Czynniki zagrożeń a przestępczość w przestrzeni miasta

Dzięki możliwościom technik GIS6 możliwe było nałożenie warstwy tematycz-nej z rozmieszczeniem i waloryzacją środowiskowych czynników zagrożeń oraz warstwy rozmieszczenia miejsc popełnionych przestępstw z wyznaczonymi obsza-rami ich koncentracji. Dzięki temu możliwe było opisanie relacji między nimi. Już nawet porównanie rycin 2 i 4, pozwala na stwierdzenie współwystępowania obsza-rów o  wysokich wartościach ocen warunków zagrożenia przypisanych poszcze-gólnym czynnikom środowiskowym oraz hot spotów przestępczości. Obszary te w znacznym stopniu pokrywają się, ale nie w 100%.

6 GIS (Geographic Information Systems) – Geograficzne Systemy Informacyjne lub Systemy In-formacji Przestrzennej (ewentualnie terenowej). Jak pisze Jażdżewska (2012) na te systemy składają się informacje przestrzenne, sprzęt komputerowy, oprogramowanie oraz działania związane z groma-dzeniem, przechowywaniem i konwersją danych przestrzennych. Działania te mogą mieć na celu roz-wiązywanie problemów naukowych, analizy przestrzenne wykorzystywane w praktyce, wspomaganie odpowiednich decyzji oraz monitorowanie ich skutków. Obecnie można podać wiele przykładów wy-korzystania GIS w przestrzennych badaniach przestępczości: Goldschneider (2010), Mordwa (2011), tenże (2013), tenże (2015), Sypion-Dutkowska (2014), taż (2015).

Rycina 4. Rozmieszczenie przestrzenne przestępstw w przestrzeni Starych Bałut w Łodzi w 2016 r.

5.1. Charakterystyka przestępczości w sąsiedztwie środowiskowych czynników zagrożeń

Natalia Sypion-Dutkowska badała wpływ użytkowania terenu na poziom przestęp-czości (2014; taż, Leitner 2017). Okazało się, że związek ten, przyciągający prze-stępstwa dla jednych kategorii obiektów lub odpychający dla innych kategorii, jest najsilniejszy w strefie do 50 m od poszczególnych form i funkcji terenu i wraz z  odległością jego siła stopniowo zmniejsza się. Dlatego postanowiono w  tych badaniach dokonać charakterystyki przestępczości na obszarze 50-cio metrowej strefy od wszystkich zidentyfikowanych czynników zagrożeń.

Zdaniem autorów opracowania dobrym testem pokazującym skuteczność oddziaływania zidentyfikowanych czynników zagrożeń jest statystyka, z  której wynika, że na obszarze wyznaczonym odległością 50 m od tych czynników popeł-nionych zostało aż 89% wszystkich zgeokodowanych przestępstw na obszarze Starych Bałut.

Okazało się, że szczególnie wysokie, przyciągające przestępczość oddziaływa-nie charakteryzuje pięć typów czynników zagrożeń: beczki miodu, obiekty maso-wego lub publicznego użytkowania, generatory tranzytu, niestrzeżone parkingi i garaże oraz tereny niespójności elementów struktury. Beczki miodu należy uznać za najsilniejsze atraktory, czyli miejsca w sąsiedztwie których popełniane jest dużo przestępstw. Pozostałe cztery typy czynników wykazują mniejszą siłę przyciągania przestępstw.

Zauważono także, że dwa czynniki zagrożeń wykazują w strefie odległości do 50 m silne działanie odpychające wszystkie rodzaje przestępstw. Szczególnie mało przestępstw stwierdzono w bezpośrednim sąsiedztwie miejsc determinu-jących drogę przemieszczania się, co początkowo uznano za duże zaskoczenie. Być może znaczenie tych miejsc polega na tym, że z  punktu widzenia prze-stępcy łatwo jest w ich najbliższym otoczeniu wytypować potencjalną ofiarę, ale z racji charakteru tych miejsc nie są one dogodne do dokonania napaści od razu. Dlatego ofiara jest odtąd śledzona, a do ataku dochodzi w większej odległości. Ten sposób postępowania byłby zgodny z  typem przestępcy-stalkera scharak-teryzowanego w  crime pattern theory (Brantingham, Brantingham 2010: 245). W przypadku konfliktów użytkowania przestrzeni ich silne oddziaływanie odpy-chające wynika z  tego, że są one intensywnie monitorowane oraz mają swoją ochronę lub strażników.

Stwierdzone wysokie przyciągające lub odpychające oddziaływanie środowi-skowych czynników zagrożeń różne jest w przypadku poszczególnych grup stępstw. Beczki miodu wywierają znaczący wpływ na miejsce popełniania prze-stępstw z  prawie wszystkich grup, ale najsilniej (silniej nawet niż na wszystkie przestępstwa razem wzięte) przyciągają przestępstwa: przeciwko czci i  nietykal-ności cielesnej, przeciwko wolnietykal-ności i  komunikacyjne. W  sąsiedztwie obiektów masowego lub powszechnego użytkowania stwierdzono więcej niż przeciętnie

przestępstw alkoholowych i narkotykowych7, komunikacyjnych i przeciwko wol-ności (ponadto bardzo znaczącą liczbę przestępstw gospodarczych i przeciw doku-mentom). W  strefie do 50  m  od generatorów tranzytu ponadprzeciętnie repre-zentowane były przestępstwa komunikacyjne oraz przeciwko wolności, czci i nietykalności cielesnej, a także przeciwko życiu i zdrowiu. Miejsca popełnienia przestępstw seksualnych silnie związane były z sąsiedztwem niestrzeżonych par-kingów i garaży. Warto jeszcze zauważyć, że czyny skierowane przeciwko wymia-rowi sprawiedliwości bardzo silnie związane były z budynkami wymiaru sprawie-dliwości (komisariat policji, prokuratura).

Biorąc pod uwagę gdzie popełniane są poszczególne rodzaje przestępstw warto przyjrzeć się np. czynom skierowanym przeciwko mieniu. Jest to szeroka grupa czynów, wśród których na badanym terenie najczęściej policjanci rejestro-wali: różne kradzieże (32% przestępstw przeciwko mieniu), kradzieże z  włama-niem (26%), przypadki zniszczenia cudzej rzeczy (16%) i oszustwa (14%). Zasta-nawiające jest, że tzw. przestępstwa rozbójnicze stanowiły tylko 2% przestępstw przeciwko mieniu, co prawdopodobnie związane jest z niskim wskaźnikiem zgła-szalności tych czynów (uwzględnić należy specyficzny kodeks przestępczy charak-terystyczny dla miejscowej społeczności). Przestępstwa te są popełniane bardzo często i we wszystkich porach doby. W strefie do 50 m przestępstwa te wykazują swoją koncentrację w  sąsiedztwie beczek miodu (liczne są kradzieże sklepowe w ciągu dnia, oraz włamania i kradzieże z włamaniem do sklepów i instytucji wie-czorem i  w  nocy), generatorów tranzytu (liczne są tutaj kradzieże kieszonkowe w godz. 8–14, kradzieże pojazdów w godz. 10–16 oraz kradzieże z pojazdów wie-czorem i w nocy). Przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu częściej niż przecięt-nie popełniane były okolicach osiedli grodzonych (przecięt-niespójność elementów struk-tury) w godz. 20–24. Swoją czasoprzestrzenną specyfikę rozmieszczenia mają także przestępstwa alkoholowe i narkotykowe. Powszechnie dochodzi do nich na targo-wisku miejskim (obiekt masowego lub powszechnego użytkowania) w godz. 8–16, w godz. 12–14 w pobliżu szkół (generatory konfliktu i strachu), a porą wieczorową w parkach (problemowe tereny otwarte).

5.2. Miejscowe czynniki zagrożeń na obszarach hot spotów

Na obszarach hot spotów (generatorów przestępczości) warto zwrócić uwagę na zidentyfikowane tam środowiskowe czynniki zagrożeń i lokalne aspekty warun-ków bezpieczeństwa.

7 W przypadku tej grupy przestępstw chodzi o przestępstwa z ustawy o wychowaniu w trzeźwo-ści i przeciwdziałaniu narkomanii (Dz.U. 2019, poz. 1818) oraz z ustawy o przeciwdziałaniu narkoma-ni (Dz.U. 2019, poz. 852 t.j). Dla określenarkoma-nia grupy tych czynów w tym tekście będzie stosowane okre-ślenie: przestępstwa alkoholowe i narkotykowe.

Na obszarze czterech hot spotów zidentyfikowanych zostało łącznie 77 różnych czynników zagrożeń – najwięcej, bo aż 36 na terenie hot spotu Bałucki Rynek. Na obszarze tym potencjalne zagrożenia bezpieczeństwa związane są głównie z zloka-lizowanymi tutaj generatorami tranzytu (11), problemowymi terenami otwartymi (11) oraz niestrzeżonymi parkingami i garażami (5). W hot spocie osiedla Czar-nieckiego, wśród 19 czynników zagrożeń, najwięcej należało do dwóch kategorii: niestrzeżone parkingi i garaże (8) oraz rejony utrudnionej orientacji (6). Wśród dwunastu czynników zagrożeń w  hot spocie osiedla Jagiełły dominowały rejony utrudnionej orientacji (8). W hot spocie Limanka wyznaczono tylko 10 czynników zagrożeń – najwięcej było generatorów konfliktu i strachu (3). Przeciętna ocena aspektów warunków bezpieczeństwa czynników zagrożeń z obszarów poszczegól-nych hot spotów była bardzo zbliżona, mimo że dotyczyła różposzczegól-nych kategorii zagro-żeń; wyniosła od 2,9 dla hot spotu osiedla Czarnieckiego do 3,2 dla hot spotu Bałuc-kiego Rynku.

Na obszarach wszystkich hot spotów zidentyfikowane czynniki zagrożeń naj-bardziej niekorzystnie były zdeterminowane przez takie aspekty warunków bez-pieczeństwa jak: poczucie anonimowości (przeciętna wartość oceny czynników zagrożeń z obszaru hot spotów – 3,8), terytorialność (3,7), obecność osób trzecich (3,7) oraz obecność grup ryzyka (3,0). Dodatkowo w dwóch hot spotach (Bałucki Rynek, Osiedle Jagiełły) występują problemy z realizacją warunków bezpieczeń-stwa w aspekcie warunków uzyskania pomocy. Ponadto warunki nadzoru słabo mogą być realizowane na obszarze Limanki, a  atrakcyjność miejsca szwankuje wokół Bałuckiego Rynku.