2 6 . Patriotyzm — częsta identyfikacja po staw y religijnej z patrio-- P iw ow arski tyczną.
2 7 . Pielgrzym ki i odpusty — nada! licznie uczęszczane (zwłaszcza drugie), istotny czynnik tradycji religijnej, (zob. p. 23 i 3 9 ). 2 8 . P raktyki religijne i posty — rygoryzm w ich przestrzeganiu; re
ligijność ortodoksyjna, raczej zew nętrzna, nabożność często związana z dążeniami materialnymi (zob. p. 2 i 4 0 );
— odmienność zachow ań religijnych oraz, przede w s z y stkim, zależność intensywności niektórych praktyk b d w ieku (i generacji), plpi, wykształcenia, zaw odu (i w ie l kości gospodarstw a), statusu i przynależności do o rg a nizacji społeczno-ekonom icznych i kontroli społecznej w ierzących (korelacja po zyty w n a );
•— pew ne tendencje obniżania się ich częstotliwości, przy ich, niekiedy, pogłębianiu;
C i u p a k C iu p a k , Kubika, P i w o w a r s k i , S zw en g ru b , Tulli, W ierzbicki Kubiak, M ajka, P a w e ł c z y ń s k a , P i w o w a r s k i , Św ięcicki, W ierzbicki
— często (u m łodych) bezmyślne, słabo w yp ełn ion e treścią religijną.
2 9 . Prym ityw izm — surowość i szorstkość zachow ania p o w o d u ją osłabienie religijnych ham u lcó w w zjaw isku skąpstwa, o k ru cieństwa czy pijaństw a
— (u m łodych) brak w yrobienia i zainteresowań sp o łecznych.
3 0 . Proboszcz — po dw ó jny rola (kapłan i organizator życia spo łeczno-kulturalnego i po litycznego); autorytet, duże znacze nie.
3 1 . R odzina — duże znaczenie dla internalizacji wartości religij nych i socjalizacji; stopień religijności zależny od roli w ro dzinie;
-— Silne wzajem ne od działyw an ie w ia ry ,’religijności i u k ła d ó w rodzinnych, niekiedy sąsiedzkich; zależność in d y w idualnej religijności od życia rodzinnego.
3 2 . Rodzinno-osobiste życie — pow iązanie z religią poprzez ob rzę d y parafialne, dzięki czemu uzyskują sankcję społeczną (zw iązek ze zbiorowością, społecznością lokalną), co jest rów nież d o w o dem trwania solidarności z grupą ( consensus);
— w ytw arzanie się nowych form rodzinno-religijnego o b y czaju.
3 3 . Rozw arstw ienie postaw ludności w o bec religii na skutek zderzenia się społeczności w iejskich z cyw ilizacją m iejsko- -przem ysłową (nadal spoistość w dziedzinie w iary i kultu, wzory coraz bardziej świeckie w ro dzinno -ob yczajow ym zakresie); p o laryzacja postaw , C iu p a k , K u b ia k , M a j k a , P iw ow arski, Pawełczyńska, Ś w ięcicki K alkowski Pastuszka Tokarczuk C iu p a k , M a jk a , T u lii W ierzbicki C iu p a k , K u b ia k S zw engrub, Tulli Ś w i ę c i c k i T o k a r c z u k C iu p a k , K u b ia k Ś w ięcicki, Tulli Ciupak, Ś w ięcicki M a jka, Paw ełczyńska
zwłaszcza pór roku (zob. p. 9 ), znaczenie czynnika ek o lo gicznego.
3 5 . Stałość i niezm ienność św iata — przekonanie o tym prow adzi do p ew nej bierności i uspraw iedliw ienia zła w stosunkach m iędzyludzkich (zob. p. 5, 9 i 3 9 ).
3 6 . S ym patia i w spółczucie dla biednych — o b ow iązkiem reli gijnym .
3 7 . Ś m ierć — traktow ana w sposób naturalny: o b co w an ie z myślą 0 niej, m ów ienie o niej, przyw iązyw anie w agi do „szczęśliwej śm ierci" (z „zaopatrzeniem " przez księdza): życie w ieczne — - silna w eń w iara, w iększe znaczenie dla jednostki niż życie doczesne.
3 8 . Ś w ię c i— rozbudow any kult, zwłaszcza maryjny i Św iętej Rodziny.
3 9 . Tradycja i tradycjonalizm — szacunek dla tradycji w zm ocn ion y . przekonaniem o pom yślnym w ytrzym aniu przez religię próby historii, lecz jednocześnie ahistoryczna postaw a;
•— osłabienie tradycji i tradycjonalizm u:
— tradycyjna kultura religijna głó w n ą zaporą przed now ym i w zoram i życia kulturalnego i społecznego;
— zapora przed un ow ocześnieniem religijności.
4 0 . U czu cio w o ść i irracjonalne pierw iastki religijne — silne, m .in. reaktyw ność ze skłonnością do sentym entalizm u i uczuciow e przyw iązanie do religii. Kościoła (ostoja stałości, zob. p. 9, 3 5 ) 1 kapłana oraz uznanie w pełni sfery nadprzyrodzonej'i własnej niem ożności jej zrozum ienia; religijność bardziej em ocjonalna i praktyczna (uczucia oplatają się najczęściej w o kół interesu osobistego i najbliższych, tzw . praktyczny materializm, zob. p. 2, lecz i 15, 18, 2 6 ) niż filozoficzna i doktrynalna (zob. p. 4 1 ); lecz rów nież brak silniejszego zaangażow ania w spraw y w iary (zob. p. 7 ) ;
-— em ocjon alna w ię ź rodzinno-grom adzka w pleciona w kulturę religijną (zob. p. 3 2 );
— sym ptom y słabnięcia uczuciowości, zobojętnienie; — zwiększenie się pierw iastków intelektualnych w sferze
religijnej;
— na miejsce bojaźni i strachu — ufna miłość do Boga. 4 1 . W iedza — w zakresie pojęć, znajom ość praw d Wiary itp.
og ólnie mata, brak p o db udo w y intelektualnej i zainteresowań religijnych, p o w ierzch o w n e rozum ienie idei i praw d; w zg lędn ie dobra znajom ość przykazań Bożych, następnie sakram entów , potem przykazań kościelnych (lepsza u kobiet niż u m ężczyzn). O gólnie pojęcia religijne dość mgliste; w p ły w charakteru pracy i trybu życia w otoczeniu przyrodniczym (zob. p. 3 4 );
P a s t u s z k a Ś więcicki Kuczyński W ierzbicki Kuczyński W i e r z b i c k i C iu p a k , Kubiak Kubiak. Pastuszka P i w o w a r s k i , S zw en grub, Tulli, W ielo w ieyski M ajka, W ojtusiak Ciupak W ie lo w ie y s k i Kalkowski Kubiak P a s t u s z k a P i w o w a r s k i Ciupak, Ś w ięcicki C iu p a k , K a l k o w s k i , M a jka, Piw ow arski M ajka, W ojtusiak Tokarczuk Eska, Kalkowski, K u c z y ń s k i, Pastuszka, P i w o w a r s k i
— tendencja ku redefinicji lub przekształcaniu w ie d zy reli gijnej w kategorie kultury ludow ej, dostosow ane do w łasnego poziom u lub ku modernizacji religijnych postaw w o b ec św iata i życia („ufność w pom oc nauki, lecz z pom ocą Bożą" — Kuczyński);
— postaw y racjonalne — rzadkie; elim inacja pew nych pojęć i wierzeń (do sfery leg en d);
4 2 , Zależność od kaprysów p o go dy i klęsk żyw io ło w ych (ryzyko Z aw od ow e), niepewność jutra, potrzeba oparcia na religii i p o czucie uzależnienia człow ieka od Boga, czego w yrazem są praktyki ku lto w e i przestrzeganie nakazów m oralnych (zob.
p . 5 i 9 ) . P i w o w a r s k i Kuczyński, częściow o Ś w ięcicki Kubiak, M a jka C iupak, Kubiak Kuczyński, P a s t u s z k a , W i e r z b i c k i T A B L IC A S Y N O P T Y C Z N A 2
W ybran e fakty i obserwacje o rozw oju i poziom ie życia w si: St. Denis i Zacisze w różnych okresach
St. D e n is w K a n a d z ie * Z a c is z e w P o ls c e * *
1 9 96-38 1949 1 9 5 3 -1 9 5 7 1 9 6 9 -7 0
Dość znaczna izolacja wsi, głów nie zaprzęgi konńe, w o ło w e,' zly stan dróg; 28 aparatów radiowych we wsi.
- Koniec izolacji wsi dzię ki: rozw ojow i dróg bi tych (rów nież przez w w ieś ), motoryzacji (m.in.
dobra kom unikacja a u to b u s o w a ), dużemu, choć głów nie tranzyto w e m u , zm otoryzow a nemu ruchow i turysty cznemu (dw ie stacje .b en zyn ow e w e w s il) i upowszechnieniu te le w izji (s. 2 4 1 ); zanik za przęgu w ołow ego;
kon-Znaczna izolacja wsi. trwałość dawnych urzą dzeń i form gospodar czych (s. 2 6 ); od 1954 trwały most na rzece Łososinie, oddzielającej wieś od „świata"; pier w sze względnie bliskie od wsi połączenie ko munikacji autobusowej — od 1955 r.; ok. 20 aparatów radiowych.
Mniejsza izolacja wsi na skutek znacznego rozwoju komunikacji autobusowej, popraw y dróg, elektryfikacji wsi, oraz last b u t n o n h a s t rozwoju kontraktacji w produkcji;
brak ruchu turystycz nego — dwa te lew izo ry w e wsi (w szkole i rodzinie księdza).
• Na podstawie: H. M in e r . St. Denis. A French-Canadian Parish. Chicago 1 9 6 7 (W yd. 1 . 1 9 3 9 ). W 1 9 4 9 r. autor o p ubli kował w yniki uzupełniających badań, przeprowadzonych w latach 1 9 4 6 - 1 9 4 8 , w rozdz. X II książki „ P o s ts c rip t" oraz w anykułe
A N e w Epoch Purat Quebec „The American Journal of Sociology" 1 9 5 0 nr 1 July s. 1 -1 0 . W istotniejszych stwierdzeniach podano W nawiasie stronę cytow anej książki lub artykułu (z dodaną literą „ a " ).
* * Ne podstawie; Z. T , W i e r z b i c k i . Tradycyjna religijność wiejska. „Roczniki. S ocjologii W si" T. 8 :1 9 6 8 s. 1 2 0 8 - 2 1 1 ; częściowo również t e n ż e . Żmiąca w p ó l wieku później (W ro cła w 1 9 6 3 ) oraz uzupełniające badania psychotogiczno-socjologiczno przeprowadzone w Z, w 1971 r. U żyw ana tu nazw a Zacisze jest kryptonimiczna, W istotniejszych stwierdzeniach podano w na wiasie stronę książki lub artykułu (z dodaną litera „ a " ).
n y na r ó w n i z m e c h a n i c z n y m ; s k rz y n k i na lis ty n a d o m a c h . o g ó l n a l i c z b a l u d n o ś c i n i e m a l t a k a s a m a 7 0 0 o s ó b , k o b ie t y - 5 3 % o g ó łu . G ę s to ś ć z a lu d n ie n ia 2 1 o s ó b na k m 2 (s . 2 6 i 2 7 1 ) . W s p ó łc z y n n ik u r o d z e ń : 2 4 % o {s . 2 8 ) ; z g o n ó w 1 0 ,9 % © , p r z y r o s t o k , 1 3 , 1 % . {s. 2 4 9 ) B ra k k o n tr o li 7 9 2 o s ó b ( 1 3 % w z r o s t ; s. 2 6 1 ) . W s p ó łc z y n n ik u r o d z e ń : 2 8 , 4 % 0 p rz y je d n o c z e s n y m s p a d k u u m ie r a ln o ś ci ( z w ła s z c z a d z ie c ię c e j - w z r o s t lic z b y d z ie c i d o 1 5 I. o 4 3% © ; s. 2 6 2 ) . u r o d z e ń 7 8 0 o s ó b , k o b ie t y - 5 2 ,6 % . G ę s to ś ć z a lu d n ie n ia o k . 7 9 o s ó b na k m 2 (s . 4 4 ) W s p ó łc z y n n ik u r o d z e ń 3 2 ,3 % © ; z g o n ó w -1 5 ,-1 % « , p rz y ro s t -1 7 ,2 % © B ra k k o n tr o li u r o d z e ń ; p r z e c ie k p e w n y c h o g ó l- h y c h in fo r m a c ji na te n te m a t d o w s i. - W g s ta n u w 1 9 7 4 r.: 6 4 6 o s ó b , k o b ie ty - 5 1 ,1 % , g ę s to ś ć z a lu d n ie n ia - o k . 6 5 -o s ó b na k m 2. O k o ło 2 5 % d z ie c i u m i e - - P o n iż e j 1 r. ż y c i a - 1 7 % , ra p rz e d u k o ń c z e n ie m d o 5 r. ż y c ia - 1 8 ,7 % , 1 ro k u ż y c ia (s. 2 6 2 ) , d o p o n iż e j 2 5 la t - 2 2 , 8 % 5 r. ż y c ia - 3 3 % , p o n iż e j 2 5 la t - 4 3 % o g ó łu z g o n ó w P r z e c ię t n a w ie lk o ś ć g o s p o d a r s t w a - o k . 3 5 h a ; u k ła d p r z e s t rz e n n y c z ę ś c io w o p o d o b n y d o p o ls k ie j w s i, le c z is t n ie je c e n t r u m z k o ś c io łe m i w i o s k o w y m i in s t y t u c ja m i ( w ł a ś c iw a w ie ś ) ; p r z e s t rz e g a n a , , z a s a d a n ie d z ia łu ” g o s p o d a r s t w (s . 2 0 0 / 1 ) . P rz y ro s t lu d n o ś c i p r z e k r a c z a m o ż liw o ś c i z a t r u d n ie n ia n a m ie js ę u ; m im o w a h a ń d e m o g r a f ic z n y c h - w e w n ę t r z n e , , c iś n ie n ie l u d n o ś c io w e ” ta k ie s a m o . W ie ś c z y s to r o ln ic z a , g łó w n e z a in t e r e s o w a n ie l u d n o ś c i: z ie m ia - r o ln ic t w o , h o d o w la ; tr o c h ę rz e m io s ła i h a n d lu , p o o b u w o jn a c h lic z n a e m ig r a c ja d o m ia s ta . - Z n a le z ie n ie p r a c y w m ie ś c ie k o n i e c z n o ś c i ą - w k o n s e k w e n c ji p o d d a n ie s ię w a r t o ś c io m m i e j s k im , s u k c e s o s o b is ty , z w ią z a n y z i d e n t y f ik a c ją z n im i; n a p ł y w g o t ó w k i d o w s i z z e w n ą trz . P o ja w ia ją s ię r o z m o w y na te m a t y lic z b y p o s ia d a n y c h d z ie c i, r ó w n ie ż p o d w p ły w e m „ n a u k s t a n o w y c h ” ; P la n o w a n ie r o d z in y w m a ły m s to p n iu . •/. ■“ O d s e te k u m ie ra ln o ś c i n ie le t n ic h (d o 1 8 r. ż y c ia ) - 1 9 % o g ó łu u r o d z o n y c h ( w p o p r z e d n im . p o k o le n iu g o s p o d a r z y - 2 8 % ) . - P r z e c ię t n a w ie lk o ś ć g o s p o d a r s tw a 6 ,7 ha ( w d o ln e j w s i, w ię k s z e , w g ó r n e j m n ie js z e ) ; 5 3 % g o s p o d a r s tw o d 2 d o 7 h a ; b ra k w y r a ź n e j c e n t r a ln e j c z ę ś c i w s i, •ż y c ie g łó w n ie w d o ln e j w s i; p r z e s trz e g a n a „ z a s a d a n ie d z ia łu ” g o s p o d a r s tw . - P rz y ro s t lu d n o ś c i z n a c z n ie p r z e k r a c z a m o ż liw o ś c i z a tr u d n ie n ia n a m ie js c u ; w e w n ę t r z n i „ c iś n ie n ie l u d n o ś c io w e ” z m a la ło na s k u t e k e m ig r a c ji n a Z i e m ie Z a c h o d n ie . - W ie ś c z y s to r o ln ic z a , g łó w n e z a in t e r e s o w a n ie l u d n o ś c i: z ie m ia - r o ln ic t w o i h o d o w la o ra z d o d a t k o w o , z w ła s z c z a w m a ły c h g o s p o d a r s tw a c h , r z e m io s ło a p o II w o jn ie p ra c a w p r z e m y ś le ( t z w . c h ło p i - - r o b o t n i c y ) . - W z r a s ta ją c a z a le ż n o ś ć w s i o d o to c z e n ia s p o łe c z n e g o ( m ia s t a ) , a n ie fiz y c z n e g o ; p rz y s z ło ś ć d z ie c i z w ią z a n a z p ra c ą w m ie ś c ie , k o n s e k w e n c je jak o b o k
Podstawowa jednostka konsum pcyjno-produk- cyjna: uzasadniona eko nomicznie i religijnie patriarchalna w ielo dzietna rodzina (prze ciętnie 6, 5 dzieci, lecz o pełnym stażu m ałżeń skim (1 6 1.) - 9, 8 dzie ci (s. 7 5 /6 ], znaczna rola dziadków i starych ludzi w ogóle; solidar ność duża, silny w p ływ rodziny na wybór w spó ł małżonka przez dzieci (s. 8 2 ); wspólne m o dlitw y rano i wieczorem <s. 6 6).
Ekonomiczne przesłanki konieczności posiada nia wielodzietnej rodzi ny w trakcie zanikania, lecz wzrost stopy uro dzeń (wzrost zam ożno ści z powodu napływu pieniędzy do wsi ze źró deł pozarolniczych) przy wzroście aspiracji do lżejszego życia, zwłaszcza u dziewcząt.
Przeciętna jednostka - Ekonomiczne przesłan- konsum pcyjno-produk- ki posiadania w ie lo -dzietnej rodziny sła bsze, lecz istnieję (brak mechanizacji i „agro biznesu"; lecz inne czynniki przeciwdzia łają; s. 59, 6 3 ). cyjna: uzasadniona
ekonomiczniei religijnie wielodzietna patriar chalna rodzina (prze ciętnie urodzonych 6, 2 5 ), o pełnym stażu małżeńskim (16 lat) - dochowanych 5,06 dzieci (s. 5 6 ).
dość często trzypokoleniowe rodziny, znacźenie dziadków różne, zależnie od układu stosunków w rodzinie, na ogół współżycie poprawne lub dobre, mały w p ły w dziadków na religijne w y c how an ie dzieci;
wspólne m odlitwy w domach (głów nie w ieczorem ); malejący w p ły w rodziców na wybór w spó łm ał żonka przez dzieci (większy w stosunku do dziecka pozostającego na gospodarstwie).
S e p a r a c ja p łc i d a le k o p o s u n ię t a
- Podział zajęć produkcyjnych w rodzinie zależnie od pici i wieku oraz, w pewnym stopniu, i statusu społecznego. Młocka przy pomocy
koni, w e wsi 2 traktory.
Odzież (dużo lnianej bielizny), mydło - ro bione najczęściej w d o mu.
Znaczne obciążenie ko biet pracą.
- Elektryfikacja wsi (la tarnie na głównej dro dze), M łocka energią elektryczną, w 15 g o spodarstwach - ele ktryczne do jarki, 13 tra ktorów, lodówki, w oda bieżąca, brojlery, ogrze wanie domu na ropę. - Tylko kupne: odzież,
mydło, środki piorące itp.
- Znaczne zmniejszenie obciążenia kobiet pra cą.
- Kilkanaście m otorków - Elektryfikacja wsi ( t * do młocki; zaprzęgi w o
ło w e lub konne.
Zanik zupełny tkania odzieży ikr domu; t^łko ubrania miejskie kupne, podobnie jak mydło; sporo tzw . ciuchów amerykańskich. Duża rola kobiet w g o spodarstwie rolnym i dom ow ym .
1 96 9 r.), 3 ciągniki w e wsi, nieco więcej m a szyn w gospodar stwach rolnych.
Tylko kupno odzieży lub dary z Ameryki Płn.; poprawa jakości; dużo ze sztucznych włókien.
Wzrastające obciążenie kobiet pracą.
S p o łe c z n o ś ć s ą s ie d z k o - r o d z in n a o s tr u k tu r z e s p o łe c z n e j: - bardziej zaw odow o heterogenicznej niż polska wieś,
. choć w strukturze rolnej mniej rozwarstwiona; - wyraźny podział na trzy - postępująca pow oli
dal-zasadnicze g rup y:.naj- sza heterogenizacja liczniejsza właścicieli społeczności, gospodarstw: rolników,
których prestiż jest fu n kcją zamożności
(zie-- bardziej zawodowo homogenicznej, mniej złożonej, niż kanadyjska wieś, choć w strukturze rolnej dość znacznie rozdrobniona, wykazująca jednak w ciągu ostatnich 100 lat tendencję ku „śmdniaćzeniu" (przy malejącej przeciętnej wielkości gospodarstw); - dla niektórych rolnictwo ubocznym źródłem do
chodu (rzemieślnicy);
- brak wyobcowanej „elity wioskowej", a różnice
■
1 9 3 6 -3 8 1 94 9 1 9 5 3 -1 9 5 7 , 1 9 6 9 -7 0 m ia), lecz grupujących
się w edług pokrew ień stwa lub poglądów p o litycznych (a nie zam o żności); nieliczna „e li ta" (ksiądz, senator i ich krew ni) o prestiżu op ie rającym się na kontak- ' tach pozalokalnych, w yobcow ani tow arzy
sko; trzecia - nie-rolni- . • cza, dość zróżnicow a
na, jej część - m argine sem o skłonnościach dewiacyjnych i znacz nym dystansie społecz nym w stosunku do po zostałych grup.
- Znaczny procent małżeństw endogamicznych; - Oboje m ałżonkow ie pochodzą z tej samej wsi:
do 1937 r. - 29% ogółu w latach 1 9 3 7 4 8 -małżeństw. 35,5% ogółu małżeństw
(s. 2 6 3 ).
Gdy pan młody z najbliższej okolicy (do 2 0 m il); 84% ogółu małżeństw. - 77% ogółu małżeństw.
Przeciętny w iek m ał żonków - mężczyzny - 26 lat; kobiety - 25 lat. Znaczny odsetek sta rych kaw alerów i pa nien; duża przewaga niezamężnych kobiet w starszych grupach w ie ku (s. 2 7 ).
Pow yżej 7 0 lat - 5 0 - Przeciętne spodziewane osób, pow. 80 lat - 2 1, trwanie, życia 72,1 lat w tym tylko 1 m ężczy- (s, 2 6 2 );
zna,
P : i i'.ne trwanie ży cia - 6 5.3 lat.
- Zmniejszenie się stopy emigracji osób w wieku 2 5 - 3 5 lat (s. 2 6 3 ), w ię cej młodzieży pozostaje na wsi w zawodach nie
rolniczych.
w wielkości gospodarstw (bądź zamożności) nie przeszkadzają w utrzymywaniu stosunków to w a rzyskich.
Silny w p ły w polityki państwa Jjupadek d u żych gospodarstw, o b sadzenie lokalnych sta nowisk przez małorol nych lub bezrolnych). Silny rozwój postaw solidarnościowych, wzm ocnionych czynni kiem religijnym i naro dowym.
- Możliwości swobod niejszego działania sil społecznych, poprawa sytuacji gospodarstw średnich i większych, szersza rekrutacja d o organów przedstawi cielskich;
- Osłabienie postaw so lidarnościowych, zw ią zane ze zmianą polityki i większym zróżnico waniem struktury spo łecznej.
Wyraźna przewaga małżeństw endogamicznych; Oboje m ałżonkowie z
tej samej wsi: 42,6% ogółu małżeństw; gdy jedno z m ałżonków z
innej wsi (sąsiedniej lub — j tej samej parafii) - 41,7%
ogółu małżeństw; - wskaźnik dla obu kate gorii - 84,3% ogólnej liczby małżeństw. Przeciętny wiek m ał
żonków - mężczyzny - ./. 29,1 la t;k o b ie ty -2 3 la t.
Stosunkowo niewielki odsetek w olnego stanu powyżej 4 0 lat: kaw a lerów (3 ,25% ) i panien
(5 ,3 % ), wyjąwszy lud- ./ . ność w kategoriach go
spodarstw do 1 ha, gdzie odsetek p ierw szych wynosi 8,3%, a drugich 26,8% (s. 4 7 ). Pow. 6 5 lat (w 1 95 2 r.) 2 6 osób, w tym 11 m ęż czyzn; pow . 7 5 lat 8 osób, w tym 3 mężczyzn Po pierwszej fali w ie l kiej emigracji na Ziemie Zachodnie, emigracja zarobkowa tymczaso w a; - Pow. 65 lat (1 9 6 9 r.> - 38 osób, w tym 1 4 mężczyzn; pow. 7 5 la t 10 osób. (w tym 3 mężczyzn).
- Wzrost stopy em igra cji, przede wszystkim młodych mężczyzn oraz kształcących się dziew cząt, co grozi w y lu d nieniem wsi.
Mała zależność wsi od makrospołeczeństwa;
Silnie wzrastająca zależ ność wsi od makrospo łeczeństwa (kom unika cja \ łatwość wymiany dóbr i idei, rozwój pry watnego agrobiznesu, wzrost prenumeratorów dzienników, głównie katolickich, o 33% ). Znaczna poprawa sy tuacji materialnej wsi,, mimo wzrostu kosztów utrzymania o 1 /3 , dzię ki emeryturom i rentom, dodatkom rodzinnym i pracy pozarolniczej, a w pewnej części i rol nictwu (wyższe ceny i lepsza technologia, lecz struktura produkcji niemal taka sama jak przed w o jną). ■ Napływ gotówki do wsi
umożliwia m echaniza cję gospodarstw i wielodzietność- rodzin.
W dużym stopniu wieś izolowana, sam ow y
starczalna, lecz wyłom - to kontraktacja i doża emigracja;
Trudna sytuacja rolni ctwa (zwłaszcza w ię k szych gospodarstw); Brak postępu w rolni ctwie, brak zmian w strukturze upraw i m e todach uprawy (tru d ności z kupnem n a w o zó w ), zmniejszenie się hodowli.
Ogólna sytuacja m ate rialna wsi niezła, dzięki dochodom ze źródeł pozarolniczych oraz z sadów (jeśli obrodziły). - Stopniowa poprawa sy
tuacji po 1 956 r.
Wzrastająca zależność od m akrospołeczeń stwa; rozwój agrobiz nesu (państw o w ego) poprzez kontraktację I spółdzielczość;
Poprawa sytuacji rol nictw a (stopniow e o - graniczenie i znoszenie dostaw o b ow iązko w ych, nieco lepsze za opatrzenie rynku); p o d noszenie się wiedzy rol niczej i technologii,, wzrost wydajności z 1 ha i postęp w sad o w nictwie.
Napływ gotówki do wsr nadal przede wszyst kim ze źródeł poza rolniczych.
Wzrastające dochody rolnictwa z kontraktacji. B ra k a n a lf a b e t ó
- Chłopcy tradycyjnie mniej kształceni niż dziewczęta (s. 3 5); za to częściej wyżej kształceni (50% wśród kształconych - seminaria duchowne, 31% - m edy cyna i prawo);
- Utożsamienie katolicyzmu z francuskim poczuciem narodowym.
P o w s z e c h n a a k c e p t a c ja r e l i g i i i p o w s z e c h n o - Prawie w każdym domu prenumerowane czasopi
smo; biblioteka parafialna; czytelnictwo: głównie niezamężne kobiety i dziewczęta; większość (79% ) czytanych książek - sentymentalne powieści o reli gijnych wątkach; 16% - książki religijne.
n w o b u w s ia c h
- Wzrastająca liczba kształcących się, z pojawiającą się stopniowo przewagą dziewcząt (dawniej prze ciw n ie ) i wzrost po II wojnie powołań kapłań skich.
- Utożsamienie katolicy- - Pojaw ienie się w ą tp li- zmu z polskością. wości w kwestii utoż
samiania obu pojęć. ść p r a k t y k ; r e l i g i a ś c iś le z e s p o lo n a z ż y c ie m
- Wzrost prenumeratorów czasopism (mniej w ię c e j w co drugim domu) w stosunku do okresu przed wojennego, lecz spadek czytelnictwa (s. 1 41);: analogicznie z czytaniem książek (m im o rozw oju bibliotek państw ow ych);
- W poszczególnych do- - Powolny wzrost lięzby mach po kilka książek. osób posiadających własne książki (raczej nierolnicze). y - Czytają przeważnie kobiety i dziewczęta z m ałych
gospodarstw, najwięcej powieści histo ryczno-o by- czajowych;
- Szkoła podstaw owa - 6 nauczycieli (1 mężczyzna) o słabym przygotowaniu I różnym doświadczeniu (od 1 roku do 20 lat pracy pedagogicznej; s. 3 7 ).
- Brak lekarza na m iej scu, najbliższy o ok.
5 km, drugi o ok. 24 km; pewna opieka ze stro ny w ładz nad dzie ćmi (dojeżdżający le karz i pielęgniarka raz w miesiącu (s. 3 0 ). — D om ow e lecznictwo
niekiedy o charakterze magicznym; choroby weneryczne b. rzadkie (syfilis nie w ystępuje); korzystanie ze znacho ra (s. 3 1 ). X
— 5 sam ochodów osobo w ych, 2 telefony (s. 2 5 6 ).
- Znaczna poprawa op ie ki lekarskiej; ludow e le karstwa w użyciu (z w ła szcza gdy medycyna zawodzi - s. 262, 265, 2 6 7 ).
•/.
/
- W zbogacenie asorty mentu handlu lokalne go, w ystaw handlowych itp., przede wszystkim w kierunku artykułów technicznych gospo darstwa dom ow ego i wyposażenia mieszka nia.
- Wykorzystanie napły w u gotów ki do wsi tra dycyjne: zakup ziemi, budow y, remonty, kształcenie dzieci bądź nowe: ulepszenie go spodarstwa dom ow ego, mieszkania i środki tran sportu (1 6 sam ocho d ó w osobowych, 8 cię żarowych, 4 0 telefo n ó w ).
- tylko religijne - ok. 10% książek; współcześni autorzy nieczytani (w y jąwszy reportażowe o ostatniej w ojnie). Szkoła podstaw owa
-4 nauczycieli (1 m ęż czyzna), przy czym peł ne kwalifikacje posia dała tylko kierowniczka, - Brak lekarza na m iej scu; najbliższy o ok. 5 km w ośrodku zdro wia w U , - jak przed obu ostatnimi wojnami, inni lekarze i szpitale w pow. mieście (ok 20 km drogi).
- D om ow e lecznictwo częściowo magiczne; korzystanie ze znachora (aneks III, oraz s. 357 I. i n.).
- Okresowe badania le karskie dzieci szkolnych; stan sanitarny wsi niski, całkow ity brak opieki dentystycznej. - Jeden sklep z artykuła
mi mieszanymi (G S ), marnie zaopatrzony: różnego rodzaju braki, zwłaszcza w artykuły potrzebne do gospodar stwa dom ow ego i r o l nego.
- Brak poważniejszego obrotu ziemią do 1956 r. gotówka ze źródeł po
zarolniczych np rem on ty i konsumpcję, kształ cenie dzieci.
- Brak samochodów, brak traktorów. 1 telefon w lokalu Gromadzkiej R a dy; kilka motocykli.
- Szkoła o 5 nauczycie lach, o nieco wyższych przeciętnych kwalifika cjach niż poprzednio. - Powolna poprawa w
zakresie pomocy lekar skiej dla wsi (częstsze korzystanie z poradni lekarskich w U., ze szpitala itp.) we wsi nadal nie ma lekarza ani pielęgniarki; popra wa stanu higieny nie wielka; pojawienie się dentysty w U. (ok. 5 km) w pewne dni.
- Pewna niewielka po prawa zaopatrzenia han dlu; lepsze wyposaże nie sieci handlowej; bardziej artykuły kon sumpcyjne niż techni- czno-inwestycyjne.
- Nieco większy obrót ziemią; gotówka ze źró deł pozarolniczych na remonty i budowle, częściowo na maszyny do gospodarstwa rol nego; gospodarstwo dom owe - brak zmian. - Bez większych zmian; pewien rozwój ruchu budowlanego, po w ię kszanie stodół, moder nizacja mieszkań, w kil kunastu domach woda bieżąca; 1 samochód i parę ciągników.
- D om ow e pieczenie - Niektóre domy kupują - Niektóre domy z dolnej - W miarę możliwości -chleba; lody nieznane. chleb; lody powszech- wsi kupują chleb (o ile chleb kupuje się; lody
nie używane. pojawia się w handlu); nieznane.
•/■ lody nieznane. P r a k t y k o w a n e n a b o ż e ó s t w 8 o d e s z c z , u r o d ź k o n t r o l i c z lo w - D uchow ieństw o w y stępuje przeciwko w y korzystywaniu symboli religijnych w zabiegach magicznych (s. 2 6 6 ). - Elektryczne organy; b u
dowa kaplicy nad rze ką, na miejscu letnich dom ków typu m iejskie go i kolonii dla «dzieci miejskich (krytykow a nej przez proboszcza z .. powodu miejskiego sty
lu życia).
- Pojawienie się w d y skusjach problemu „za trzymania dzieci na far mie", niechęć do pozo stania na wsi silniejsza u dziew cząt (obaw a przed nadmiarem o b o w iązków dom ow ych). - Świadomość „lżejsze go" życia w mieście bu dzi analogiczne prag nienie. tym łatwiejsze do przyjęcia, że nie na rusza to zasadniczego lokalnego układu spo łecznych w zorów ; p e w na niechęć do trudnego życia na wsi (u d z ie w cząt), lecz los zamężnej gospodyni nawet w ro dzinie wielodzietnej wyżej ceniony niż sta ropanieństwo. stąd dąż ności modernizacyjne najsilniejsze ze strony kobiet (s. 9 a ). - Proces przyjmowania
w zorów i wartości m iej skich, mimo wyraźnego piętna lokalności na wszystkich zjawiskach (s. 1 8 9 ),
a j itp ., b ę d ą c w y r a z e m d ą ż e n ia d o p o ś r e d n i e j ie k a n a d n a t u r ą '
Od dość dawna krytyczny stosunek duchow ieństw a do zabiegów magicznych, choć bliżej nie precy zow any (s. 3 58 , 3 6 0 );
- Remont i rozbudow a kaplicy.
B ra k dążeń do wygód; zadowalanie się stanem istniejącym nawet jeśli są możliwości zmiany w kierunku moderniza cji.
Pierwsze objawy ucie czki młodych ze wsi, nie odczuwane z uwagi na wielodziethość rodzin i rozdrobnienie zie m i.'
Brak dążeń do wygód