ChRL a irański program nuklearny

Chiny to dla Islamskiej Republiki istotny partner z punktu widzenia roz-woju technologii atomowej. Wsparcie Pekinu dla programu jądrowego Iranu stanowiło jeden z kluczowych aspektów nawiązywania współpracy pomiędzy państwami. W okresie od 1985 do 1997 roku ChRL był głównym partnerem Iranu w  tym zakresie³⁷. Kooperacja rozpoczęła się w  1985 roku, kiedy to A.  Rafsandżani, pełniący w  tamtym okresie funkcję przewodniczącego par-lamentu, odbył wizytę do Pekinu³⁸. W ramach wizyty doszło do podpisania niejawnego protokołu dot. współpracy w  zakresie pokojowego wykorzysta-nia energii atomowej. Wsparcie miało obejmować przede wszystkim rozwój atomowego ośrodka badawczego w Isfahanie. W tamtym okresie isfahański ośrodek badawczy nie był ofi cjalnie zgłoszony pod kontrolę Międzynarodowej Agencji Energii Atomowej (MAEA). Ofi cjalne zgłoszenie nastąpiło to dopiero w 1992 roku³⁹. Na podstawie porozumienia Chiny dostarczyły Iranowi cztery reaktory badawcze w celu rozwoju technologii nuklearnej. Konstrukcja pierw-szego reaktora rozpoczęła się w  1988 roku i  zakończyła w  1992 roku⁴⁰. Pozostałe trzy zostały oddane do użytku kolejno w  1992, 1994 oraz 1995 roku. Wszystkie reaktory zostały w późniejszym okresie zgłoszone pod kontrolę MAEA⁴¹. Ze względu na ograniczony zakres produkcji plutonu dostarczone przez ChRL reaktory nie wzbudzały zaniepokojenia ze strony USA. Kolejnym skutkiem chińsko-irańskiego porozumienia z  1985 roku było przeszkolenie części irańskich naukowców w Chinach pod kątem rozwoju technologii ato-mowej. Pekin dostarczył także ponad tonę naturalnego uranu do Islamskiej Republiki w  1991 roku, co pozwoliło na rozpoczęcie eksperymentów nad wzbogacaniem uranu⁴².

Na przeszkodzie do dalszego rozwoju współpracy pomiędzy Iranem a Chinami stanęła narastająca presja ze strony Waszyngtonu, który w związku z  podejrzeniami o  militarne wykorzystywanie technologii atomowej przez Islamską Republikę wywierał naciski na ChRL, aby ta ograniczyła swój udział

37 J. Garver, China…, s. 139.

38 Ibidem, s. 143.

39 Ibidem.

40 Ibidem, s. 144.

41 Ibidem.

42 Iran’s Strategic Weapons Programme: A  Net Assessment, red. G. Samore, International Institute for Strategic Studies, London 2005, s. 13.

124

w  programie jądrowym Iranu⁴³. W  rezultacie Chiny wstrzymały ofi cjalną współpracę z Islamską Republiką w 1997 roku⁴⁴. Do pewnego stopnia ChRL wciąż wspierał pewne inwestycje związane z technologią jądrową (takie jak budowa kopalni uranu w Saghand), lecz wycofał się z aktywnej roli w budo-wie ośrodków nuklearnych.

Ze względu na szczególne powiązania z  Islamską Republiką w  interesie Pekinu jest złagodzenie stanowisk UE oraz USA względem Iranu i ewentualne wznowienie ścisłej współpracy z Teheranem. Dlatego też stanowisko Państwa Środka na łamach Rady Bezpieczeństwa ONZ (RB ONZ) względem sankcji wymierzonych w Islamską Republikę w związku z podejrzeniami o militarne wykorzystanie broni jądrowej polegało na łagodzeniu restrykcji w  możliwie największym zakresie. Pekin od początku sprzeciwiał się nakładaniu sankcji na Iran ze względu na program jądrowy⁴⁵. Pomimo to głosował za wszystkimi rezolucjami RB NZ, jednak dopiero gdy ich ostateczny kształt został wyraźnie zmodyfi kowany, a zakres ograniczeń zmniejszony. Kiedy w 2008 roku admini-stracja prezydenta Obamy rozpoczęła wzmożone prace nad nowym pakietem sankcji, ChRL wyraźnie stwierdziła, że nie popiera zaostrzenia restrykcji⁴⁶. W 2009 roku przedstawiciel ministerstwa spraw zagranicznych Chin stwier-dził, iż nakładanie sankcji oraz wywieranie presji nie przyniesie wymiernych rezultatów w  rozwiązaniu irańskiego kryzysu nuklearnego. Wycofanie się zachodnich fi rm z Iranu w 2009 roku pozwoliło Pekinowi na dalszą ekspansję na rynek irański, w wyniku czego Państwo Środka stało się pierwszym part-nerem handlowym Iranu⁴⁷. Sytuacja zmieniła się w 2010 roku po przegłoso-waniu rezolucji nr 1929, która w największym jak dotąd stopniu ograniczała relacje handlowe Teheranu ze światem, w tym z Chinami⁴⁸. W celu ominięcia przeszkód związanych z zamrożeniem irańskich aktywów oraz ograniczeniu kontaktów z  Irańskim Bankiem Narodowym, Teheran przyjmował zapłatę za eksport ropy naftowej do ChRL w  juanach deponowanych na chińskich kontach, za które potem zakupywano żywność oraz inne produkty od chiń-skich fi rm. Dzięki tego typu działaniom Państwu Środka udało się uniknąć znaczących spadków w dostawach irańskiej ropy⁴⁹. Chiny zgodziły się także na zainwestowanie ponad 20 miliardów dolarów będących zapłatą za irań-ską ropę w bezpośrednich projektach rozwojowych. Tym samym stanowisko Pekinu na łamach RB ONZ było swego rodzaju zasłoną dymną, mającą na celu utrzymanie dobrych relacji z Waszyngtonem. W rzeczywistości Państwu

43 J. Garver, China…, s. 139.

44 G. Samore, Iran’s…, s. 13.

45 J. Garver, International Relations China and the Iran Nuclear Question, http://chinacen-ter.net, dostęp: 03.01.2014 r.

46 A. Farrar-Wellman, R. Frasco, China-Iran Foreign Relations, http://irantracker.org, dostęp: 18.12.2013 r.

47 J. Garver, International Relations…

48 Resolution 1929 (2010), http://iaea.org, dostęp: 03.01.2014 r.

49 C. Harress, Iranian Sanctions: China Delicately Balances Trade with Iran while Ongoing Negotiations in Geneva Cause Rift with West and Israel, http://ibtimes.com, dostęp: 03.01.2014 r.

Środka udało się podtrzymać kluczowe więzi gospodarcze z Teheranem, chociaż w innej niż dotychczas formie⁵⁰. W dłuższej perspektywie ChRL będzie praw-dopodobnie starała się zmniejszyć zakres ograniczeń i pełnić rolę poplecznika Teheranu na forum RB ONZ. Względna neutralność Pekinu pozwala balanso-wać interesy strony amerykańskiej i irańskiej z korzyścią dla Państwa Środka.

Z drugiej strony Pekin został objęty sankcjami przez Stany Zjednoczone w  związku ze swoją współpracą z  Iranem w  zakresie wojskowości. Oprócz kooperacji w dziedzinie technologii atomowej, ChRL oraz Teheran na prze-strzeni lat nawiązywały relacje w dziedzinie zbrojeń. Niejednokrotnie wzbu-dzało to obawy Stanów Zjednoczonych, które niezależnie od ogólnych sankcji nakładanych w  ramach RB ONZ, wprowadzały własne środki restrykcyjne względem podmiotów podejmujących współpracę z  Islamską Republiką w  obszarach mogących stanowić zagrożenie dla bezpieczeństwa regional-nego. Jedne z najważniejszych tego typu ograniczeń zostały nałożone w maju 2002 roku ze względu na chińskie wsparcie przy budowie rakiet długiego zasięgu Szahab-3. Rakiety mają zasięg około 930 km, obejmując tym samym terytorium Turcji oraz Izraela. Mają też istotne znaczenie ze względu na potencjał do przenoszenia ładunków jądrowych, co wzbudza obawy sojusz-ników Waszyngtonu. Państwo Środka musiało ograniczyć swoją kooperację z Teheranem przede wszystkim przez wzgląd na własne interesy, które wiążą je ze Stanami Zjednoczonymi. W  2011 roku amerykański Kongres przegło-sował sankcje względem Iranu, które dotknęły jego gospodarkę w znaczącym stopniu, uderzając również w relacje chińsko-irańskie. Każda fi rma handlująca z Irańskim Bankiem Centralnym mogła zostać wykluczona z amerykańskiego systemu fi nansowego. Tego typu ograniczenie skłoniło wiele państw (w tym ChRL) do szukania alternatywnych dostawców energii, np. innych państw Zatoki, izolując gospodarczo Teheran⁵¹. Pomimo zastosowania odmiennych metod spłaty chińskich zobowiązań za irańską ropę, sankcje wpłynęły na cha-rakter relacji Pekinu z Teheranem. Stabilna polityka Islamskiej Republiki oraz względna rekoncyliacja stosunków Iranu z państwami Zachodu pozwoliłaby ChRL pełnić rolę pośrednika, zarówno w kwestiach politycznych, jak i gospo-darczych. Pozycja chińskiego kapitału w  gospodarce Islamskiej Republiki jest na tyle silna, iż nawet ponowne wejście na rynek fi rm zachodnich nie będzie stanowiło bezpośredniego zagrożenia dla interesów Państwa Środka.

Tymczasowa izolacja ekonomiczna Islamskiej Republiki zadziałała na korzyść ChRL, jednakże przerodzenie się tego stanu w permanentny mogłoby długo-terminowo zniekształcać relacje Iranu i Chin.

50 Ibidem.

51 S. Harold, A. Nader, China…, s. 9.

126

Tabela 2. Wybrane sankcje USA względem ChRL w związku ze współpracą chińsko-irańską

Data Rodzaj transferu

z Chin do Iranu Charakter sankcji Wrzesień

1987 rakiety typu

„Silkworm” zawieszenie części współpracy technologicznej USA-Chiny

Maj 1997 chemikalia oraz sprzęt chemiczny

7 chińskich podmiotów gospodarczych wyłączo-nych z amerykańskiego rynku przez rok

Maj 2002 technologie rakietowe 7 chińskich fi rm oraz jeden obywatel wyłączeni z funkcjonowania na amerykańskim rynku przez 2 lata

Kwiecień

2004 części do rakiet

i technologie wojskowe 5 chińskich fi rm wyłączonych z amerykańskiego rynku na 2 lata

Źródło: J. Garver, Ancient…, s. 207.

Ofi cjalne stanowisko Pekinu względem Iranu można podsumować w trzech punktach. Po pierwsze, ChRL uznaje prawo Teheranu do użycia energii ato-mowej w ramach obowiązującego reżimu prawa międzynarodowego. Ponadto Pekin uważa, iż końcowe porozumienie dotyczące kwestii atomowych powinno opierać się na dialogu, negocjacjach oraz innych formach współpracy. Po trze-cie, Państwo Środka nie sprzyja nakładaniu jednostronnych sankcji na Iran⁵². Sytuacja, w  której Islamska Republika ulega coraz większej izolacji gospo-darczej i politycznej na arenie międzynarodowej wydaje się być do pewnego stopnia korzystna dla ChRL, ponieważ ogranicza konkurencję na rynku irań-skim i  pozwala budować Pekinowi ścisły sojusz z  Teheranem. Ze względu na powiązania Chin ze Stanami Zjednoczonymi zakres takiej współpracy jest ograniczony, dlatego też Państwo Środka stara się znaleźć złoty środek, dzięki któremu mogłoby pogodzić własne interesy ze stanowiskami obu stron.