rozkład zbliżony do normalnego. Rozkłady odbiegające od rozkładu normalnego zaobserwowano w przypadku: poziomu orientacji życiowej, poczucia własnej skuteczności oraz skal całościowości i totalności. Z tego powodu dokonano dokładnej analizy zmiennych odbiegających od rozkładu normalnego.

Wyniki dotyczące poziomu orientacji życiowej kształtują się w przedziale od 1 do 148 punktów przy skali od 1 do 203 punktów. Mediana stanowi 109,5. Oznacza to, że 50% badanych uzyskało średnią wyższą od tej wartości, a pozostałe 50% niższą. Wyniki przeciętnej osoby w grupie odchylają się od średniej o 16,13. Można więc przyjąć, że badani charakteryzują się wysokim poziomem zaradności, poczucia sensowności i zrozumiałości. Rozkład wyników orientacji życiowej jest silnie lewoskośny (-1,287) i przyjmuje wyniki wysokie oraz mało rozproszone wokół średniej (kurtoza 5,751).

Poczucie własnej skuteczności wskazuje na poziom akceptacji siebie i akceptacji innych.

Zmienna „akceptacja siebie” u osób badanych kształtuje się w granicach od 14 do 171 punktów, przy skali od 14 do 180 punktów. Medianą jest wynik 104,63, mówiący o średnim poziomie samoakceptacji badanych. Tak więc 50% respondentów osiąga niższy poziom akceptacji od przeciętnego, a pozostałe 50% wyższy. Odchylenie standardowe wynosi 22,24. O taką właśnie wartość od średniej odchylają się wyniki przeciętnej osoby w grupie. Reasumując, u większości badanych poziom samoakceptacji kształtuje się na poziomie średnim - rozkład wyników jest nieznacznie lewoskośny (-0,019). Kurtoza (0,993) wskazuje na wyniki mało rozproszone wokół średniej, tak więc większość osób badanych uzyskuje podobne wyniki i charakteryzuje się podobnym (średnim ) poziomem samoakceptacji.

Zmienna „akceptacja innych” przebiega w przedziale od 21 do 140 punktów. Badani w mniejszym stopniu akceptują innych niż siebie. Wartość środkowa (mediana) stanowi 82,30.

Wyniki od przeciętnej osoby w grupie odchylają się od średniej o 19,01. Rozkład jest nieznacznie prawoskośny (0,017) i silnie leptokurtyczny (kurtoza 0,764), charakteryzujący się małą zmiennością wyników.

U osób badanych najczęściej odnotowanym statusem był status tożsamości całościowej – zintegrowanej (mediana 41,43) oraz tożsamości totalnej, sztywnej niepodatnej na zmianę (mediana 38,41). Najrzadziej ujawniała się tożsamość rozproszona, związana z niestabilnością zachowania i poczuciem braku pewności siebie (mediana 34,66). Zmienna „status tożsamości całościowej” kształtuje się w przedziale od 0 do 60. Odchylenie standardowe wynoszące 9,55 wskazuje, że o taką właśnie wartość od średniej odchylają się wyniki przeciętnej osoby w grupie.

Rozkład wartości statusu tożsamość całościowej jest silnie lewoskośny (-1,189) oraz silnie leptokurtyczny (2,209), co wskazuje na duże rozproszenie wyników. Tożsamość totalną charakteryzuje rozkład również lekko lewoskośny (-0,286) oraz silnie leptokurtyczny (4,183).

Zmienna ta mieści się w przedziale od 5 do 92. Wyniki przeciętnej osoby w grupie odchylają się od średniej o wartość 9,5.

Na pozostałych skalach, mierzących nasilenie czynników reprezentujących zasoby osobiste, uzyskiwano przeciętne wyniki (por. tab. 7).

Tabela 7. Statystyki opisowe zasobów osobistych

Min Max M SD Skośność Kurtoza

Podskala materialna (Tangible Scale) 0 10 6,30 2,25 -0,311 -0,435

Podskala przynależności (Belonging Scale) 0 10 6,42 2,23 -0,367 -0,565

Podskala samooceny (Self-Esteem Scale) 1 10 5,99 1,81 -0,219 -0,355

Podskala wartościowania (Appraisal Scale) 1 10 5,93 1,87 -0,102 -0,168

Skala całościowości 0 60 41,43 9,55 -1,189 2,209

Poszukiwanie wsparcia społecznego 0 18 10,06 4,14 0,045 -0,354

Przyjmowanie odpowiedzialności 0 12 7,57 2,66 -0,348 -0,048

Ucieczka / unikanie 0 21 8,89 4,22 0,469 -0,106

Planowanie sposobów rozwiązania problemu 0 18 12,30 3,94 -0,909 0,585

Pozytywne przewartościowanie 0 21 13,40 4,50 -0,447 0,414

Kwestionariusz Orientacji Życiowej 1 148 109,50 16,13 -1,287 5,751

Źródło: dane z badań własnych

7.2.1. Związek między sposobami radzenia sobie a analizowanymi zmiennymi Za pomocą serii analiz korelacji r Pearsona zbadano, czy istnieje związek między sposobem radzenia sobie ze stresem bezdomnych a ich zasobami osobistymi: skutecznością, poczuciem koherencji, wsparciem społecznym, statusem tożsamości, samooceną oraz stygmatyzacją. Otrzymane wyniki przedstawiono w poniższej tabeli (tab. 8).

Tabela 8. Związek między sposobami radzenia sobie a analizowanymi zmiennymi (w tabeli przedstawiono współczynniki korelacji r Pearsona)

Podskala

**. Korelacja jest istotna na poziomie 0.01 (dwustronnie).

*. Korelacja jest istotna na poziomie 0.05 (dwustronnie).

Źródło: dane z badań własnych

Zaobserwowano, że wraz ze wzrostem subiektywnie doświadczanego wsparcia materialnego, stygmatyzacji, poczucia własnej skuteczności, akceptacji innych oraz tożsamości totalnej, całościowej i rozproszonej badani częściej preferowali radzenie sobie z sytuacją trudną poprzez konfrontację. Ponadto, im wyższy osiągali wynik na skali przynależności, całościowości, totalności, rozproszenia, a także poczucia własnej skuteczności, akceptacji innych i skali stygmatyzacji - częściej wybierali również dystansowanie się. Wyniki na skali samokontroli wzrastały natomiast, gdy obserwowano wzrost wartości na większości analizowanych skal (jedynie w przypadku podskali wartościowania oraz totalności korelacja okazała się nieistotna statystycznie). Wykonana analiza korelacji pokazała również, że wraz ze skalami całościowości, totalności, rozproszenia, a także poczuciem własnej skuteczności, akceptacji siebie i innych, orientacją życiową oraz skalą stygmatyzacji badani częściej poszukiwali wsparcia społecznego.

Wykazano również, że badani częściej przyjmowali odpowiedzialność, gdy uzyskiwali wyższy wynik na skalach całościowości, totalności, rozproszenia oraz bardziej akceptowali siebie I innych. Zaobserwowano również, że planowanie sposobów rozwiązania problemów przez pozytywne przewartościowanie skorelowane jest z większością skal (za wyjątkiem skali akceptacji siebie). Ucieczka i unikanie problemu wzrastała wraz z wynikami na skali totalności I rozproszenia, akceptowania siebie i innych osób, skalą stygmatyzacji oraz malała wraz z poczuciem własnej skuteczności, podskalą materialną, przynależności, samooceny I wartościowania. Pozostałe korelacje okazały się nieistotne statystycznie.

7.3. Predyktory nasilenia stylów radzenia sobie osób bezdomnych