Zwiększanie się zagranicznego kapitału w Afryce jest w dużej mierze spo-wodowane potencjałem ekonomicznym tego regionu. Według raportów orga-nizacji międzynarodowych, Afryka subsaharyjska może w niedługim czasie wyprzedzić Chiny pod względem liczby ludności22. Z tego powodu zaobser-wować można wzrost znaczenia tego kontynentu na arenie międzynarodowej. Główni aktorzy systemu światowego chętniej otwierają tam swoje ambasady w celu pogłębiania stosunków dyplomatycznych z krajami afrykańskimi. Wzrost populacji danego regionu stwarza możliwość osiągnięcia większych zysków ze sprzedaży dóbr lub usług. Dlatego właśnie coraz więcej inwestorów zaczyna lokować swoje środki w Afryce. Choć firmy brytyjskie i amerykańskie wciąż inwestują tam najwięcej, to jednak chińskie przedsiębiorstwa w szybkim tempie zaczynają doganiać zachodnią konkurencję23.
Większość projektów mających na celu modernizację infrastruktury na kon- tynencie afrykańskim nie mogłaby dojść do skutku bez pożyczek zaciąganych u zagranicznych partnerów. Kredyty udzielane przez zachodnich sojuszników są bardzo często obwarowane dodatkowymi warunkami związanymi z prze-strzeganiem wartości demokratycznych przez pożyczkobiorców. Wiele państw
18 China has a serious crisis on its hands, https://www.youtube.com/watch?v=Zpzhh0y1RUo
(dostęp: 21.12.2019).
19 J. Holslag, China’s New Mercantilism in Central Africa, „African and Asian Studies” 2006, Vol. V, No. 2, s. 133–169.
20 One among many, „The Economist”, 17.01.2015, s. 32.
21 https://wits.worldbank.org/CountryProfile/en/Country/CHN/Year/2017/TradeFlow/Ex-port/Partner/SSF/Product/all-groups (dostęp: 21.12.2019).
22 C. Cookson, Africa to propel world’s population towards 10 bn by 2050, https://www.ft.com/ content/868e20d090ec11e9b7ea60e35ef678d2 (dostęp: 21.12.2019).
129
Relacje gospodarcze pomiędzy Chińską Republiką Ludową...
Afryki ma jednak problemy z przestrzeganiem praw człowieka, dlatego też niechętnie decydują się na tego typu zobowiązania24. W takich sytuacjach z pomocą przychodzi Chińska Republika Ludowa, udzielająca wsparcia finan-sowego zgodnie z wypracowanym przez siebie modelem „konsensusu pekiń- skiego”, który zakłada nieingerowanie w wewnętrzną politykę państw25.
W ostatnich latach można zaobserwować znaczący wzrost ilości pieniędzy, które pożyczane są przez chińskie instytucje krajom afrykańskim (wykres 2). Najwięcej środków z tego źródła otrzymuje Angola26, kraj bogaty w surowce naturalne, jednak cierpiący na brak odpowiedniej infrastruktury, dzięki której mógłby się odpowiednio rozwijać27. Na drugim miejscu znajduje się Etiopia, mogąca się pochwalić szybkim wzrostem gospodarczym, który w głównej mie- rze nie był oparty na wydobyciu surowców naturalnych28. Oznacza to, że chiń-ska pomoc nie we wszystkich przypadkach jest kierowana do państw mogą-cych zaoferować w zamian paliwa kopalne i metale szlachetne.
Wykres 2. Wartość pożyczek udzielonych przez podmioty chińskie krajom Afryki w latach 2000–2017
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych China–Africa Research Initiative, http:// www.sais-cari.org/data (dostęp: 19.12.2019).
Środki te w dużej mierze były przekazywane na projekty związane z in-frastrukturą transportową (30,57% udziału w ogólnej kwocie pożyczek), energetyczną (24,12%) i wydobywczą (15,37%). Inwestycje w zaplecze trans-portowe są możliwe dzięki inicjatywie OBOR, w ramach której stworzono
24 Beijing curbs its enthusiasm, „The Economist”, 29.06.2019, s. 33–34.
25 E. Lammers, How will the Beijing Consensus benefit Africa? – China and Africa, https://www. thebrokeronline.eu/howwillthebeijingconsensusbenefitafrica/ (dostęp: 21.12.2019).
26 http://www.sais-cari.org/data (dostęp: 22.12.2019).
27 Rich in resources but poor and corrupt,
https://www.dw.com/en/richinresourcesbutpoorand-corrupt/av40200307 (dostęp: 23.12.2019).
28 Can Ethiopia’s Resource Wealth Contribute to its Growth and Transformation?, https://www.
worldbank.org/en/news/feature/2015/01/26/ethiopiaextractivesminingstrategicassessmentmin-eralsector (dostęp: 23.12.2019).
130
Mateusz Kłucjaszspecjalne instytucje mające na celu finansowanie tych przedsięwzięć. Trze-ba zaznaczyć, że wiele projektów zostało dotowanych przez EXIM Bank of China, utworzony przed ogłoszeniem planów dotyczących realizacji koncep-cji „Jeden pas, jedna droga”29. Znając model chiński, można przypuszczać, że wszystkie pożyczki pochodzące z instytucji finansowych lub banków komer-cyjnych są realizowane za zgodą władz w Pekinie.
Projekty inwestycyjne w obszarze transportu, które cieszą się największym zainteresowaniem badaczy, realizowane są w Kenii oraz Dżibuti. Chiński bank razem z rządem kenijskim finansuje modernizację portu w Mombasie oraz bu-dowę portu w Lamu. Kapitał pochodzący z Chin dotuje też rozwój linii kolejo-wej i gazociągu, który ma połączyć w przyszłości porty w Kenii z polami ropy naftowej w Ugandzie i Sudanie Południowym30. Inwestycje te są strategiczne dla Chin oraz państw regionu, ponieważ umożliwiają bezpieczny transport dóbr mających największe znaczenie dla rozwoju gospodarczego tych państw. Gazociąg odgrywa szczególnie ważną rolę w polityce gospodarczej Suda-nu Południowego, ponieważ dzięki niemu państwo to może się uniezależnić od infrastruktury należącej do Sudanu31. Istotnym ogniwem w tranzycie lądo-wym jest transport kolejowy, uważany za jeden z najlepszych sposobów prze-mieszczania dóbr. Dlatego projekt dotyczący połączenia Kenii z Ugandą ma tak duże znaczenie dla takich krajów, jak Rwanda i Burundi, które dzięki realizacji inwestycji uzyskają możliwość sprawnego połączenia z portem w Mombasie32.
Dżibuti to państwo znajdujące się na wschodnim wybrzeżu Afryki, które ma kluczowe znaczenie dla transportu międzynarodowego33. Jego położenie w po-bliżu Morza Czerwonego, Zatoki Adeńskiej oraz Kanału Sueskiego, przez wody którego przepływa 8% światowego handlu34, implikuje duże zainteresowanie głównych aktorów ładu międzynarodowego. Chińskie podmioty finansowe do-towały w tym kraju budowę linii kolejowej, która połączyła port w Dżibuti ze stolicą Etiopii – Addis Abebą. Przez port ten przechodzą towary, które sta-nowią 95% etiopskiego eksportu35. Chińskie zaangażowanie nie ogranicza się tu jedynie do finansowania projektów inwestycyjnych. Przedsiębiorstwo
ma-29 http://www.sais-cari.org/ (dostęp: 23.12.2019).
30 R. ZiroMwatela, Z. Changfeng, op. cit.
31 D. Scopas, Bound by oil: How petroleum is bringing Sudan and South Sudan closer together, https://www.middleeasteye.net/news/boundoilhowpetroleumbringingsudanandsouthsudan-closertogether (dostęp: 23.12.2019).
32 R. ZiroMwatela, Z. Changfeng, op. cit.
33 World powers look to Djibouti for trade, military access, https://www.youtube.com/
watch?v=k6XjFPI3QAA (dostęp: 27.12.2019).
34 Suez Canal: China’s Trade Flows via the Suez, https://www.business.hsbc.ae/engb/ae/article/ suezcanalchinastradeflowsviathesuez (dostęp: 27.12.2019).
35 H. Wismayer, A Remarkable Rail Journey Into the Horn of Africa’s Past, and Future, https:// www.nytimes.com/2019/04/08/travel/ethiopiatrainhararaddisababa.html (dostęp: 27.12.2019).
131
Relacje gospodarcze pomiędzy Chińską Republiką Ludową...
jące kapitał pochodzący z Chin posiada pakiet akcji terminalu kontenerowego, który został w kontrowersyjnych okolicznościach odebrany dotychczasowym właścicielom36. Firma chińska odpowiada też za stworzenie strefy handlowej, na terenie której pracę znajdzie 20 tysięcy osób37. Liczba oraz znaczenie tych inwestycji pokazuje, jak ważnym miejscem dla chińskich interesów jest to nie-wielkie państwo, które również potrafi skutecznie czerpać korzyści ze swojego strategicznego położenia. W 2017 roku Chińska Republika Ludowa otworzyła swoją pierwszą zagraniczną bazę wojskową właśnie na terenie tego państwa. Dołączyła ona tym samym do grona takich graczy międzynarodowych, jak Sta-ny Zjednoczone, Włochy, Japonia oraz Francja, które również posiadają tego typu obiekty w Dżibuti38. Kraj ten za dzierżawę terenów rocznie otrzymuje około 150 mln dolarów, co w znaczący sposób zwiększa jego budżet39. Chiny w dużej mierze koncentrują się na budowie infrastruktury, która ma zapewnić korzyści światowemu handlu oraz rozszerzyć ich wpływy na świecie, jednak realizują również projekty humanitarne. Przykładem tego typu działań jest budowa wodociągu pomiędzy Etiopią i Dżibuti, dostarczającego wodę pitną dla 700 tysięcy mieszkańców Dżibuti40.