Dostępne wyniki badań opinii publicznej

Jeszcze jednym źródłem danych, które często wykorzystywane są w debacie publicznej i mogą być ważne w działalności rzeczniczej, są wyniki badań opinii. W Polsce coraz częściej prze-prowadzają je prywatne agencje, zrzeszone w Organizacji Firm Badania i Rynku (OFBOR). Robią to bądź na zlecenie np. gazety lub organizacji pozarządowej, bądź z nastawieniem na sprzedaż wyników. Dlatego jeśli sami nie zamawialiśmy danego badania, nie mamy raczej szans na dostęp do szczegółowych danych, chyba że dużo za nie zapłacimy – w innym wypadku pozostają nam wyłącznie te wnioski, które pojawiły się w mediach.

Wciąż jednak prowadzone są również badania publiczne. Najważniejszą instytucją odpowie-dzialną za nie jest Centrum Badania Opinii Społecznej. Jest to państwowa fundacja, której działalność reguluje odrębna ustawa. Od początku lat 90-tych CBOS co miesiąc realizuje sondaż „Aktualne problemy i wydarzenia”, w którym poruszane są różne zagadnienia – przy czym pewne pytania zadawane są z dużą regularnością. Dlatego wyniki badań CBOS stanowią nieocenione źródło danych do porównań dotyczących ostatnich 20 lat.

Podstawowe wyniki niekomercyjnych badań CBOS dostępne są bezpłatnie na stronie fun-dacji (www.cbos.pl) w formie krótkich raportów podsumowujących określone zagadnienia – jak np. „Nieufni czy zapominalscy? O odpisie podatkowym na rzecz organizacji pożytku publicznego”27 czy „Aspiracje i motywacje edukacyjne Polaków w latach 1993-2009”28. Można je znaleźć poprzez listę wszystkich raportów29 z podziałem na lata i miesiące bądź poprzez

27 http://badanie.cbos.pl/details.asp?q=a1&id=4835 28 http://badanie.cbos.pl/details.asp?q=a1&id=4135 29 http://www.cbos.pl/PL/publikacje/raporty.php

wyszukiwarkę raportów30. Część surowych danych jest też dostępna w Archiwum Danych Społecznych, o którym więcej piszemy poniżej.

Poza krótkimi komunikatami, których powstaje kilkanaście-kilkadziesiąt w miesiącu, od czasu do czasu CBOS wydaje również obszerniejsze raporty z serii „Opinie i diagnozy”. Są to kom-pleksowe opracowania gromadzące wyniki różnych badań CBOS na dany temat. Te publikacje trzeba już kupić – w formie elektronicznej lub drukowanej.

Poza CBOS badania opinii realizują także instytucje naukowe. Najbardziej rozpoznawalną markę wyrobiło sobie w Polsce badanie „Diagnoza Społeczna”. Realizowane jest przez nie-zależną Radę Monitoringu Społecznego pod przewodnictwem prof. Janusza Czapińskiego, a powstaje częściowo z pieniędzy publicznych (m.in. Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej), a częściowo ze środków przekazanych przez prywatnych sponsorów. Badanie odbywa się co 2 lata na dużej próbie kilkunastu tysięcy osób i ma charakter panelowy, tzn. do niektórych respondentów wraca się w kolejnych latach. Zakres tematyczny badania najlepiej wyjaśnia jego podtytuł: „Warunki i jakość życia Polaków”.

Wyniki „Diagnozy Społecznej” spotykają się z dużym oddźwiękiem i są komentowane zarówno przez media, jak i przez polityków. Co ważne z naszego punktu widzenia, każdy ma do nich dostęp i może samodzielnie przeanalizować zebrane dane. Ze strony www.diagnoza.com można pobrać nie tylko raporty ze wszystkich edycji badania, począwszy od 2000 roku, ale również kwestionariusze, które pozwalają zorientować się, jakie dokładnie pytania były zadawane respondentom. Znaleźć tam także można bazy danych surowych, które pozwalają na przeprowadzanie analiz statystycznych.

Liczne bazy danych przeznaczone do samodzielnej obróbki statystycznej zawiera również Archiwum Danych Społecznych – projekt Instytutu Filozofii i Socjologii Polskiej Akademii Nauk. Na stronie www.ads.org.pl znajdziemy wyniki niektórych badań CBOS, Diagnozy Spo-łecznej, ale również wielu innych badań opinii o charakterze akademickim – m.in. Polskiego Generalnego Sondażu Społecznego i Polskiego Generalnego Studium Wyborczego. Istotne ograniczenie tego zbioru jest takie, że jest on użyteczny wyłącznie dla osób, które znają się na statystyce.

Jeśli interesują nas porównania międzynarodowe, możemy odwołać się do kilku popularnych źródeł gromadzących dane sondażowe o takim charakterze. Pierwszym adresem może być baza tzw. Eurobarometrów – badań sondażowych realizowanych przez Komisję Europejską we wszystkich krajach Unii, w tym w Polsce (http://ec.europa.eu/public_opinion/index_en.htm). Uzyskamy tu łatwy dostęp m.in. do tzw. „standardowych Eurobarometrów“ (raportów z cy-klicznych badań sondażowych o powtarzalnej strukturze, dotyczących m.in. opinii na temat Unii Europejskiej, jej instytucji, sytuacji ekonomicznej, problemów wskazywanych przez mieszkańców poszczególnych krajów itp.), a także Eurobarometrów „specjalnych”, poświę-conych różnym specyficznym zagadnieniom. To prawdziwa kopalnia wiedzy, jednak niestety dostępna tylko w językach angielskim, francuskim i (częściowo) niemieckim.

Zainteresowani porównaniami międzynarodowymi zainteresują się też innymi globalnymi projektami sondażowymi (dostępnymi głównie w języku angielskim), takimi jak European Social Survey (http://www.europeansocialsurvey.org), European/World Values Survey (http://

www.worldvaluessurvey.org) lub General Social Survey31 czy Gallup World Poll32. Ich dane i/

lub bazujące na nich opracowania są dostępne nieodpłatnie. Istnieją też podobne projekty dedykowane porównawczym badaniom określonych zagadnień (np. globalnych porównań jakości edukacji badanych w projekcie PISA33). Nie ma tu miejsca, aby omawiać je wszystkie – namawiamy jednak, żeby ich szukać i korzystać z nich zawsze, kiedy potrzebujemy mię-dzynarodowego odniesienia dla naszych kampanii.

Poza wymienionymi tu serwisami, które umożliwiają dostęp do narzędzi oraz surowych wy-ników badań (zbiorów danych) istnieją też serwisy, które specjalizują się w „metainformacji” (można powiedzieć informacji o informacji). Ich celem jest pomoc w nawigowaniu i dociera-niu do ważnych dla pewnego (często specyficznego) rodzaju działań – danych i opracowań. Jednym z nich, wymienionym tu na prawach przykładu, jest serwis Civicpedia prowadzony przez wspominane już kilkakrotnie Stowarzyszenie Klon/Jawor (www.civicpedia.ngo.pl). Zbiera on wiedzę o wynikach badań opisujących szeroko rozumianą aktywność obywatelską i działalność organizacji pozarządowych.

31 http://www3.norc.org/gss+website

32 http://www.gallup.com/strategicconsulting/en-us/worldpoll.aspx 33 http://nces.ed.gov/surveys/pisa