Czynniki instytucjonalizacji mniejszości narodowych

Z badań cytowanych przez E. Kłoska⁷⁶ wynika, iż wyznawanie określonej religii stanowić może aktywną formę afiliacji przynależności narodowościowej. Zjawisko to występuje w badanych empirycznie przez magistrantów obszarach polskich wsi w południowej Bukowinie.

„Utożsamianie polskości z katolicyzmem jest powszechne i posiada odległą tradycję w różnych warstwach społecznych.”- konstatuje autor. Tradycja owa budowana była przede wszystkim rozwiązaniami instytucjonalnymi.

Z wypowiedzi Polaków mieszkających we wsiach południowej Bukowiny przytaczanych przez E. Kłoska, w cytowanych powyższej badaniach obecne są silne akcenty wskazujące na rolę duchowieństwa katolickiego, promującego endogamię w wymiarze wyznaniowym. Z tychże samych badań wynika również, że po drugiej wojnie światowej nastąpił wzrost ilości zawieranych małżeństw mieszanych narodowościowo. Jak podaje E. Kłosek „największe kłopoty z określeniem swojej przynależności narodowej mają osoby pochodzące z rodzin mieszanych pod względem religijnym”⁷⁷. Wśród wniosków autor wymienia też wprowadzenie nauczania religii do szkół jako czynnika, który przyczynił się do „utrwalenia różnic wyznaniowych, ponieważ przedtem w środowiskach etnicznie mieszanych szkoła stanowiła jedną z podstawowych instytucji niwelowania różnic etnicznych na rzecz procesów asymilacyjnych do kultury rumuńskiej”⁷⁸. Pozainstytucjonalnym czynnikiem definiującym

76 Kłosek Eugeniusz, Między polską a rumuńską świadomością narodową.... , s.191 [za:] prace magisterskie E. Pelcer i C.A. Gherac, Instytut Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego, filia w Białymstoku; s. 198 i s.209.

77 Ibidem, s.200.

78 Kłosek Eugeniusz, Małżeństwa polsko-rumuńskie we wsiach południowej Bukowiny – środowisko społeczno-kulturowej integracji [w:] Polacy i Rumuni na drodze do wzajemnego poznania/Polonezi şi Români pe drumul cunoaşterii reciproce, red. Stanislava Iachimovschi, Elżbieta Wieruszewska, Związek Polaków w Rumunii/Uniunea Polonezilor din România, Suceava 2002, s.174 [za:] praca magisterska C.A. Gherac, Instytut Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego, filia w Białymstoku.

przynależność narodowościową jest natomiast język⁷⁹. W przypadku polskich mieszkańców rumuńskiej części Bukowiny, posługują się oni endemiczną odmianą języka polskiego, która jest wynikiem uwarunkowań ekonomiczno-historycznych. Stąd w tej gwarze polskiej językoznawcy dostrzegają istotne wpływy języków: słowackiego oraz rumuńskiego. Po zakończeniu pierwszej wojny światowej cały obszar Bukowiny znalazł się w granicach państwa rumuńskiego, co oznaczało wprowadzenie tegoż języka jako urzędowego⁸⁰. A zatem gwarowość polszczyzny „rumuńskich Polaków” sprawia, iż ludność bukowińskich wsi posiada, jak konkluduje E. Kłosek, własne uniwersum komunikatywne⁸¹. Bez wątpienia zatem język bukowińskich Polaków jest językiem mniejszościowym w kategoriach etnicznych⁸², ale może być także rozpatrywany jako dialekt⁸³ języka polskiego, pełniący funkcję depozytariusza tradycji kulturowej. Z badań, o których pisze Kłosek w cytowanej już publikacji wynika, iż izolowane miejscowości o większościowym polskim żywiole etnicznym zapewnia żywotność języka polskiego. Przykładem jest Nowy Sołoniec, gdzie działa polska szkoła podstawowa i tradycja językowa kultywowana w okolicznych domach wspomagana jest instytucjonalnie, mimo że część miejscowości zwana przez miejscowych Majdanem

79 Na rolę języka jako czynnika wyrażającego wspólnotę kulturową, jaką jest naród wskazywał już w XIX w. Johann Gottfried Herder, który twierdził, że to właśnie kultura i język a nie wspólnota terytorialna to wyznaczniki narodu [za:] Żyro Tomasz, Wstęp do politologii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006, s.129-130.

80 Szerzej na ten temat: Ostrovschi Maria, Wpływ języka rumuńskiego na gwarę mieszkańców Nowego Sołońca [w:] Polacy i Rumuni na drodze do wzajemnego poznania/Polonezi şi Români pe drumul cunoaşterii reciproce, red. Stanislava Iachimovschi, Elżbieta Wieruszewska, Związek Polaków w Rumunii/Uniunea Polonezilor din România, Suceava 2002, s.160-162.

81 Nikolay Vakhtin twierdzi na podstawie własnych badań, iż język jest prymarnym kwatyfikatorem etnicznej samoidentyfikacji; Vakhtin Nikolay, Mixed languages, mixed cultures, and ethnic identity [w:] Language minorities and minority languages in the changing Europe, edited by Brunon Synak and Tomasz Wicherkiewicz, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 1997, s.54.

82 Typologię różnicowania języków mniejszościowych oraz dialektów prezentuje Viikberg Jüri, Dialects and minorities contra official language [w:] Language minorities and minority languages in the changing Europe, edited by Brunon Synak and Tomasz Wicherkiewicz, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 1997, s. 111-112.

83 Anders Ahlqvist wskazuje na brak precyzyjnych, lingwistycznych indykatorów dialektu i języka – zob.

Ahlqvist Anders, Language and languages [w:] Language minorities and minority languages in the changing Europe, edited by Brunon Synak and Tomasz Wicherkiewicz, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 1997, s. 28.

zamieszkana jest przez etnicznych Ukraińców. Innymi słowy, strukturalny charakter społeczności warunkuje rozwój języka. W izolowanych miejscowościach górskich z przewagą lub znaczącym udziałem w strukturze etnicznej żywiołu polskiego, językiem stanowiącym płaszczyznę komunikacji społecznej jest język polski, inaczej niż w miejscowościach o dużym zróżnicowaniu etnicznym – jak Kaczyka – lub miastach, gdzie poziom asymilacji jest wysoki. E. Kłosek konkluduje jednak, że „[...] utrata kontaktu z językiem polskim nie powoduje utraty świadomości przynależności do narodu polskiego”⁸⁴. Związek wyznawanej religii, a przez co również przynależność do hierarchicznej struktury kościelnej (gdyż praktykowanie wyznania nie odbywa się w oderwaniu od kościoła traktowanego w kategoriach instytucji społecznej), jak również używanie polszczyzny (dialektalnej i zawierającej liczne archaizmy oraz zapożyczenia z innych języków) w charakterze języka prymarnego – kultywowanego wszak instytucjonalnie, bo w rodzinie - implikuje zakres asymilacji. Pośrednio wpływa to na poziom instytucjonalizacji mniejszości narodowej, a w węższym znaczeniu grupy mniejszościowej o charakterze narodowościowym.

Konkludując socjologiczny aspekt definiowania pojęcia

„mniejszość narodowa”, na potrzeby niniejszej pracy doktorskiej najbardziej użytecznym będzie przyjęcie definicji opracowanej przez Kurcza⁸⁵, który za mniejszość narodową uważa: „ludzi żyjących wśród obcego sobie narodu, o których losie zadecydowały traktatowe zmiany granic, wojny lub migracje, a którzy charakteryzują się wspólnotą pochodzenia lub kultury, odrębnościami religijnymi lub językowymi, odmiennym położeniem lub tylko świadomością odrębności, albo innymi jeszcze czynnikami ważnymi dla danej zbiorowości.”

84 Kłosek Eugeniusz, Między polską a rumuńską świadomością narodową.... , s.200-203.

85 Kurcz Zbigniew, Mniejszość niemiecka w Polsce, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1995, s.24.