5. Modele biznesowe na rynku energii
5.4. Dalsze kierunki rozwoju modeli biznesowych dla PV
Modele biznesowe dla nowego rynku energii to nowa konieczność strate-giczna dla wdrażania innowacyjnych zmian na nowym, zintegrowanym ryn-ku mediów. Prezentowana praca skupia się głównie na modelach biznesowych
w ich początkowym etapie tworzenia, tj. na opracowaniu pomysłu na biznes, przy włączaniu technologii PV w Polsce. Propozycja nowej ustawy o OZE otwiera znaczne możliwości i tworzy zachę-ty dla angażowania kapitału w rynek PV. Bodźce te nie są idealne. Jako regulacje ustawowe dają potencjalną, dużą możliwość uzyskania przychodowości, dla roz-wiązań rozproszonych mikroinstalacji. Nie pobudzają bezpośrednio konkurencji na rynku, mimo to otwierają obszar działania, wokół którego gromadzą się intere- sariusze. Nowymi modelami biznesowymi i nowymi usługami na RE bardzo zain-teresowani są obecni wielcy wytwórcy, którzy szukają dla siebie nowych pozycji (ról biznesowych) na przekształcanym rynku mediów oraz dostawcy technologii i usług towarzyszących, szukając nowych rynków zbytu dla siebie.
W pracy omówiono modele z czterech grup: modele użytkownika końco-wego, modele tzw. strony trzeciej (w tym model przedsiębiorstwa typu ESCO oraz agregatora rynku), modele dużego wytwórcy, oraz modele mieszane dla włą- czenia samochodów elektrycznych jako DS do sieci. W pracy celowo nie wyszcze-gólniono odrębnie modeli dla aktywnego użytkownika dla zastosowań DSM27. W każdej z grup zebrano podstawową charakterystykę i parametry dla bada-nej grupy oraz przykłady zastosowań, wraz z analizą strategiczną SWOT. Tabela 17. Ewolucja modeli biznesowych dla wdrożenia PV w Polsce i na świecie Sprzedaż technologii odbior-com końcowym Udział strony trzeciej (finanso-wanie, wdrożenie, zarządzanie, sprzedaż usług) Modele zintegrowane z ryn-kiem energii Modele głównie
skupio-ne na wdrożeniu sprzedaży technologii i usługach in-stalacyjnych, przeznaczone dla użytkowników końco-wych/prosumentów.
Przedsiębiorstwa sieciowe są w tych modelach pasywne, dostarczają infrastrukturę opomiarowania sieci i licz-nik klienta, jest ułatwiony kontakt z klientem i roz-liczenia (portale klienckie i sprawnie działająca sieć In-ternet, dla komunikacji klient – przedsiębiorstwo)
Modele rozwijane przez tzw. udział strony trzeciej, które za-równo rozwijają cały projekt wdrożenia instalacji i utrzyma-nia biznesu, jak i biorą na siebie ryzyka związane z niepowodze-niem czy inwestycyjne, cenowe itp. Modele te ułatwiają klientowi decyzję o inwestycji, zapewniają lepszy dostęp do źródeł finanso-wania oraz ułatwiają wdrożenie dużych projektów, dla rozwiązań komercyjnych i dla instytucji publicznych. Przedsiębiorstwa sieciowe stopniowo zwiększają swoją aktywność poprzez stwa-rzanie ułatwień dla wdrożeń PV
Modele biznesowe pozwalające na pełne włączenie PV w sieć systemową. Modele te są różno-rodne, zarówno pod względem włączenia w nie różnych grup właścicieli, jak i operatorów sieci i innych uczestników ryn-ku. Przedsiębiorstwa sieciowe są aktywne i kreują aktywnie możliwości tych modeli, włą- czając się w ich rozwój. Zarzą-dzanie siecią jest integralne, zarówno pod względem PV, jak i innych OZE oraz mediów energetycznych. Rynek jest zin-tegrowany i optymalizowany względem celów jego działania Źródło: opracowanie własne.
W Polsce brakuje zaawansowanych wdrożeń większości omawianych mode-li (tab. 17, kol. 3), praktycznie, komercyjnie funkcjonujących i zintegrowanych z rynkiem energii. Można jedynie wskazać większe projekty pilotażowe oraz te- stowe dla wdrożeń dotyczących SM i AMI (projekty ENERGA i PGE), OIP (pro-jekt powołania niezależnego operatora informacji pomiarowej) oraz laboratoryjne badania nad zarządzaniem mikrosieciami i energetyką prosumencką (np. Poli- technika Łódzka, Politechnika Warszawska Politechnika Wrocławska, Politechni-ka Śląska, inne podobne). Tabela 18. Zestawienie cech modeli biznesowych omawianych w pracy Wyszczególnienie Modele klienta końcowego/ prosumenta strony trzeciej ESCO dużych wytwórców i agregatorów rynku (nowy jakościowo pod-miot rynku) 1 2 3 4 Profil uczestnika
modelu Użytkownicy końcowi są zachęcani do inwestowa-nia w PV, często jednak są sceptyczni i niepew-ni wobec dostępnych technologii
Głównie firmy wspie-rające finansowanie, spółki celowe, pośred-nicy innowacji. Nie są to przedsiębiorstwa sieciowe, a raczej od-rębne przedsiębiorstwa celowe
Głównie wielcy uczest-nicy rynku energii, przedsiębiorstwa rynku zintegrowanego
Charakterystyka
techniczna modelu Małe instalacje od 4 do 8 kW, czasami większe. Zwykle montowane mo-duły od 150 do 300 W. Duży wybór technolo-giczny, od systemów tańszych, krzemowych ale z niską sprawnością (do 10%) poprzez droż-sze (sprawność do 20%) i bardzo drogie cienko-warstwowe (sprawność powyżej 90%). Szacuje się, że w najbliższym cza-sie koszt 1 W mocy wy-niesie 1 dol.
Pożądany rozwój automa-tyki i sterowania nowo-czesnym, inteligentnym domem oraz nowych technologii ICT
Instalacje duże, skal-kulowane pod kątem zwrotu z inwestycji wg modelu dostawcy usług, i dostawcy efek-tywności energetycz-nej. Docelowo modele dot. obszarów i rejo-nów miejskich, szpitali, szkół, uczestników biz-nesowych itp. Szeroki wybór technologiczny. Modernizacje mogą obejmować zintegro-wane media: głównie instalacje cieplne i ga- zowe oraz PV. Koniecz-ny wspierający rozwój technologii ICT itp.
Duże instalacje, farmy PV oraz inicjatywy DG, ze względu na przeję-cie roli ESCO, modele mieszane, dedykowa-ne również dla małych prosumentów (leasing dachów itp.)
Agregatorzy – nowa usługa na rynku – agre-gowanie DER i EV oraz bilansowanie lokal-ne, funkcja tworzenia kontrolowanego zapo-trzebowania na energię elektryczną: usługi dodatkowe, szczytowe i inne. Konieczny roz-wój magazynów energii, oraz technologii wpiera-jących ICT itp.
Tabela 18. (cd.)
1 2 3 4
Zachęty i działa-nia marketingowe Słabe działania. Są liczne portale inwestorów jak i stowarzyszeń energii z OZE w tym PV, ale ich skuteczność reklamowa i marketingowa jest sła-ba. Działania na pozio-mie gminnym i lokalnym – słabe. Nieliczne pro-gramy promocji. Dość liczne, ale mało rozpo- wszechnione formy szko-leń, kursów itp.
Modele te są realizo-wane w Polsce, głów-nie w obszarze takich mediów jak gaz i cie-pło. Obecnie prawdo-podobnie rozwiną się zainteresowania insta-lacjami PV. Promocja i marketing dedykowa-ny i skuteczny
Brak roli agregatora na rynku energii. Po-dobną rolę pełnią wraz z innymi funkcjami obecni OSD. Niewielka promocja SG w społe-czeństwie. Mały roz-wój przedsiębiorczości w kierunku PV. Działa-nia pasywne i ostrożne
Źródła
finansowania Taryfy zwrot inwestycji (FIT), gwarantujące dotacje i ulgi z projektów regionalnych i struktural-nych. Zwolnienia podat-kowe dla terenów rolnych (inwestycje wolnostoją-ce), oraz kredyty komer-cyjne i celowe
Ulgi i subsydia zwią-zane z uczestnictwem w projekcie finanso-wanym z ramienia NFOŚiGW. Kredyty i leasing, oraz system certyfikacji
Brak regulacji praw-nych dla roli agregatora i klarownych rozporzą-dzeń organizacyjnych. Głównie fundusze wła-sne i kredyty oraz fun-dusze celowe z projek-tów i dofinansowań. Również system certyfi-kacji itp. Źródło: opracowanie własne. Prognozuje się znaczne przyspieszenie rozwoju SG w najbliższych latach. W 2020 roku przewiduje się w Polsce, osiągniecie rozwoju SG pierwszej gene-racji (Young SG). Stąd omawiane modele biznesowe i różne ich odmiany/wersje (najpierw proste), będą właśnie obecnie rozważane przez zarządy różnych firm i przedsiębiorstw. Poszukiwane będą rozwiązania szczególne, budujące przewagę strategiczną na rynku. Wraz z omawianymi modelami (tab. 18) należy wskazać obecne bariery ich wejścia na rynek. Do najważniejszych z nich należą:
Mała lub niska stopa zwrotu z inwestycji (ROI) – części z tych propozycji
można zarzucić małą lub niską stopę zwrotu z inwestycji. Oznacza to, że przy obecnych warunkach rozwoju rynku (bez ustawy o OZE) są właściwie słabo opła- calne lub też z potrzebą nowego sposobu finansowania (kwoty rzędy tysięcy za-miast milionów zł). Sytuacja jest tym bardziej trudna, że wciąż nie ma w pełni działającego rynku opomiarowania, a taryfy (TOU) użytkownika nie mogą być bodźcem dla podejmowanych decyzji. Koszty technologii dla OZE nie są konku-rencyjne wobec technologii tradycyjnych.
Niektóre modele są bardzo zależne od systemu ulg, dofinansowań i dotacji oraz regulacyjnych działań promocyjnych. Zatem same, bez wsparcia nie są w sta-nie zbudować ekonomi skali, pożądanej dla rynku. Niektóre z nich stosują nowe modele zwrotu wartości. (np. nie omawiane w pracy tzw. modele domów certyfi-kowanych green building label, gdzie model zwrotu wbudowany jest w przychód developerów, lub stosowanie finansowania rynkiem obligacji), który nie zostały sprawdzone w określonych warunkach otoczenia. Wnosi to dodatkowe ryzyko dla podjęcia decyzji inwestycyjnych.
Wysokie koszty i ograniczony dostęp do wolnego kapitału – w modelach
z wykorzystaniem TPF należy wskazać wysokie oprocentowanie kredytów ko- mercyjnych. Istnieją kredyty dedykowane na rynku oraz ulgi i dotacje, wyma-gają one jednak wkładu własnego w projekt, często na poziomie 45-55%. Przy niestabilnej gospodarce i światowym kryzysie, inwestorzy obawiają się wzrostu oprocentowania, niestabilności waluty obcej oraz nieoczekiwanych bankructw itp. Poza tym brakuje klarownych deklaracji państwowych dotyczących np. ulg podatkowych i skarbowych ustanawianych długofalowo.
Wysokie koszty dotyczą nie tylko samej technologii OZE, ale przede wszyst-kim technologii ICT bez której SG i realizacja omawianych modeli nie mogłaby istnieć.
Wysokie ryzyko inwestycyjne i inne – najczęściej przedsiębiorstwa ESCO
biorą na siebie całe ryzyko technologiczne, zapewniając poprzez swoją wiedzę „know how”, jego ograniczenie. Jednak ESCO nie jest wstanie wziąć na siebie ryzyk, które wynikają z dopiero co rozwijających się technologii, takich, które niemal wychodzą na rynek prosto z laboratoriów badawczych (nowe rozwiązania dla DS, kolejne generacje rozwiązań PV itp.). Inne ryzyka, jak ryzyko ceny lub organizacyjne w przypadku SG, czy prawne (częste zmiany regulacji prawnych), są bardzo trudne obecnie do przewidzenia, a zatem niemożliwe do skalkulowania dla podejmowania właściwych decyzji inwestycyjnych.
Brak pełnej, kompletnej informacji o przemianach na rynku (lub nad-miar sprzecznych informacji) – dostępnej w łatwy sposób – np. obecnie, słaby
system doinformowania drobnych użytkowników o szczegółach wdrożenia usta-wy OZE, oraz o korzyściach wynikających z inwestycji PV dla tworzenia pozycji aktywnego prosumenta na nowym rynku energii. W Internecie na wielu rozpro-szonych portalach informacyjnych stowarzyszeń i organizacji, które wspierają rozwój tzw. zielonej energii znajdują się szczątkowe informacje na tematy SG, ale brakuje ujednoliconej i pełnej informacji, podanej w łatwy sposób, zachę- cającej do podejmowania konkretnych działań inwestycyjnych w konkretne roz-wiązania. Kłopotliwe jest też dla użytkownika – szczegółowe doszukiwanie się poszczególnych „klocków” instalacji PV i składanie sobie samemu kompozycji. Tak może działać uczestnik dojrzałego rynku danej technologii. Klient najczęściej
chce mieć całość w jednym „pudełku” i to wraz z serwisem. Czyli chce korzystać z takich usług, które mu to wszystko zapewnią.
Niski stopień zainteresowania przemianami na rynku energii – problemy
rynku energii w Polsce, nie są właściwie zauważalne przez większość osób spoza branży energetycznej. Energetyka prosumencka i jej idea, jest wciąż mało znana i rozpowszechniana. Prowadzi to do niezrozumienia intencji i pytań typu: a po co to? Dodatkowo, wrodzony sceptycyzm każe statystycznemu Polakowi podda-wać w wątpliwość każde inicjatywy, dotyczące wielkich, globalnych przemian. W projekcie SEESGEN_ICT (2009-2011), zdiagnozowano cały szereg ba-rier i szans rozwoju dla niektórych, omawianych modeli biznesowych w Europie i rozważanych w projekcie. Wyniki tych badań zostały opublikowane zarówno na stronach projektu, jak i w artykułach naukowych, przy współudziale autorki [Seesgen D5.4; ISIM 2011].