charakterze i natężeniu cech temperamentalnych decydu

je również aktualny stan funkcjonalny kory mózgowej lub jej poszczególnych części. Tak np. niektóre grupy komórek nerwo­

wych mogą byó wyczerpane, "znużone" wykonywaniem pracy po­

przedzającej czynnośó eksperymentalną. Wskutek tego procesy nerwowe przebiegają wolniej w stosunku do takich samych reak- oji przeprowadzanych przez komórki "wypoczęte".

Jak wynika ze szczegółowych badań, charakter cech tempe­

ramentalnych określają przede wszystkim właściwości grup ko­

mórek nerwowych, a prawdopodobnie i dróg nerwowych. Ośrodki korowe mają rozmaity stopień reaktywności np. na promieniowa­

nie procesów nerwowych pochodzenia podkorowego, któremu Jed­

ne mogą ulegaó w większym stopniu niż inne. W rezultacie na­

pięcie różnych działań emocjonalnych kształtujących się na od­

miennych warunkach podłoża neurofizjologicznego może byó roz­

maite u tego samego osobnika.

W badaniach eksperymentalnych ( N a r o d n i c k a , B o -

¿ a c z e n k o , F a d i e j e w a ) ustalono,że procesy ner­

wowe pojawiające się w zakresie funkcji Jednego z dwóch ukła­

dów sygnalizacyjnych mogą byó przekazywane w różnych ośrod­

kach z rozmaitą szybkością. Procesy te mają więc różną siłę, ruchliwośó i rozmaity stopień równowagi i wyznaczają każdej reakcji odmienne cechy temperamentalne.

W przeprowadzonych przez nas badaniach występuje również problem zmienności temperamentu. Modyfikacja cech temperamen­

talnych może byó względnie trwała i wtedy temperament zmie­

nia się na dłuższy okres czasu. Przyczyną tego zjawiska bywa niejednokrotnie choroba, która m.in. pozostawia po sobie Ja­

ko skutek warunki powodujące zmniejszenie ruchliwości, osła­

bienie siły lub zwichnięcie równowagi, względnie zaostrzenie braku równowagi u osoby znanej z obserwacji przed chorobą.

Zmiany cech temperamentalnych zachodzą również w toku rozwo­

ju dziecka pod wpływem oddziaływania otoczenia.

Próbę określenia temperamentu rozpoczęto na podstawie ob-61

serwacji zachowania się badanych od ustalenia najogólniejsze-^

go faktu, że u tego samego ozłowleka występują objawy róż­

nych cech temperamentalnyoh typowo pojawiające się w określo nych sytuacjach lub też zmieniające się w należności od prze- ksBtałcania się warunków działania. Ustalono podstawową zasa­

dę, wymagającą, aby w charakterystyce temperamentu obserwowa­

nej osoby brać pod uwagę związki cech temperamentalnyoh z ca­

łą konstelacją temperamentalną. Konstelacja temperamentalna Jest to swoisty układ bodźców wywołujących zachowanie się człowieka, Jego właściwości psychiczne i warunki fizjolo­

giczne.

W rezultacie badań sformułowano hipotezę, wystarczająoo potwierdzoną faktami, że właściwości temperamentalne są ce­

chą procesów fizjologicznych, psychicznych i «notorycznych i określają Je pod względem tempa, ruchliwości, siły i rów­

nowagi. Cechy te u tego samego osobnika występują w różnych natężeniach zależnie od charakteru konstelacji temperamental­

ne j.

W zachowaniu się człowieka w warunkach naturalnych Jak i'w warunkach eksperymentu naturalnego nie można ustalić cech temperamentalnyoh charakteryzujących ogólnie całe zachowanie się Jednostki i cały układ nerwowy. Można jedynie stwierdzić istnienie temperamentu mozaikowego reprezentatywnych stereo­

typów dynamicznych.

Posiedzenie naukowe dnia 18 XI 1998 r.

Członek Wydziału T a d e u s z C z e ż o w s k l przed­

stawia pracę P r a n e i s z k a I n d a n rniPozytywizm ety­

czny Emila Durkhetma. (Le positivisme éthique D'Emile Durkheim \ Praca w druku w PRACACH WYDZIAŁU FILOLOGICZNO-FILOZOPIĆZ- NEGO TOWARZYSTWA NAUKOWEGO W TORUNIU.

Posiedzenie naukowe dnia 16 XII 1938 r.

Członek Wydziału B r o n i s ł a w N a d o l s k i przed­

stawia pracę własną: Korespondencja syndyka gdańskiego fin—

62

eentego Fabriciusa z uczonymi i pisarzami. (Correspondance entre le syndic de Gdańsk, Vincent Fabricius,et les savants et les écrivains).

W Wojewódzkim Archiwum Państwowym w Gdańsku znajduje się kilkadziesiąt rękopisów po syndykach i sekretarzach gdańskich, wśród nich kilka po W. Fabriciusie. Najciekawszy z nich pt.

Clarlssimorum vtrorum litterae ad amplisstmum virum Vincen~

tium Fabricium reipublicae Gedanensis consulem et per XXIII annos syndicum perscriptae zawarł przeszło 600 listów z lat 1629-

— 1667 pisanych do Fabriciusa przez najznakomitszych uczonych z Holandii, Niemiec, Franoji, Anglii. Z rękopisem tyra stano­

wiącym prawdziwe corpus epistolarum nie mogą się równaó inne zbiory listów do Fabriciusa o charakterze urzędowym lub cał­

kiem familijnym, w prywatnych sprawach. Najsłuszniej tedy ko­

respondencję z uozonymi wydzielono w odrębną całośó i w tytu­

le podkreślono jej niezwykłośó. Do stosunków naukowych Gdań­

ska z zagranicą w XVII wieku przynosi ona szczególnie cenne materiały. Korespondencja ta rzuca wiele światła na osobę sa­

mego Fabriciusa, pozwala widzieó w nim niezwykle cenionego wówczas łacińskiego poetę i poważanego powszechnie w śwlecle uczonym syndyka gdańskiego. Jeszcze za lat studiów w Holan­

dii, Niemczech i Francji nawiązał stosunki ze znakomityni uœo- nymi, filologami i poetami Hugonem Grotiusem, Maciejem Vos- siusem, Danielem 1 Mikołajem Heinsiusaml, Janem Fryderykiem Gronoviueem, Markiem Boxhornem, Klaudiuszem Saumaise, Bene­

dyktem Bahrem, Piotrem Cunaeusem, Zachariaszem Lundem, Fryde­

rykiem Lindenbrogiem i in. Za lat swych studiów właściwościa­

mi swego umysłu, charakteru, talentu poetyckiego zdołał so­

bie ich wszystkich zjednaó, staó się ich przyjacielem,zdobyó uznanie Jako Jeden z najznakomitszych poetów łacińskich swe­

go czasu. Rzeczą zastanawiającą Jest bardzo wysoka pochwała Jego talentu literackiego wypowiedziana nie przez byle Ja­

kich znawców poezji, bo przez Grotiusa, Boxhorna, Vossiusa, Heinsiusa, Gronoviusa, Lunda. Sarravius ma go za hutus saecu- lt poetarum facile princeps (1640), Saumaise uważa Jego wier­

sze za praeclara, exlmia summisque laudtbus dtgna (1639),Gro­

tius widzi w nim niezwykłe zjawisko w literaturze. Nam z od­

ległości wieków wydają się te pochwały nazbyt wygórowane, poezja Jego Jest bowiem dośó przyziemnego lotu, nazbyt

okoli-63

cznościowa, pisana z okazji narodzin, ślubów, zgonów, podró­

ży, powrotów do kraju, awansów życiowych i różnych zdarzeń w życiu przyjaciół i znajomych, pozbawiona jest głębszego, szczerszego uczucia, nazbyt jest chłodna i zimna w kreśleniu uczuó miłosnych, niekiedy nawet okazuje się literacką zabaw­

ką, pisaną dla wzajemnego przedrzeźniania się z poetą Lundiu- sem. Mimo to Fabrlclus uszedł za znakomitośó poetycką, wywo­

łał zachwyt wśród przebywającej na studiach w Lejdzie młodzie­

ży, sprawił, że o przyjaźń z nim i znajomośó zabiegało wie­

lu ludzi o literackich i naukowych zamiłowaniach.

Te lata wzlotów i wzniesień poetyckich w życiu Fabriciu- sa dadzą się doskonale odtworzyć w świetle dochowanej kore­

spondencji. Widzimy Jego hamburskich protektorów Lindenbroga i Vagetiusa, którzy torują mu drogę w kołach lejdejskich uczo­

nych Cunaeusa, Heinsiusa, Vossiusa, dostrzegamy jego filolo­

giczne i medyczne zainteresowania naukowe, .zbliżenie do gło­

śnego poety holenderskiego van Zuylichen Huygensa, koła przy­

jaciół i wielbicieli Jego talentu poetyckiego, jego bliskośó z domem Heinsiusa, a potem pobyt w hrabstwie holsztańskim na dworze Blumena w T o n d e m przez rok studia w Kolonii (1637) 1 powtórny pobyt w Holandii (1638), z wiosną 1639 r.w Anglii i podróże tegoż roku po Francji, gdzie pozawierał nowe przy­

jaźnie i znajomości. Potem się żeni, uzyskuje licencjaturę prawa, bawi czas jakiś na dworze w Eutin koło Lubeki i od je­

sieni 1644 r. w Gdańsku na stanowisku syndyka.

Pochłania go odtąd całkowicie praca publiczna, z rzadka uprawia teraz poezję, a co pisze okolicznościowo poznaó moż­

na z pośmiertnej edycji tej poezji ogłoszonej przez syna w r.

1685. Nie zrywa natomiast listowych kontaktów ze znajomymi i przyjaciółmi, ze swoimi profesorami i mistrzami, dowiaduje się o ich nowych pracach naukowych i dostaje je w podarunku, chętnie wraca myślą do lat przeżytych w ich otoczeniu, wysy­

ła na studia do Lejdy kilku zdolnych młodzieńców, Nixdorffa, Wahla, Ricclusa, Borckmanna i innych, oczekuje zawsze od przy­

jaciół, zwłaszcza od Bahra i Gronoviusa wiadomości o życiu literackim i naukowym na Zachodzie, sam też donosi im o tym, co się w dziedzinie literatury i nauki dokonuje w Gdańsku.

Jak widać z tego, korespondencja Jego z uczonymi wypełnia po-6 4

ważne dotąd luki w znajomości związków naukowych Gdańska z Ho­

landią w XVII wieku.

Niestety, tylko niewielka część listów samego Fabriciusa dochowała się w Gdańsku (wydał je poza jednym listem w r.1685 syn jego Fryderyk Fabrioius, sekretarz gdański). Inne roz­

pierzchły się po świecie i szukać ich należy w zbiorach kore­

spondencji jego adresatów. Listy tych uczonych dochowały się szczęśliwie w Gdańsku. Bo najwartościowszych należy tu kore­

spondencja następujących pisarzy i uczonych:

Listy Z lat

Bened. Bahr 35 163S-1656

Marek Boxhorn 6 1633-1646

Ismael Bulialdus 5 1656-1662

August Büchner 1 1634

Piotr Cunaeus 1 1634

Jerzy Calixtus 2 1646-1650

Braudan Daetrlus 1 1635

Jan Fryd. GronoTlus 49 1635-1662

Hugo Grotius 2 1633

Daniel Helnslus 4 1634-1646

Mikołaj Helnslus 28 1637-1666

Jan Hevelius 2 1647-1648

Fryd. Lindenbrog 9 1631-1643

Zachar. Lund 25 1632-1660

Jan Meler Clmbor 8 1633-1636

Joachim Pastorius 36 1651-1666

Claudius Salmaslus 6 1635-1650

Claudius Sarravius 14 1639-1648

Henryk Vagetlus 35 1631-1655

Maciej Vossius 5 1634-1639

Gerhard Jain Vossius 2 1639-1647

Poza tymi listami, z któryoh pewne zbiory należałoby oro­

sić drukiem, na wyróżnienie zasługuje korespondencja około dziesięciu protegowanych przez Fabriciusa studentów, przeby­

wających na studiach w Lejdzie i w innych ośrodkach uniwer­

syteckich. Z nich wyłania się nieznana dotąd rola Fabriciusa jako gdańskiego protektora studiującej młodzieży.

5~ Sprcuaopda/ta

65

Członek Wydziału A n d r z e j L e w i c k i przedsta­

wia pracę własną: Procesy poznawcze i orientacja w otocseniu.

(Les processes cognitifs et l'orientation en l'environment).

Praca w druku w Państwowym Wydawniotwie Naukowym w War­

szawie.

Członek Wydziału Z b i g n i e w H o r n u n g przed­

stawia pracę M a r i i M i c h n o w s k l e j : Cykl gotyc­

kich malowideł ściennych w dawnym kościele Cystersek w Chełm­

nie. (Cycle gothique de peintures murales dans l'ancienne église des Clsteriennes a Chełmno).