I. Pożytki z alej dla przyrody i człowieka
5. Decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach i ooś
przedsięwzięcia na środowisko
Zgodnie z art. 71 ust. 2 ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku..., dla planowanych przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na śro-dowisko wymagane jest uzyskanie decyzji o śrośro-dowiskowych uwarunkowaniach. Decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach jest następnie dołączana do wniosku o wydanie de-cyzji inwestycyjnej, wymienionej w art. 72 ustawy (katalog wylicza obecnie 18 rodzajów decyzji) w tym decyzję o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu, decyzję o po-zwoleniu na budowę, zezwolenie na realizację inwestycji drogowej).
Decyzję wydaje się na wniosek, do którego musi być załączona informacja o planowanym przedsięwzięciu – co najmniej w formie tzw. „karty informacyjnej przedsięwzięcia”. Organ, do którego wniosek wpłynął, jest obowiązany zamieścić informację o tym w tzw. publicz-nie dostępnym wykazie danych o środowisku, dostępnym w Internecie jako część Biule-tynu Informacji Publicznej. Sam wniosek musi być udostępniony każdemu, kto złoży o to pisemne podanie, w dniu złożenia takiego podania. Te przepisy o udostępnianiu informacji dotyczą także kart informacyjnych przedsięwzięcia, postanowień o potrzebie lub braku po-trzeby przeprowadzenia oceny oddziaływania na środowisko, raportów oddziaływania na środowisko i wydanych decyzji. Organizacja społeczna może wnioskować o dopuszczenie do postępowania na prawach strony (art. 31 KPA), a jeżeli zostanie stwierdzona konieczność przeprowadzenia oceny oddziaływania na środowisko – organizacja ekologiczna może do-datkowo zostać stroną postępowania na podstawie art. 44 ustawy o udostępnianiu infor-macji o środowisku albo odwołać się od decyzji lub skarżyć ją do sądu administracyjnego, nawet gdy nie była stroną postępowania.
Kwalifikacja przedsięwzięcia jako „mogącego znacząco oddziaływać na środowisko”
następuje na podstawie przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2010 r. w sprawie przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko. Zgodnie z nim przedsięwzięcie kwalifikować się może do:
• mogących zawsze znacząco oddziaływać na środowisko (tzw. przedsięwzięcia I gru-py) – tu należy budowa autostrad, dróg ekspresowych, innych dróg o czterech i więcej pasach ruchu i na długości >10 km,
• mogących potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko (tzw. przedsięwzięcia II grupy) – tu należy np. budowa i przebudowa wszystkich dróg o nawierzchni twardej > 1 km.
W obu przypadkach konieczne jest uzyskanie decyzji o środowiskowych uwarunkowa-niach. Różnica polega na tym, że:
– W przypadku przedsięwzięć z I grupy przeprowadzenie oceny oddziaływania na środowisko jest obligatoryjne, co wiąże się z koniecznością przedłożenia raportu o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko już z wnioskiem o wydanie decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach.
– Dla przedsięwzięć z II grupy obowiązek przeprowadzenia oceny oddziaływania na śro-dowisko (bądź jego brak), a tym samym obowiązek sporządzenia raportu, stwierdza się w drodze analizy karty informacyjnej planowanego przedsięwzięcia, w kontekście
uwarunkowań określonych w art. 63 ust. 1 ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udo-stępnianiu informacji o środowisku...
Obowiązek (bądź jego brak) przeprowadzenia oceny oddziaływania na środowisko stwierdza w drodze postanowienia (art. 63 ust. 1 i 2 ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku...) organ właściwy do wydania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach – najczęściej jest to wójt, burmistrz lub prezydent miasta. Postanowienie wydaje się zawsze po zasięgnięciu opinii właściwego regionalnego dyrektora ochrony środowiska, kierując się przesłankami wymienionymi w ustawie.
Brak potrzeby oceny można stwierdzić tylko wtedy, gdy po analizie informacji zawar-tych w karcie informacyjnej przedsięwzięcia można bez wątpliwości wykluczyć ryzyko wystąpienia znaczącego negatywnego oddziaływania na środowisko. W każdym innym przypadku ocena powinna być przeprowadzona, w szczególności jeżeli przedsięwzięcie wiązałoby się z wycinaniem drzew z alei przydrożnej – co jest związane ze znaczącym oddziaływaniem na krajobraz kulturowy i niemal zawsze na gatunki chronione – ocena wydaje się niezbędna.
Konsekwencją przeprowadzania, w procedurze decyzji o środowiskowych uwarunkowa-niach, oceny oddziaływania na środowisko jest nie tylko obowiązek sporządzenia raportu, ale i szerokie wymagania co do zapewniania udziału społeczeństwa w postępowaniu. Jed-nak przeprowadzenie takiej oceny daje inwestorowi argumenty do ew. wykazywania braku wariantów alternatywnych w ew. przyszłych postępowaniach o odstępstwa od ochrony gatunkowej, a także zabezpiecza przed odpowiedzialnością za szkody w środowisku spo-wodowane działaniami, których skutki zostały w takiej ocenie przewidziane.
Postępowanie w sprawie oceny oddziaływania na środowisko przeprowadza się w ra-mach postępowania administracyjnego, zmierzającego do wydania decyzji o środowisko-wych uwarunkowaniach. Ocena oddziaływania na środowisko ma dostarczyć podejmu-jącemu decyzję organowi administracji publicznej informacji, czy ingerencja inwestycji w środowisko została zaplanowana w sposób optymalny i czy korzyści wynikające z jej realizacji rekompensują straty w środowisku, jakie zwykle są niemożliwe do uniknięcia.
Istotą oceny oddziaływania na środowisko jest przewidywanie potencjalnych zagrożeń dla środowiska już na etapie planowania inwestycji, a następnie przeciwdziałanie im lub ich ograniczanie.
Element procesu oceny stanowi raport o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowi-sko – ma on dostarczyć racjonalnych przesłanek do podjęcia prawidłowej decyzji admini-stracyjnej, przedstawiając informacje pełne i istotne (z punktu widzenia decyzji):
– o samym przedsięwzięciu,
– o środowisku, w którym ma być ono realizowane i na które może istotnie oddziaływać.
Raport o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko powinien zawierać (art. 66 ust. 1 ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku):
1) opis planowanego przedsięwzięcia,
2) opis elementów przyrodniczych środowiska objętych zakresem przewidywanego od-działywania planowanego przedsięwzięcia na środowisko, w tym elementów środowi-ska objętych ochroną na podstawie ustawy o ochronie przyrody,
3) opis analizowanych wariantów, w tym:
a) wariantu proponowanego przez wnioskodawcę oraz racjonalnego wariantu alter-natywnego,
b) wariantu najkorzystniejszego dla środowiska wraz z uzasadnieniem ich wyboru;
4) określenie przewidywanego oddziaływania na środowisko analizowanych wariantów (...), 5) uzasadnienie proponowanego przez wnioskodawcę wariantu, ze wskazaniem jego
oddziaływania na środowisko, w szczególności na:
a) ludzi, rośliny, zwierzęta, grzyby i siedliska przyrodnicze, wodę i powietrze,
b) powierzchnię ziemi, z uwzględnieniem ruchów masowych ziemi, klimat i krajobraz, c) (...)
6) opis metod prognozowania zastosowanych przez wnioskodawcę oraz opis przewidy-wanych znaczących oddziaływań planowanego przedsięwzięcia na środowisko,
obej-Inwentaryzacja przyrodnicza do celów raportu oddziaływania na środowisko
W przypadku inwestycji drogowych związanych z wy-cinką drzew z alej przydrożnych raport musi w szczególności zawierać rzetelną inwentaryzację przyrodniczą alej. Przy-drożne drzewa stanowią siedliska oraz korytarze ekologicz-ne dla wielu chronionych prawem organizmów. Dla niektó-rych z nich są w zasadzie jedynym miejscem występowania.
Waloryzując przyrodniczo aleję należy zwrócić uwagę na jej usytuowanie oraz powiązanie z innymi ciągami komuni-kacyjnymi (alejowymi), określić stan zdrowotny drzew, ich liczbę, gatunek, znaczenie komunikacyjne drogi itp.
Na jakie grupy zwierząt należałoby zwracać uwagę?
Przede wszystkim na:
• ptaki (s. 81) – aleje stanowią nie tylko miejsca ich gniazdowania, ale również żerowania, inwentaryzację pod kątem występowania gatunków ptaków najlepiej przeprowadzać od połowy kwietnia do końca czerwca, • ssaki (w tym popielicowate – s. 103 i nietoperze
– s. 93) – grupa zwierząt bardzo często pomijana podczas inwentaryzacji ciągów alejowych; koniecz-na inwentaryzacja przez cały rok, ze szczególnym uwzględnieniem miesięcy zimowych listopad–sty-czeń oraz letnich maj–lipiec,
• bezkręgowce (w szczególności owady ksylobiontyczne w próchnowiskach drzew, s. 53); inwentaryzacja ko-nieczna zwykle latem, od kwietnia do końca sierpnia, • płazy i gady, przede wszystkim gdy w pobliżu drogi
znajdują się zbiorniki wodne; inwentaryzacja od 15 marca do końca września,
• mchy i porosty (często występują na drzewach, s. 107);
stwierdzenie bądź wykluczenie występowania
możli-we jest w zasadzie przez cały rok, o ile pnie drzew nie są obsypane śniegiem w stopniu uniemożliwia-jącym identyfikację,
• grzyby (s. 117); inwentaryzacja koniecznie jesienią ze względu na termin pojawiania się owocników.
W praktyce do przygotowania prawidłowego rapor-tu dotyczącego drzew przydrożnych konieczna jest – ze względu na różną fenologię poszczególnych grup orga-nizmów – inwentaryzacja obejmująca okres całego roku.
Nie jest możliwe jej wykonanie w krótszym czasie. Każdy raport wykonany w krótszym czasie będzie nasuwać po-dejrzenie nierzetelności, chyba że oparto go na już wcześ-niej zebranych materiałach.
Występujące gatunki chronione, zwłaszcza jeżeli przewidywane byłoby ich zniszczenie, muszą być ozna-czone co do gatunku i zinwentaryzowane z precyzyjnymi lokalizacjami (drzewo po drzewie), w przeciwnym razie nie będzie bowiem żadnej możliwości wystąpienia o od-stępstwa od ich ochrony.
W interesie wnioskodawcy jest, by raport był prawdziwy, kompletny i rzetelny, także w zakresie in-wentaryzacji przyrodniczej. Fałszywość raportu lub ujawnienie nowych, nieujętych w raporcie informacji przyrodniczych spowoduje wznowienie postępowania, nawet gdyby wydana decyzja była już prawomocna.
Negatywne oddziaływania środowiskowe nieprzewi-dziane w raporcie mogą być zakwalifikowane jako szko-da w środowisku i pociągać za sobą odpowiedzialność za szkodę, nawet gdyby inwestor działał, posiadając komplet niezbędnych zezwoleń.
mujący bezpośrednie, pośrednie, wtórne, skumulowane, krótko-, średnio- i długoter-minowe, stałe i chwilowe oddziaływania na środowisko, wynikające z:
a) istnienia przedsięwzięcia,
b) wykorzystywania zasobów środowiska, c) emisji.
Raport musi podlegać procesowi weryfikacji, ponieważ:
– decyzje powinny być podjęte w oparciu o prawdziwe przesłanki,
– zalecenia dotyczące przedsięwzięcia (jego modyfikacji) muszą być prawidłowo przy-gotowane,
– ma być wykorzystywany w postępowaniu z udziałem społeczeństwa – wiarygodny, bez sprzecznych informacji i błędów merytorycznych.
Organ może wzywać do uzupełniania raportu, uzupełnień i wyjaśnień jego treści8, w szczególności np., kiedy przedstawiona inwentaryzacja przyrodnicza jest niekompletna (należy pamiętać, że z przyczyn fenologicznych uzupełnienie inwentaryzacji może wyma-gać kolejnego roku). Raport weryfikuje się jak każdy inny dowód w postępowaniu admi-nistracyjnym – w szczególności jego fałszywość lub niekompletność, gdy wyjdzie na jaw, będzie przesłanką do wznowienia postępowania, nawet gdyby decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach była już prawomocna.
W raporcie musi być m. in. wskazany „wariant najkorzystniejszy dla środowska” (art. 66 ust. 1 pkt 5b ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku...), co oznacza taki realistyczny wariant realizacji przedsięwzięcia, który byłby obiektywnie najkorzystniejszy dla środowi-ska, a nie tylko najkorzystniejszy dla środowiska spośród wariantów analizowanych przez inwestora9. Wariant najkorzystniejszy dla środowiska nie musi w decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach zostać wskazany do realizacji (organ wydający decyzję środowiskową musi uwzględnić różne inne aspekty, np. społeczne, ekonomiczne, a nie tylko środowisko-we), ale musi być zidentyfikowany w postępowaniu, chociażby po to, by mógł stanowić punkt odniesienia do oceny oddziaływań środowiskowych innych wariantów.
Na podstawie art. 81 ust. 1 ustawy, jeżeli z oceny oddziaływania przedsięwzięcia na śro-dowisko wynika zasadność realizacji przedsięwzięcia w wariancie innym niż proponowany przez wnioskodawcę, organ właściwy do wydania decyzji o środowiskowych uwarunkowa-niach, za zgodą wnioskodawcy, wskazuje w decyzji wariant dopuszczony do realizacji lub, w razie braku zgody wnioskodawcy, odmawia zgody na realizację przedsięwzięcia.
Jeżeli została przeprowadzona ocena oddziaływania na środowisko, organizacje ekolo-giczne mogą na podstawie art. 44 ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku odwo-łać się od decyzji, nawet gdy nie były stronami w postępowaniu.
8 Por. liczne orzecznictwo sądów administracyjnych na temat raportu oddziaływania na środowisko jako środka dowodowego: np. wyrok WSA w Rzeszowie II SA/Rz, 484/07, wyrok NSA II OSK 433/08, wyrok NSA II OSK 958/10, wyrok NSA II OSK 1848/10.
9 W tej sprawie por. wyrok WSA w Warszawie IV SA/Wa 876/09, wyrok WSA w Rzeszowie II SA/Rz 484/07, wyrok NSA w sprawie II OSK 433/08.