Charakterystyka zastosowanych metod badawczych

W realizowanym programie badawczym wykorzystano następujące narzędzia psychologiczne:

• Pięcioczynnikowy Inwentarz Osobowości NEO – PI – R autorstwa P. T. Costy, Jr. i R. R Mc Crae,

• Kwestionariusz Osobowego Wzrostu – KOW – 27; wersja DM, autorstwa N. Ogińskiej – Bulik,

• Arkusz personalny.

Zostaną one kolejno zwięźle omówione.

3.2.1. Pięcioczynnikowy Inwentarz Osobowości NEO – PI – R autorstwa P. T. Costy, Jr. i R. R McCrae

Powstanie kwestionariusza wiąże się z historią badań w obszarze osobowości, jaką autorzy podjęli już w latach 70 poprzedniego wieku. Początkowym efektem ich pracy było skonstruowanie pierwszej wersji Inwentarza pod nazwą NEO Inventory, który zawierał 144 pozycje kwestionariuszowe w odniesieniu do pięciostopniowej skali udzielania odpowiedzi. Obszar diagnozy, dotyczył trzech podstawowych wymiarów: Otwartość, Neurotyczność oraz Ekstrawertyczność; a nawa postała jako akronim

(McCrae i Costa, 1983, za: Siuta, 2006). Dodatkowe badania, wpłynęły na modyfikacje tejże wersji, i pozwoliły na dołączenie dwóch skal mierzących Ugodowość oraz Sumienność, co poskutkowało nowym Inwentarzem pod nazwa NEO – PI, który składał się z 181 pozycji; w tym jednej kontrolnej, mierząc wszystkie 5 podstawowych cech osobowości (Costa i McCrae, 1985, za: Siuta, 2006). Następna wersja inwentarza, powstała w 1992 roku pod nazwą Revised – NEO Personality Inventory (NEO – PI- R). Składa się ona z 240 itemów dotyczących cech głównych i ich składników. Każdy wyodrębniony czynnik obejmuje 6 składników, gdzie każdego z nich dotyczy 8 twierdzeń. w tym wydaniu, autorzy dołączyli po 6 składników do czynników Ugodowość i Sumienność oraz zmienili 10 twierdzeń: po dwa ze składników: Agresywna wrogość, Towarzyskość i Asertywność, i po jednym ze składników: Aktywność, Poszukiwanie doznań, Uczucia i Działania (Siuta, 2006, s. 39, por. McCrae i Costa, 2005).

NEO PI – R posiada dwie formy. Pierwsza, forma S zawiera itemy oparte na samoopisie, gdzie osoba badana udziela odpowiedzi z własnej perspektywy. Kolejna, forma R, ma na celu oszacowanie cech osobowości z punktu widzenia innej osoby. Jest ona stosowana gdy zaistnieje konieczność wglądu w niezależną ewaluacje osobowości, lub porównując trafność uzyskanych wyników (Siuta, 2006).

Inwentarz NEO – PI – R znalazł zastosowanie w badaniach empirycznych dotyczących tematyki osobowości i jej korelatów, głównie w obszarze jej genezy. Dodatkowo, ma on swoje miejsce w badaniach dotyczących determinant osobowościowych oraz wszelakich korelatów behawioralnych (Siuta, 2006, por. Jankowski, Oleś, Bak i Oleś, 2009). Również psychologia kliniczna, czerpie z NEO – PI – R w kontekście diagnozy i określenia kierunki terapii. Jest on dobrym uzupełnieniem innych narzędzi diagnostycznych w odniesieniu do szeroko rozumianego pojęcia osobowości pacjenta (Jankowski i in., 2009). Ma to swoje podstawy w twierdzeniu, iż właściwości osobowościowe, korelują z poszczególnymi jednostkami chorobowymi (American Psychiatric Association, 1994, za: Siuta, 2006), oraz dolegliwościami natury somatycznej (Watson i Pennebaker, 1989, za: Siuta, 2006).

Polska adaptacja, powstała w oparciu o wskazówki zawarte w Inventory for potential translators of the Revised NEO Personality Inventory and NEO Five – Factor Inventory (Siuta, 2006, s. 49), stworzonej przez twórców narzędzia. Uwzględniając trudności w adaptacji testu, wskazane zostało, by twierdzenia budujące poszczególny składnik, były brane pod uwagę jako całość z uwzględnieniem ich sensu oraz sensu

składnika, przy zrozumieniu, że psychologiczny sens, ma wartość nadrzędną w relacji z dosłownym przełożeniem tekstu (Siuta, 2006).

Respondenci, zostali poproszeni o wypełnienia arkusza. Składa się on z 8 stron, z widoczną na pierwszej stronie informacją o aurach, tłumaczu, nazwą kwestionariusza oraz instrukcją dotyczącą sposobu wykonania. Strony 2 do 8 zawierają 240 itemów, które są dla badanego podstawą wypełnienia Arkusza odpowiedzi. To tam, badany uzupełnia metryczkę oraz ustosunkowuje się do 5 stopniowej skali: a – całkowicie się nie zgadzam, B – nie zgadzam się, C - nie mam zdania, D – zgadzam się, E – Całkowicie się zgadzam (Siuta, 2006, s. 89). Dodatkowo, do badanego skierowane zostały dodatkowe itemy dotyczące poprawności, kompletności oraz szczerości udzielanych odpowiedzi.

Badanie można przeprowadzać indywidualnie, bądź jak w przypadku tej pracy – grupowo. Jest to metoda typu papier – ołówek, przeprowadzana według standardowych sposobów badania. Obliczanie wyników, polega na podsumowaniu cyfr z poziomych rzędów od N1 do S6 i wpisaniu ich w odpowiednie miejsca arkusza, po jego prawej stronie. Po uzyskaniu wyników surowych, stanowiących sumę wyników wszystkich składników z 5 czynników, odnosimy je do norm stenowych, które pozwalają na określenie grupy wyników (niskie – wysokie), do której należą (por. Jankowski i in., 2009). Interpretacja dotyczy uzyskanego profilu osobowości oraz par czynników (Siuta, 2006).

3.2.2. Kwestionariusz Osobowego Wzrostu – KOW – 27; wersja DM, autorstwa N. Ogińskiej – Bulik

Kwestionariusz Osobowego Wzrostu autorstwa Niny Ogińskiej – Bulik, powstał jako wynik dwóch etapów pracy. Służy on do oceny zmian o charakterze pozytywnym, jakie dokonały się wżyciu jednostki po doświadczeniu pejoratywnych zdarzeń życiowych. Pierwszy etap polegał na ustaleniu zbioru doświadczanych zdarzeń, co pozwoliło wyłonić 16 sytuacji. Etap drugi dotyczył pozytywnych zmian, które mogą pojawić się w odpowiedzi na negatywne zdarzenia i sytuacje. Początkowo wyłoniona pula 60 takich zmian, doprowadziła do pozostawienia 27 pozycji w wersji końcowej dla których przyjęto model trójczynnikowy. Są to: Czynnik 1. Percepcja siebie, Czynnik 2. Docenianie życia i Czynnik 3. Relacje z innymi (Ogińska – Bulik, 2013, s. 101). Zaznaczając również wysoki wskaźnik rzetelności, wynoszący 0.94.

Jak wskazuje Ogińska – Bulik (2013) skonstruowana została również wersja równoległa do dzieci i młodzieży, dla rodziców i opiekunów. Dotyczy ona oceny rodzica/opiekuna wystąpienia pozytywnych zmian u dziecka po doświadczeniu negatywnych sytuacji życiowych.

Autorka zaznacza, iż pozytywne zmiany mogą pojawić się w osobowości jako wynik ekspozycji na negatywne zdarzenie życiowe. Nazywa to pozytywną przemianą, która ma miejsce przy skutecznym poradzeniu sobie z traumatycznym zdarzeniem. KOW – 27, jest przeznaczony do badań dzieci i młodzieży powyżej 10 roku życia. Dotyczy obserwowania zmian w zakresie wyodrębnionych czynników. Może być stosowany w obszarze interwencji kryzysowej.

Kwestionariusz jest zbudowany z trzech wersji: A, B i C. Cześć a zawiera spis 16 negatywnych wydarzeń z których badany wybiera tylko 1 najbardziej negatywne, z którym miał styczność. Część B, dotyczy określenia czasu jaki upłynął od wskazanego zdarzenia. Jest to kolejno: nie dłużej niż rok, od 1 do 2 lat, od 2 do 3 lat i powyżej 3 lat (Ogińska – Bulik, 2013, s. 107). Ostatnia część, bazująca na 4 stopniowej skali (od 0 – „nie doświadczyłem tej zmiany” do 3 – „doświadczyłem tej zmiany w dużym stopniu”) (Ogińska – Bulik, 2013, s. 107), badany wskazuje stopień zmian, które zaobserwował u siebie jako wynik zmagań z wskazanym wcześniej wydarzeniem traumatycznym. Jest to metoda samo opisowa.

Wynik surowy to, suma punktów jakie badany przypisał poszczególnym zmianom. Im wyższy wynik osiąga osoba badana, tym wyższy stopień osobowego wzrostu. Może on zostać przeliczony na steny, lub posłużyć do oceny zmian we wskazanych wcześniej obszarach funkcjonowania – czynników.

3.2.3. Arkusz personalny

Arkusz personalny został skonstruowany na rzecz prowadzonych badań. Jego celem było zgromadzenie danych socjodemograficznych charakteryzujących grupę badaną. Na pierwszej stronie znajduje się instrukcja, która przedstawia zarówno cel badania jak i zapewnienie o anonimowości oraz sposobie w jaki zostaną wykorzystane zebrane informacje. Pierwszą częścią arkusza, stanowi metryczka, która składa się z pytania o imię (pseudonim), płeć i wiek respondentów. Dodatkowo zawiera ona pytania/itemy o typ szkoły, miejsce stałego zamieszkania, strukturę rodziny oraz zainteresowania. w całości, arkusz składa się z 12 pytań dotyczących doświadczenia

negatywnych wydarzeń życiowych oraz reakcji i odczuć z nimi związanych, w tym również poczucia wzrostu i zmiany. Zawarte pytania mają formę głównie zamkniętą. Pytanie otwarte dotyczy zmian jakie trauma wywołała w życiu badanego. Dodatkowo, zawarta została tabela w której badany jest proszony o subiektywną ocenę poziomu traumatyczności wymienionych sytuacji. Pytania w dużej mierze są pytaniami jednokrotnego wyboru z możliwością pisemnego rozwinięcia. Jedna pozycja arkusza daje badanemu możliwość wielokrotnej odpowiedzi. Pytanie dotyczące doświadczenia istotnej traumy, w przypadku odpowiedzi przeczącej, nie wyklucza jej wystąpienia. Daje jedynie informacje, iż osoba badana nie umiejscawia doświadczonej traumy w zakresie istotnej i ważnej z jej subiektywnego punktu widzenia. Można wiec wnioskować, iż większy procent respondentów doświadczyło zdarzeń traumatycznych niż wskazują wyniki.

Po wypełnieniu metryczki, badani odpowiadają na pytanie czy doświadczyli w swoim życiu traumy. Jeśli takie zdarzenie nie miało miejsca, proszeni są o pominięcie pytań jej dotyczących i wypełnienie jedynie pytania numer 12 – subiektywnej oceny traumatyczności podanych sytuacji.

Pytania można ująć w kilka kategorii. Są to:

• Grupa 1 – itemy dotyczące informacji socjodemograficznych, poczynając od płci po strukturę rodziny,

• Grupa 2 – obejmuje pytania wskazujące na relacje z rodzicami i grupą rówieśniczą oraz stosunek do religii, zarówno przed jak i po ewentualnym doświadczeniu traumy,

• Grupa 3 – pytania dotyczące odczuwanych emocji, szukania wsparcia i pomocy oraz subiektywnej oceny wpływu traumy,

• Grupa 4 – ocena wskazanych zdarzeń na 5 stopniowej skali traumatyczności.