SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZA POMOCĄ METOD TAKSONOMICZNYCH
2. DOBÓR ZMIENNYCH DIAGNOSTYCZNYCH
Dane empiryczne opisujące poziom rozwoju społeczno-gospodarczego, zostały zgro-madzone w ujęciu przestrzennym dla 16 polskich województw (zwanych dalej obiektami) i dotyczyły lat 2010, 2012, 2014 oraz 2016, a ich podstawowym źródłem jest Bank Danych Lokalnych5.
Badając przestrzenne zróżnicowanie regionów pod wybranym względem należy wyod-rębnić pewną liczbę zmiennych, które charakteryzują poziom analizowanego zjawiska, co można zapisać za pomocą wielowymiarowej macierzy danych6:
2 Z. Chojnicki, Podstawy metodologiczne i teoretyczne geografii, Poznań 1999, s.269.
3 J. Parysek, Podstawy gospodarki lokalnej, Poznań 1997, s. 12.
4 M. Pisarski, Wzrost gospodarczy a rozwój społeczno-gospodarczy w Chinach, ,,Społeczeństwo i Ekonomia” 2014, nr 1 (1), s. 174.
5 https://bdl.stat.gov.pl/BDL/dane/podgrup/temat (dostęp 15.12.2017 r.).
6 D. Strahl, Możliwości wykorzystania miar agregatowych do oceny konkurencyjności regionów [w:]
Gospodarka lokalna w teorii i praktyce, ,,Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu”
nr 860, Wrocław 2000, s. 106–120.
=
……
… … … …
… , (1)
gdzie − element macierzy , który oznacza wartość dla -tego ( = 1,2, … , ) obiektu (regionu) oraz -tej ( = 1,2, … , ) zmiennej.
W początkowym etapie badania dokonano wyboru 54 potencjalnych zmiennych diagno-stycznych określających poziom rozwoju społeczno-gospodarczego, a następnie pogrupo-wano je w cztery podstawowe dziedziny charakteryzujące badany rozwój (tabela 1):
I. Ludność i rynek pracy (14 zm.) II. Rozwój społeczny (14 zm.) III. Rozwój gospodarczy (13 zm.)
IV. Rozwój infrastruktury technicznej oraz mieszkalnictwa (13 zm.).
Następnie wyjściowy zestaw zmiennych został poddany weryfikacji statystycznej (sprawdzono zmienność i skorelowanie poszczególnych zmiennych). Wstępnym warun-kiem, aby uznać daną zmienną za diagnostyczną jest jej dostateczne duże zróżnicowanie.
Stosując metodę eliminacji zmiennych quasi-stałych zmienne zostały poddane selekcji ze względu na wartość współczynnika zmienności. Z początkowego zbioru zmiennych wyeli-minowano 10 zmiennych, dla których współczynnik ten był niższy od przyjętej krytycznej wartości progowej 10% ( , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ). Zmienne te uznano się za quasi-stałe, które nie wnoszą istotnych informacji pod badanym względem.
Tabela 1. Potencjalne zmienne diagnostyczne przyjęte w początkowym etapie badania charakteryzu-jące poziom rozwoju społeczno-gospodarczego
Lp. Gr. Zmienna
I.
Ludność i rynek pracy
, Ludność na 1 km2
, Przyrost naturalny na 1 tys. ludności
, Urodzenia żywe na 1 tys. ludności
, Zgony niemowląt na 1 tys. urodzeń żywych
, Małżeństwa na 1 tys. ludności
, Ludność w miastach w % ogółu ludności
, Ludność w wieku produkcyjnym w % ludności ogółem
, Przeciętny miesięczny dochód rozporządzalny na 1 osobę w gospodar-stwie domowym w zł
, Absolwenci szkół wyższych na 10 tys. ludności
, Pracujący na 1 tys. ludności
, Pracujący w sektorze rolniczym na 1 tys. ludności
, Pracujący w sektorze przemysłowym na 1 tys. ludności
, Pracujący w sektorze usługowym na 1 tys. ludności
, Stopa bezrobocia rejestrowanego
Tabela 1 (cd.)
Lp. Gr. Zmienna
II.
Rozwój społeczny
, Dochody własne budżetu województwa na 1 mieszkańca
, Dochody w sektorze gospodarstw domowych do dyspozycji brutto na 1 mieszkańca
, Lekarze na 10 tys. ludności
, Łóżka w szpitalach ogólnych na 10 tys. ludności
, Łóżka w hospicjach, zakładach opiekuńczo-leczniczych i pielęgnacyjno- -opiekuńczych na 100 tys. ludności
, Widzowie w kinach na 1 tys. ludności
, Widzowie i słuchacze w teatrach i instytucjach muzycznych na 1 tys. lud-ności
, Czytelnicy bibliotek publicznych na 1 tys. ludności
, Liczba sklepów na 1 tys. ludności
, Liczba stacji paliw na 1 tys. ludności
, Liczba samochodów osobowych na 1 tys. ludności
, Ludność na aptekę ogólnodostępną
Liczba osób, którym decyzją przyznano świadczenia pomocy społecznej na 10 tys. ludności
, Przestępstwa stwierdzone przez Policję ogółem na 1 tys. mieszkańców
III.
Rozwój gospodarczy
, Produkt krajowy brutto na 1 mieszkańca
, Wartość brutto środków trwałych na 1 mieszkańca
, Wartość dodana brutto na 1 pracującego
, Produkcja sprzedana przemysłu ogółem na 1 mieszkańca
, Nakłady inwestycyjne na 1 mieszkańca
, Nakłady wewnętrzne na B+R na 1 mieszkańca w zł
, Osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą na 1 tys. ludności
, Plony zbóż ogółem z 1 ha
, Wykorzystanie powierzchni kraju przez użytki rolne w %
, Udział osób pracujących w sektorze prywatnym w ogólnej liczbie osób pracujących w %
, Podmioty gospodarki narodowej wpisane do rejestru REGON na 10 tys.
ludności
, Udział spółek handlowych w podmiotach gospodarki narodowej zareje-strowanych w rejestrze REGON w %
, Udział spółek handlowych z udziałem kapitału zagranicznego w liczbie podmiotów gospodarki narodowej zarejestrowanych w rejestrze REGON w %
Tabela 1 (cd.)
Lp. Gr. Zmienna
IV.
Rozwój infrastruktury technicznej i mieszkalnictwa
, Drogi o twardej nawierzchni na 100 km2
, Drogi ekspresowe i autostrady na 100 km2
, Linie kolejowe ogółem na 100 km2
, Telefoniczne łącza główne na 1 tys. ludności
, Długość sieci wodociągowej na 100 km2 w km
, Długość sieci kanalizacyjnej na 100 km2 w km
, Długość sieci gazowej na 100 km2 w km
, Udział ludności korzystającej z oczyszczalni ścieków w ogólnej liczbie ludności w %
, Udział ludności korzystającej z sieci wodociągowej w ogólnej liczbie lud-ności w %
, Udział ludności korzystającej z sieci kanalizacyjnej w ogólnej liczbie lud-ności w %
, Udział ludności korzystającej z sieci gazowej w ogólnej liczbie ludności w %
, Mieszkania na 1 tys. ludności
, Przeciętna powierzchnia użytkowa 1 mieszkania w m2 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z BDL (dostęp 15.12.2017 r.).
Kolejno obliczono współczynniki korelacji między rozważanymi zmiennymi i przepro-wadzono dalszą redukcję zbioru zmiennych za pomocą metody parametrycznej Hellwiga.
Przy granicznej wartości współczynnika korelacji równej 0,7 dokonano eliminacji 22 zmiennych satelitarnych, pozostawiając zmienne centralne i izolowane7.
W efekcie końcowym do zbadania poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego przyjęto 22 zmienne diagnostyczne, spośród których 19 uznano za stymulanty (S), a 3 pozostałe za destymulanty (D)8, co zostało przedstawione w tabeli 2.
7 Zmienne podobne do siebie ze względu na istotny stopień skorelowania tworzą skupienia, w któ-rych minimalne podobieństwo między zmiennymi jest mniejsze od przyjętej wartości progowej.
Skupienie składa się ze zmiennej centralnej oraz pewnej liczby zmiennych satelitarnych. Zmienne nie należące do skupienia to zmienne izolowane Zmienne centralne i izolowane przyjmuje się jako zmienne diagnostyczne (A. Zeliaś, Dobór zmiennych diagnostycznych [w:] Taksonomiczna analiza przestrzennego zróżnicowania poziomu życia w Polsce w ujęciu dynamicznym, red. A. Zeliaś, Kra-ków 2000).
8 Stymulanty to zmienne, których wysoki poziom jest pożądany z punktu widzenia rozwoju spo-łeczno-gospodarczego, a niski niepożądany. Destymulanty są zmiennymi dla których pożądane są niższe wartości, a wysokie niepożądane.
Tabela 2. Zmienne diagnostyczne przyjęte w badaniu charakteryzujące poziom rozwoju społeczno- -gospodarczego
Lp. Gr. Zmienna
I.
Ludność i rynek pracy
, Ludność na 1 km2 S
, Zgony niemowląt na 1 tys. urodzeń żywych D
, Przeciętny miesięczny dochód rozporządzalny na 1 osobę
w gospodarstwie domowym w zł S
, Absolwenci szkół wyższych na 10 tys. ludności S
, Pracujący na 1 tys. ludności S
, Stopa bezrobocia rejestrowanego D
II.
Rozwój społeczny
, Lekarze na 10 tys. ludności S
, Łóżka w hospicjach, zakładach opiekuńczo-leczniczych i pielęgnacyjno-opiekuńczych na 100 tys. ludności S
, Widzowie i słuchacze w teatrach i instytucjach muzycznych
na 1 tys. ludności S
, Czytelnicy bibliotek publicznych na 1 tys. ludności S
, Liczba stacji paliw na 1 tys. ludności S
Liczba osób, którym decyzją przyznano świadczenia pomocy
społecznej na 10 tys. ludności S
, Przestępstwa stwierdzone przez Policję ogółem na 1 tys.
mieszkańców D
III.
Rozwój gospodarczy , Produkt krajowy brutto na 1 mieszkańca S
, Nakłady inwestycyjne na 1 mieszkańca S
, Nakłady wewnętrzne na B+R na 1 mieszkańca w zł S
, Plony zbóż ogółem z 1 ha S
IV.
Rozwój infrastruktury techn. i mieszkalnictwa , Drogi ekspresowe i autostrady na 100 km2 S
, Telefoniczne łącza główne na 1 tys. ludności S
, Udział ludności korzystającej z oczyszczalni ścieków w
ogól-nej liczbie ludności w % S
, Udział ludności korzystającej z sieci gazowej w ogólnej
licz-bie ludności w % S
, Mieszkania na 1 tys. ludności S
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z BDL (dostęp 15.12.2017 r.).