(por. rys. 2).
Literatura: R. J a m k a, Rzymski miecz z Rzeczycy Długiej w powiecie tar
nobrzeskim, "Sprawozdania z Czynności i Posiedzeń PAU" 1937, t. XLII, z. 9, s. 269-272.
Miejscowość nieznana (Wielkopolska?), przechowywany w MA w Poznaniu (Polska). Rodzaj znaleziska: luźne.
Chronologia: przesłankę datującą stanowi podobieństwo morfologiczne i metry czne (tak głowni, jak i trzpienia) do okazu z Lachmirowic. Problematycznie przed stawia się natomiast kwestia stylistyki znaków, zachowanych w postaci negatywów i do tego w złym stanie. Utrudnia to rozstrzygnięcie czy pierwotnie były one reali
styczne, czy schematyczne. Wcześniej optowaliśmy za drugą ewentualnością, argu
mentując fakt ten dużą dynamiką przedstawionych postaci, charakterystyczną dla
wypeł-Inkrustowane miecze rzymskie z B a r b a r i o m . . 123
nienia go inkrustacją realistyczną. Występowanie znaków po obu stronach głowni jest częściej spotykane wśród mleczy grupy I, dla której typowe jest takie współwystępowanie na jednym okazie przedstawień Marsa i Wiktorii, które notujemy w przypadku omawianego egzemplarza, zaliczanego przez nas obecnie do młodszych mleczy grupy I (por. rys. 2).
Literatura: M. B i b o r s k l , P. K a c z a n o w s k i , Z. K ę
d z i e r s k i , J. S t ę p i ń s k i , Met allographische Untersuchungen eis
Kriterium einer Identifikation römischer Schwerter, Archaeologia Interregiona-
lis, Kraków-Warszawa 1982, s. 72, 91; H o r b a c z , O l ę d z k i , op.
cit., s. 86; K o l e n d o , op. cit., s. A.
South Shields (Anglia).
Rodzaj znaleziska: luine, pochodzące z obozu naleiącego do systemu umocnień składających się na tzw. Wał Hadriana.
Chronologia: miecz wiąże się z okresem przebudowy obozu za Septymiusza Se
wera; znaleziono go w materiale pochodzącym z wału obozowego, wzniesionego w la
tach 197-205 (por. rys. 2).
Literatura: G. U l b e r t , Straubing und Nydem. Zu römischen Langschwe
rtern der späten Limeszelt, [w:) Studien zu vor- unf frühgeschichtlichen Ar- chäeologle. Festschrift für Joachim Werner zum 65. Geburstag. München 197A,
Bd. 1, s . 20A ; R . G . C o l l i n g w o o d , I. R i c h m o n d , Roman B rl-
taln, London 1976, s. 305.
Hromówka, obł. Chmielnickij (ZSRR). Rodzaj znaleziska: grób (kurhan).
Chronologia: inwentarz datujący - ostroga grupy VI wg Godłowskiego, umbo
tarczy z niewielkim, pustym "pseudokolcem", grot włóczni z żeberkiem, fragment
imacza tarczy prawdopodobnie typu 9 wg Jahna, wieloczęściowa sprzączka o półko listej ramie oraz zawieszka pochwy miecza. Datowanie zespołu przypada na schyłek
fazy C^a oraz jej przełom z fazą jest więc okaz z Hromówki najmłodszym
znaleziskiem wśród mieczy grupy I (por. rys. 2).
Literatura: T. D ą b r o w s k a , K. G o d ł o w s k i , Grób kultury
przeworskiej z Hromówki na Ukrainie, "Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagielloń
skiego, Prace Archeologiczne" 1970, z. 12, s. 77-102; H o r b a c z , 0-
l ę d z k i , op. cit., s. 89.
Miecze grupy II
Fjälls, Gotlandia (Szwecja). Rodzaj znaleziska: grób.
Chronologia: inwentarz datujący - grot włóczni z żeberkiem, grot oszczepu z zadziorami i bardzo długą tuleją, umbo tarczy zbliżone do młodszej odmiany typu 7a wg Jahna (oddzielnie wykonany bodziec jest na końcu mocno rozszerzony). Forma
124 Tadeusz J. Horbacz, Marek Olędzki
głowni okazu, zgodnie z informacjami zawartymi w publikacji źródłowej 0. Almgre- na i B. Nermana, zajmuje pośrednią pozycję między mieczami grupy I i XI, zbli żając się bardziej do tej ostatniej; o zaliczeniu egzemplarza do grupy II prze sądza stylistyka znaku. Ogół przesłanek, a zwłaszcza inwentarz (przede wszystkim umbo), sugerują, iż okaz ten datować należy na schyłek fazy Cja oraz jej przełom
z fazą Cjb (por. rys. 2). Miecz z Fjälls stanowi zarazem najstarsze znalezisko
wśród egzemplarzy grupy II, a jego chronologia pokrywa się z datowaniem "najmłod szego“ miecza grupy I, tj. egzemplarza z Hromówki.
Literatura; 0. A l m g r e n , B. N e r m a n , Die ältere Eisenzeit Got lands, Stockholm 1923, s. 117 . 125; M. B i b o r s k i. Zdobiona broń z
cmentarzyska ciałopalnego z okresu wpływów rzymskich z Gaci k. Przeworska, "Ma
teriały Archeologiczne" 1986, t. XXIII, 1986, ryc. 4 na s. 116.
Schmorkau, Kr. Oschatz (NRD). Rodzaj znaleziska: grób.
Chronologia: inwentarz datujący - 2 wieloczęściowe sprzączki do pasa z pro
stokątną ramą i takąż skuwką, topór bojowy typu A wg Domańskiego oraz okucie koń ca pasa typu JIVj wg Raddatza. Rapierowata forma głowni oraz schematyczny cha
rakter inkrustowanego znaku decydują o zaliczeniu miecza do grupy II, przy czym
typologia zabytków towarzyszących pozwala na umieszczenie go wśród najstarszych
okazów tejże grupy i datowanie na schyłek fazy i początek C,b (por. rys. 2).
Literatura: E. M e y e r , Die germanischen Bodenfunde der spätrömischen
Kaiserzeit und der frühen Völkerwanderungszeit in Sachsen, Berlin 1971, s. 281
-283; t e n ż e , Ein tauschiertes Schwert aus einem Brandgrab von Schmorkau,
Kr. Oschatz, "Ausgrabungen und Funde" 1975, H. 2, s. 87-90. Sorviodurum, dziś Straubing (RFN).
Rodzaj znaleziska: skarb ukryty na terenie castellu; w jego skład (poza mie czem) wchodziły bogate elementy uzbrojenia i oporządzenia oficerskiego.
Chronologia: Terminus ante quem dla znaleziska stanowi upadek castellu za
Aleksandra Sewera, będący wynikiem najazdu Alamanów w 233 r.; wtedy też najpraw dopodobniej doszło do zdeponowania skarbu.
Literatura: J. K e i m , H. K i u m b a c h , Der römische Schatzfund von
Straubing, München 1951; U l b e r t , op. d t . , s. 204. Nydam, Szlezwik (Dania).
Rodzaj znaleziska: bagienny depozyt kultowy.
Chronologia: miecz znalazł się w bogatym wyposażeniu trzech celowo zatopio
nych statków, na które składało się 100 mieczy, 522 groty włóczni i oszczepów, 170 grotów strzał, 40 łuków, fibule typów 164 i 178 wg Alragrena oraz 34 denary od czasów Witeliusza (69 r.) po Makrynusa (217-218 r.), z czego połowę stanowiły
emisje Antonina Piusa i Marka Aureliusza. Terminus post quem dla depozytu wy
Inkrustowane miecze rzymskie z Barbarlcum... 125
wskazują ogólnie na trzecio-, a cząściowo nawet czwartowieczny charakter całego znaleziska. Miecz zapewne wiązać należy z początkami użytkowanie tego stanowis ka kultowego, tj. z fazą Cjb (por. rys. 2).
Literatura: C. E n g e l h a r d t , Nydam Hosefund, Kjdbenhavn 1865; 0.
A 1 m g r e n, Studien über nordeuropäische Fibelformen der ersten nachchrist lichen Jahrhunderte, Leipzig 1923, s. 234.
Rźr, par. Veldre (Norwegia).
Rodzaj znaleziska: luźne.
Chronologia: na podstawie cech morfologiczno-metrycznych miecza oraz styli styki inkrustowanego znaku należy okaz ten powiązać z ogółem egzemplarzy grupy
II i datować na fazą (por. rys. 2).
Literatura: K. D ą b r o w s k i , J. K o l e n d o , Z badań nad mie
czami rzymskimi w Europie Środkowej i Północnej, "Archeologia Polski" 1967,
t. KII, z. 2, s. 414; R o s e n q v i s t , op. clt., s. 149.
Gać, woj. Przemyśl (Polska).
Rodzaj znaleziska: luźne.
Chronologia: forma głowni oraz charakter znaku wskazują na łączność miecza z grupą II i datowanie go na fazą C lb (por. rys. 2).
Literatura: M. B i b o r s k i , P. K a c z a n o w s k i , Z. K ę
d z i e r s k i , J. S t ę p i ń s k i , Miecze obosieczne z cmentarzyska kul tury przeworskiej w Chmielowie Piaskowym, woj. Kielce, 1 Gaci, woj. Przemyśl, w świetle analizy archeologicznej 1 badań metaloznawczych, "Sprawozdania Ar
cheologiczne" 1982, t. XXXIII, rys. 5 e, g na s. 110.
Miejscowość nieznana (z dawnej Pannonii), przechowywany w Muzeum w Budapesz cie (Węgry).
Rodzaj znaleziska: luźne.
Chronologia: cechy morfologiczno-metryczne głowni i trzpienia oraz rodzaj
inkrustowanego znaku (bliźniacze podobieństwo do okazu z Gaci) pozwalają na łą czenie egzemplarza pannońskiego z mieczami inkrustowanymi grupy II i datowanie go na fazę C ^ (por. rys. 2).
Literatura: E. B. B o n i s, Langschwert mit Buntmetalleinlage aus Pan
nonien, Festgabe von Hermann Vetters, Wien 1985, s. 305-306, tabl. XXXVII,
ryc. 1, 2; B i b o r s k i , op. cit., s. 118.
Biała, woj. Łódź (Polska).
Rodzaj znaleziska: luźne (w publikacji T. Makiewicza - patrz niżej - grób
11); w związku z niemożnością zrekonstruowania pierwotnego składu zespołu
przedmiotów, wśród których odkryto miecz (znalezisko nie miało charakteru po
chówka? z uwagi na brak kości), jak również ze względu na wykluczenie możliwości
współwystępowania miecza ze sprzączką o pogrubionej ramie, co sugerował autor
126 Tadeusz J. Horbacz, Marek Olędzki
Chronologia: przesłanek do datowania dostarcza typologia znaku (identycznego jak na okazie z Illerup) oraz forma głowni, która mimo zniszczeń i fragmentary cznego stanu zachowania wskazuje, iż mamy do czynienia z egzemplarzem wąskim, o soczewkowatym przekroju głowni, a więc - rapierowatym, wiążącym się z fazą Cj^ (por. rys. 2).
Literatura: T. M a k i e w i c z , Cmentarzysko z okresu rzymskiego w Bia łej, pow. Lodź, "Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w
Łodzi" 1970, Ser. archeologiczna, nr 17, s. 180 i n.j H o r b a c z , O l ę-
d z k i, op. cit., s. 90-91 i przyp. 13.
Walldürn-Reinhardsachsen, Kr. Neckar-Odenwalde (RFN).
Rodzaj znaleziska: luźne, z castellu położonego na obszarze Agri Decumates.
Chronologia: wyznacza ją czas istnienia obozowej łaźni, na terenie której
znaleziono miecz. Łaźnię wzniesiono w 232 r., a ruinie uległa w 260 r. w wyni ku najazdu Alamanów kładącego kres funkcjonowaniu castellu (por. .rys. 2).
Literatura: R. H. B e h r e n d s, Ausgrabungen der Bedendenkmalpflege im
Regierungsbezirk Karlsruhe während des Jahres 1975, "Archäologische Nachrichten aus Baden" 1976, Bd. XVI, s. 23-25; H o r b a c z , O l ę d z k i , op. d t . , s. 92-93.
Illerup, Jutlandia (Dania).
Rodzaj znaleziska: bagienny depozyt kultowy, z którego pochodzi co najmniej 5 mieczy z inkrustacjami.
Chronologia: okazy z inkrustacjami zlokalizowane były w obrębie tzw. sku
piska 2, datowanego przez badaczy duńskich na fazę Cj^ (por. rys. 2).
Literatura: J. I l k j a e r , J. L ^ n s t r u p , Der Moorfund im Tal der Illerup-A bei Skanderborg in Ostjütland (Dänemark), "Germania" 1983, H. 61, s. 107-108; T. J. H o r b a c z , M. O l ę d z k i , Studien über inkrustierte römische Schwerter - mit besonderer Berücksichtigung eines Neufundes aus dem Be reich der Przeworsk-Kultur in Piaski, Woiwodschaft Piotrków Trybunalski, "Ham burger Beiträge zur Archäologie" 1985, H. 12, s. 152.
Tadeusz J. Horbacz, Marek Olędzki
INLAID ROMAN SWORDS FROM BARBARICUM AND LIMES TERRITORIES AREAS OF IMPERIUM ROMANUM. CHOSEN PROBLEMS
Authors discuss the group of swords of Roman origin the blade of which were inlaid with bronze, copper or brass with symbols understood exclusively in the context or religious and cultural changes of Imperium Romanum. The majority of these findings come from Barbaricum (Fig. 1).
Inkrustowane miecze rzymskie z Barbaricum... 127
The set of motifs Inlaid on blade is relatively poor and is limited to three groups of symbols (Fig. 6-8). The first one includes figural representations of
Roman Gods connected with fighting, victory, purification and reversal of Evil
(Mars, Victoria, Minerva). In the second group there are signa militaria in
literal meaning (the eagle - the sign of the legion which is accompanied by
emblems of smaller organizational units of the legion), the third group consists of images being the symbols of triumph (ornaments/insignia/triumpha- lia): laurel wreath and palm of victory. The palmette of Piaski (Fig. 6, 6 b) being the stylized motif of the palm of victory and in such a shape as it is met on shields of Roman legionaries was included among the third group.
The stylistics of inlaid works indicates on two lines of plastic solution of
the symbol: realistic and schematic convention. In case of figural representa
tion (Mars, Victoria) we face here "static" and "dynamic" canon of the presen tation of the figure. The "static" canon is clearly related to realistic con vention while the "dynamic" canon to the schematic one.
The chronological analysis of specimens (comp. Annex, Fig. 2 and 3) coming
from the well dated closed finds (graves) or found in Roman limes castellas
shows the general relation of realistic images with the older swords and schema tic representations with younger ones. Morphological and typological features of the whole group allow to divide it into two sets: I - structurally more diffe rentiated, comprises relatively massive, fairly wide swords (about 4,5-7,5 cm) and II - gathering specimens of tight and becoming narrower in the direction of
point blades, which can be defined with the terra "rapier" (comp. Fig. 4 and 5).
Particular representations of Roman war gods appearing on swords have their
concrete archetypes in monumental art of Imperium Romanum and so static images
of Mars were patterned after the monument of this god from templum Martis Ulto
ris on Forum Augustus. One of the most often met images of Victoria (with the
wreath in hand and with one leg resting against the Earth Globe) are derived fron the representation of this goddess, well-known from the building of the Ro
man senate. The combination of Mars and Victoria's images often appearing on
swords can be explained in ideological and religious sphere of Ceasar and Augus-
tuas times especially being related to he political activities of the latter.
Placing inlaid signs on swords began in times of Mark Aurelius reign, in
the light of chronological analysis of better dated specimens it was about 170
A. D. This custom was given up probably in the 50-ties or 60-ties of the
3rd century. The phenomena of appearing and vanishing of these inlaid works to
gether with their ideological appeal, the authors of this article relate to the specific religious and plitical character of Imperium Romanum, especially to
the modifications of Roman religion taking place in the second half of the 2
appearan-12 8 Tadeusz J. Horbacz, Marek Olędzki
ce and vanishing of laid blade of swords was caused by changes in the sphere of
superstructure of the statehood in the Empire during the third century leading
to the total qualiotative revaluation. The old, deprived of more profound essen ce, the worship of older gods fell into disuse as for exaple Jove s cult whose
symbol (the eagle) was placed on blade of swords. Mars' and Minerva's cult not
fulfilling religious needs of new type. At the same time, the significance of
the new gods such as Mithra, Isid and Osiris etc. increases together with the growing number of Christians. So, the appeal to signs the symbols of which beca
me "empty" ideologically, was given up. This phenomenon is convergent to the
disappearance of the sword of rapier shape which was replaced by wider and more universal form of the spatha on which the laid symbols did not appear.
The laid specimens may have come to Barbaricum through the following cir
cumstances: 1) trade exchange, 2) gifts, 3) brought by barbarians who were in
service with Romans and A) war trophies. The authors are rather willing to sup
port the last possibility. It can be confirmed by the large amount (frequency
and range) of conflicts between Rome and its "barbarian" neighbours. Very rich
influx of inlaid swords of the I group to the regions of, among others, Prze- worsk culture is connected with events of Markomannic Wars and especially with the period which followed them directly - i.e. the beginning of Kommodus reign. More difficult situation appears in case of the II group the specimens of which are much more scattered. However, a part of them can be related to military ac tions of Maximin Thrax who penetrated German lands deep inside.
Relatively large number of inlaid swords discovered so far in Barbaricum gi ves evidence of their great production in Imperium Romanum. One part among pre
sented specimens was subject to metalographic analyses (Lachmirowice, Biala,
Hromowka, Gad, Rdr, Podlodow and some unknown places: Norway, Greater Poland? and regions of the previous province of Kielce). These analyses have shown that they were done by means of hammered damast which ensured high quality of the produce and at the same time revealed many structural differentiation creating the situation excluding the possibility of unquestionable defining the specimens
coming from the same workshop. In spite of some technological similarities for
example the sword of Lachmirowice and the specimen from unknown place (Greater
Poland), from Podlodow and an unknown place (previous province of Kielce) and
specimens from R^r and Gac, the above statement, at least at the present state
of matalographic analyses, makes this criterion less useful to identify swords with workshops and centres of production although the need to continue such actions is undisputable.
In the light of present studies on Roman inlaid swords, the suggestion of relating the discussed specimens to the centres of production even only in
gene-Inkrustowane miecze rzymskie z Barbaricum 129
ral sense seems to be too early. Results achieved in relation to other kinds of edged weapon show that the participation of Gallic and Rhenish workshops was much bugger thab Noricum-Pannonian ones. The arising hypothesis, relating the
majority of swords from the group I to the workshops in territories of Noricum
and Pannonia and of "rapier" shape to Gallic and Rhenish ones, though possible in theory may result form interpretation of possible trens and their influx than the achieved evidence.