MA WPŁYW NA WYNIKI FINANSOWE DUŻYCH SPÓŁEK PUBLICZNYCH W POLSCE?
1. Wstęp
Społeczna pozycja kobiet ulega istotnym zmianom od niemal stu lat.
W szczególności przemiany te dotyczą sytuacji na rynku pracy, czego konse-kwencją stał się znaczny wzrost aktywności zawodowej kobiet. Według Euro-statu1 wskaźnik zatrudnienia kobiet w 2018 roku w Polsce wyniósł 65%, co stanowiło 96,4% średniej wyznaczonej dla 28 krajów Unii Europejskiej. Dla porównania, najwyższą wartość wskaźnika zatrudnienia odnotowano w Szwe-cji (80,2%), a najniższą w Grew Szwe-cji (49,1%).
1 Dotyczy to kobiet w wieku 20–64 lata, https://ec.europa.eu/eurostat [dostęp: 01.02.2020].
Warto zauważyć, że poziom wykształcenia kobiet ma istotny wpływ na ich decyzję o podjęciu pracy zarobkowej. W 2018 roku w krajach Unii Europej-skiej pracowało aż 84,5% kobiet z wyższym wykształceniem (tj. na pozio-mie ISCED 5–8), 73,4% kobiet legitymujących się wykształceniem średnim (tj. na poziomie ISCED 3–4) oraz 56,1% pań z wykształceniem na poziomie ISCED 0–2. W Polsce te proporcje były podobne, tj. 87,6% kobiet najlepiej wykształconych, 68,7% z wykształceniem ISCED 3–4 oraz 42% najsłabiej wykształconych. Kobiety z wykształceniem ISCED 5–8 wykazują najwięk-szą aktywność zawodową na Malcie (90,7%), Litwie (90,6%), a najmniejnajwięk-szą w Grecji (73,3%). Greczynki ze średnim wykształceniem również rzadziej są aktywne zawodowe niż mieszkanki pozostałych państw UE, bo jedynie 55,5% z nich pracuje zarobkowo2.
Rozpatrując aktywność ekonomiczną kobiet, istotnym jest stwierdzenie powszechnie występującej segregacji sektorowej, która polega na feminizacji niektórych zawodów i sektorów gospodarki. Potwierdzają to dane statystyczne.
W 2012 roku kobiety były zatrudnione głównie w usługach (88,2%) w UE28 i 72,4% w Polsce, a w przemyśle odpowiednio 10,9% i 16,2% i w rolnictwie 0,7% oraz 11,3%. Najwięcej kobiet zatrudnionych w usługach odnotowano w Luksemburgu (93,3), w przemyśle w Hiszpanii (25,2%) oraz w rumuńskim rolnictwie (27,5%).
Niezaprzeczalnym faktem jest, że coraz więcej kobiet kończy studia wyższe.
Jednakże ich dostęp do wyższych stanowisk jest wciąż ograniczony, co w lite-raturze przedmiotu określane jest mianem szklanego sufitu i ruchomych scho-dów. Pierwsze określenie oznacza niewidzialną barierę utrudniającą (lub wręcz uniemożliwiającą) kobietom dojście do wysokich stanowisk w polityce, nauce czy gospodarce. Natomiast drugie oznacza uprzywilejowaną sytuację męż-czyzn pracujących w zawodach tradycyjnie uważanych za kobiece, pozwalającą na łatwiejszy awans na wyższe stanowiska. W celu zniesienia barier w dostę-pie kobiet do stanowisk kierowniczych, podejmowane są różne inicjatywy.
2 Podano wartości wskaźnika zatrudnienia, https://ec.europa.eu/eurostat [dostęp:
01.02.2020].
Najbardziej spektakularną z nich wydaje się propozycja Komisji Europejskiej dotycząca ustanowienia parytetu płci w zarządach i radach nadzorczych spółek publicznych, tak aby do 2020 roku kobiety stanowiły w nich 40% członków3.
W literaturze przedmiotu wymienia się wiele argumentów przemawiają-cych za zwiększonym udziałem kobiet w organach kierowniczych, które dzieli się na społeczne i ekonomiczne (Campbell, Minguez-Vera, 2010; Bohdano-wicz, 2010). Do tych pierwszych zalicza się twierdzenie, że nie można dys-kryminować członków organów statutowych ze względu na płeć. Zwraca się również uwagę na to, że grupy zdywersyfikowane charakteryzują się szerszym wykształceniem i większą kreatywnością. Podnoszone argumenty ekonomiczne to poprawa wyników finansowych spółek wraz ze zwiększeniem się reprezen-tacji kobiet w ich organach kierowniczych (Catalyst, 2004; Campbell, Min-guez-Vera, 2008; Carter, Wagner, 2011; Bear, Rahman, Post, 2010; Lisowska, Zachorowska, Sznajder, Grabowska, 2014, s. 4, 21–29 oraz Bohdanowicz, 2011). Jednakże część badań empirycznych przeczy tej tezie (Adams, Ferre-ira, 2009; Lee, James, 2007; Adams, Gupta, Leeth, 2009; Ahern, Dittmar, 2012) lub wskazuje na brak istotnych relacji między tymi zjawiskami (Rose, 2007; Farrel, Hersch, 2005; Wang, Clift, 2009; Kompa, Mentel, Witkowska, 2016; Kompa, 2018, 2019; Kompa, Witkowska, 2017, 2018 oraz Witkow-ska, Kompa, Wiśniewski, 2019, s. 190–206).
Celem prowadzonych analiz jest zbadanie występowania zależności mię-dzy udziałem kobiet w zarządach i radach nadzorczych a wynikami finanso-wymi wybranych spółek, notowanych na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie. Badania dotyczą dużych spółek w latach 2010–2015 i reali-zowane są w trzech etapach, w których określimy frakcje kobiet w organach
3 Regulacje te mają dotyczyć jedynie dużych przedsiębiorstw, ale za niezastosowanie się do przepisów mają grozić wysokie grzywny, http://europa.eu/rapid/press-release_IP-12-1205_
pl.htm [dostęp: 07.06.2017]. Warto zauważyć, że idea ta nie jest powszechnie popierana w Euro-pie, np. nie została uchwalona w Szwecji (Radwan, 2010), a sam pomysł jest poddawany krytyce m.in. wskazując, że narzucanie parytetu i zwiększanie reprezentacji kobiet we władzach spółek może być sprzeczne z interesami właścicieli, a także może stanowić przejaw dyskryminacji męż-czyzn (Oplustil, 2011, s. 10–11). Jednakże parytety płci ustanowiono m.in. w Norwegii, Szwaj-carii, Belgii, Niemczech i Francji.
statutowych analizowanych spółek publicznych, przeprowadzimy syntetyczną ocenę ich wyników finansowych i sprawdzimy, czy między oboma zjawiskami występuje zależność korelacyjna.
2. Aktywność zawodowa kobiet w Polsce
Analizując strukturę demograficzną w Polsce, należy zauważyć, że 52% miesz-kańców to kobiety, co jest związane z faktem, że mężczyźni średnio żyją o kilka lat krócej. W roku 2010 w Polsce aktywnych zawodowo było 17,1 mln osób, a w 2015 liczba ta wzrosła do 17,4 mln, natomiast w 2017 roku obserwuje się spadek liczby zatrudnionych, mimo że stopa bezrobocia spadła z 12,4%
w 2010 roku do 6,6% w 2017 roku (GUS, 2019, s. 91). W badanym okresie stosunek liczby aktywnych zawodowo kobiet i mężczyzn prawie nie zmieniał się i kobiety stanowiły 45% wszystkich zatrudnionych.
W IV kwartale 2017 roku pracowało w Polsce 16, 4 mln osób, w tym 7,3 mln kobiet (44,6% ogółu pracujących). Przy czym 3,5% pracujących kobiet pomagało bezpłatnie członkom rodzin, podczas gdy dla mężczyzn odsetek ten wyniósł 1,5%. Mężczyźni przede wszystkim pracowali na własny rachu-nek (22,3%) lub jako pracownicy najemni w sektorze prywatnym (59,1%).
Natomiast kobiet zatrudnionych w sektorze publicznym było 33,2%, w sekto-rze prywatnym 50,9%, a pracujących na własny rachunek 12,4%. Przy czym kobiety częściej pracują w sektorze publicznym (65,3%) niż mężczyźni. Naj-więcej mężczyzn (25,6%) pracowało w przetwórstwie przemysłowym i stano-wili oni 68,7% zatrudnionych w tej sekcji. Natomiast najwięcej kobiet (17,6%) zatrudniała sekcja uwzględniająca handel, co stanowiło 55,3% pracujących.
Najbardziej sfeminizowanymi były: opieka zdrowotna i pomoc społeczna oraz edukacja, w których pracuje 24,7% kobiet, co stanowi 80,3% ogółu pracow-ników w tych sekcjach (GUS, 2019, s. 48)4.
4 W III kwartale 2019 r. odnotowano wzrost zatrudnienia do 16,6 mln, w tym 7,7 mln kobiet, które stanowiły 44,7% ogółu zatrudnionych, https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/