Głównym powodem występowania kosztów transakcyjnych jest działalność podmiotów, których udział w zaangażowaniu kapitału nie jest znaczny albo w ogóle go nie ma, a bez których jednak trudno byłoby doprowadzić do udanego zakończenia projektu. Prace takich podmiotów mogą stanowić znaczące koszty w kosztorysie całego projektu, a jakiekolwiek spowolnienie prac może spowodować opóźnienie wdrożenia obiektu. Są to firmy doradcze lub eksperci indywidualni. Należą do nich:
a) doradcy w zakresie spraw technicznych, organizacji i zarządzania projektem,
b) doradcy prawni, c) doradcy finansowi, d) firmy ubezpieczeniowe, e) agencje ratingowe.
Doradcy techniczni są angażowani w celu opracowania technicznych aspektów dokumentacji przetargowej, oceny technicznych aspektów ofert i ich negocjowania, sprawdzenia projektu technicznego, nadzorowania budowy. Pracę doradców technicznych wykonują firmy budowlane lub usługowe posiadające doświadczenie w zakresie realizacji projektów podobnego typu, a także niezależni rzeczoznawcy.
Usługi zewnętrznych doradców prawnych dotyczą przygotowania dokumentacji, prowadzenia negocjacji, jak również prawnych problemów związanych z realizacją projektu (np. dotyczących terenu budowy, spraw pracowniczych, podatkowych itp., a także postępowań związanych z procedurami oraz dokumentami). W projektach PPP są zatrudniane firmy prawnicze o zasięgu międzynarodowym specjalizujące się zakresie usług dla sektora publicznego oraz w zakresie inwestycji. Na rynku istnieje duża konkurencja w zakresie kancelarii oferujących usługi prawne dla sektora PPP. Ranking firm prawniczych zajmujących się doradztwem na rzecz projektów PPP w 2008 r. przedstawiono w tabeli 3.
10 Brzozowska K., Struktura finansowania prywatnych projektów infrastrukturalnych. Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego we Wrocławiu nr 965 “Zarządzanie finansami firm – teoria i praktyka”. Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego we Wrocławiu, Wrocław 2002, s. 313.
Tabela 3 Największe firmy prawnicze w zakresie projektów PPP/PFI
Lp. Nazwa firmy Siedziba
Wartość projektu
(w mln USD)
Liczba kontraktów
1. Clifford Chance Wielka Brytania 3611 7
2. Allen & Overy Wielka Brytania 2005 12
3. Clayton Utz Barristers &
Solicitors
Australia 1855 3
4. Allens Arthur Robinson Australia 1846 4
5. Linklaters Wielka Brytania 1785 4
6. Corrs Chambers Westgarth Australia 1763 1
7. Simmons & Simmons Wielka Brytania 1707 2
8. Uria & Menendez Hiszpania 1583 3
9. Orrick Herrington &
Sutcliffe
USA 1104 2
10. Kim & Chang Południowa Korea
969 5
Źródło: Dealogic Projectware Half-year League Tables 2008, Project Finance. September 2008.
Jak wynika z tabeli 3, większość firm prawniczych świadczących usługi na rzecz projektów PPP to firmy o zasięgu globalnym, ale wywodzące się z Wielkiej Brytanii albo należące do bloku krajów Wspólnoty Brytyjskiej. W 2008 r. firmy z tego kręgu świadczyły usługi prawne dla 33 projektów PPP z 43 znajdujących się w pierwszej dziesiątce, natomiast zaangażowanie samych brytyjskich korporacji prawniczych dotyczyło 25 projektów, co stanowiło ok. 60% projektów ujętych w tabeli 3 i ok. 50% wartości tych projektów. Duże zaangażowanie firm brytyjskich wynika z poziomu rozwoju rynku PPP w Wielkiej Brytanii, która ma największe doświadczenia w rozwoju projektów PPP i nadal utrzymuje pozycję lidera.
Usługi doradztwa finansowego są świadczone przez banki komercyjne, ale znacznie częściej przez banki inwestycyjne oraz specjalistyczne firmy audytorskie.
Działania doradcy finansowego obejmują doradztwo i wsparcie przy wstępnym badaniu wykonalności projektu oraz możliwości jego finansowania, wybór optymalnej struktury finansowej projektu, wybór instrumentów dłużnych i możliwych warunków
finansowania, analizę ryzyka, oszacowanie wartości projektu i ceny planowanych usług, wstępne badanie rynku PPP, przygotowanie dokumentacji przetargowej, finansowej ocenę ofert, negocjacje z oferentami oraz rozwiązywanie problemów podatkowych, kosztowych, bilansowych11.
Firmy doradcze, które uczestniczą w przygotowaniu projektów PPP, znajdują się w czołówce banków inwestycyjnych i dużych firm doradczych.
Zestawienie firm zatrudnionych jako doradcy finansowi w dużych projektach PPP według stanu na I półrocze 2008 r. przedstawiono w tabeli 4.
Tabela 4 Doradcy finansowi w projektach PPP/PFI w skali globalnej
Lp. Nazwa firmy Kraj
Wartość projektów
(w mln USD)
Liczba transakcji
1. KPMG Holandia 5446 15
2. Macquarie Group Australia 4111 6
3. Ernst & Young Wielka
Brytania 3061 4
4. Deutsche Bank Niemcy 2496 1
5. PriceWaterhouseCoopers USA 1521 12
6. State Bank of India Indie 1434 3
7. DePfa Bank plc Irlandia 1189 2
8. NATIXIS Francja 1051 1
9. Mizuho Corporate Bank Japonia 1000 2
10. Millennium BCP Portugalia 742 1
11. F9 consulting Portugalia 742 1
Źródło: Dealogic Projectware Half-year League Tables 2008, Project Finance. September 2008.
W pierwszej dziesiątce doradców finansowych przy projektach PPP znalazły się trzy firmy audytorskie: KPMG, Ernst & Young oraz PriceWaterhouseCoopers, należące do pięciu największych firm doradztwa
11 Yescombe E. R. Partnerstwo…op.cit., s. 137; Public Privatepartnerships.UK Expertise for International Markets, International Financial Services, London 2003, s. 7.
księgowego na świecie. Na te trzy firmy przypadło 31 projektów, co stanowiło ok.
65% liczby projektów i ok. 44% ich wartości. Pod względem wartości projektów, na rzecz których świadczono usługi doradztwa finansowego, prym wiódł Deutsche Bank doradzający przy jednym projekcie o wartości 2496 mln USD oraz francuski bank NATIXIS z projektem o wartości 1051 mln USD.
Dla całości obrazu w tab.5 zestawiono banki o największym zaangażowaniu w 2008 r. w przygotowaniu konsorcjów kredytowych na finansowanie projektów PPP.
Tabela 5 Organizatorzy konsorcjów kredytowych na finansowanie projektów PPP/PFI
Lp. Nazwa banku Kraj
Wartość zaangażowania
kredytowego (w mln USD)
Liczba zorganizowanych
konsorcjów
1. Dexia Luksemburg 2164 14
2. HBOS Wielka
Brytania
2114 6
3. BBVA Hiszpania 1455 7
4. Fortis Belgia 1400 8
5. DePfa Bank plc Irlandia 1135 7
6. RBS Wielka
Brytania
1054 10
7. Santander Hiszpania 947 7
8. State Bank of India Indie 923 3
9. Calyon Francja 845 4
10 BayernLB Niemcy 794 2
Źródło: Dealogic Projectware Half-year League Tables 2008, Project Finance. September 2008.
Największy udział w pierwszej dziesiątce banków organizujących konsorcja kredytowe dla projektów PPP posiadały banki brytyjskie, które zorganizowały 16 konsorcjów na kredyty w kwocie 3168 mln USD, ca stanowiło 12% liczby kredytów oraz ok. 25% ich wartości. Konsorcja na największą średnią wartość kredytu zorganizował niemiecki bank BayernLB (397 mln USD), brytyjski holding bankowo-ubezpieczeniowy HBOS (352,3 mln USD) oraz indyjski State Bank of India (307 mln USD).
Doradcy ubezpieczeniowi wykonują usługi w zakresie ubezpieczania projektu. Zazwyczaj zajmują się tym wyspecjalizowani pracownicy dużych firm ubezpieczeniowych, świadcząc usługi na rzecz spółki PPP, a także na rzecz banków kredytujących albo innych inwestorów. Zakres doradztwa jest bardzo wąski, co nie oznacza, że mało znaczący. Rola doradców ubezpieczeniowych rośnie wraz z rozwojem PPP i kompleksowych instrumentów finansowych.
W dużych projektach PPP znaczącą rolę, szczególnie dla pozyskania kapitału, odgrywają agencje ratingowe. Są to również firmy doradztwa finansowego zajmujące się oceną i klasyfikacją jakości danego projektu oraz dostarczaniem informacji o jego sponsorach, a następnie monitorujących ryzyko związane z realizacją projektu od strony finansowej przez okres jego trwania12. O ocenę ratingową mogą ubiegać się projekty o dużej wartości kosztorysowej z uwagi na wysokie koszty badania przeprowadzonego przez agencje ratingowe. W wypadku projektów mniejszych ubieganie się o taką ocenę może nie być efektywne, chyba że jest ona wymagana przepisami prawa. Celem ubiegania się o przeprowadzenie oceny i nadanie oceny może być możliwość pozyskania środków finansowych na międzynarodowym rynku finansowym czy też uzyskanie wiarygodnej, niezależnej oceny jako potwierdzenia wiarygodności badanego podmiotu (projektu). Dla agencji ratingowych badanie projektów PPP w każdym przypadku wiąże się z koniecznością niestandardowego podejścia z uwagi na określoną specyfikę projektu, odmienne uwarunkowania lokalizacyjne i związane z tym uwarunkowania rynkowe, społeczne, prawne, środowiskowe. Na rynku projektów PPP działają agencje ratingowe o zasięgu światowym, takie jak amerykańskie Moody’s Investors Service, Standard & Poors, Fitch, kanadyjska DBRS, japońska Japan Credit Rating Agency Ltd. i inne.
12 Za: Dziawgo D., Credit-rating. Ryzyko i obligacje na międzynarodowym rynku finansowym, Wyd.
Naukowe PWN, Warszawa 1998, s.111.