W GÓRNOŚLĄSKIM GÓRNICTWIE WĘGLA KAMIENNEGO – PROBLEM WCIĄŻ AKTUALNY
KONCENTRACJI PRODUKCJI W PRZODKACH ŚCIANOWYCH NA WYNIKI PRACY KOPALŃ
5. DROGI ZWIĘKSZANIA KONCENTRACJI
Rozpatrując omówiony wyżej – wyraźny wpływ koncentracji produkcji osiąganej w przodkach ścianowych na koszt jednostkowy i pracochłonność węgla pozyskiwane-go w górnośląskich kopalniach – należy pamiętać, że w skali tepozyskiwane-go wpływu mają też swój udział korzystne (lub niekorzystne) warunki geologiczno-górnicze. Nie ulega wątpliwości, że w korzystnych warunkach – wysoką koncentrację uzyskuje się łatwiej niż w warunkach niekorzystnych. Występowanie w ścianie zaburzeń geologicznych, opad stropu, wysoka gazonośność pokładu, jego mała miąższość… itd. – to czynniki, które ewidentnie utrudniają osiąganie wysokiej koncentracji i zwiększają w kopal-niach zarówno koszt, jak i pracochłonność produkcji.
Powstaje jednak pytanie: jak znaczący jest wpływ warunków geologiczno-gór-niczych na osiąganą koncentrację produkcji i w konsekwencji na wynikowe wskaźniki eksploatacji w kopalniach węgla kamiennego?
Dane, którymi dysponowałem w prezentowanej analizie – nie umożliwiały nieste-ty, choćby częściowej odpowiedzi na to pytanie. Przede wszystkim, nie mogłem wy-różnić kopalń i sytuacji, w których ściany były prowadzone mimo, że ich wybieg i ograniczona długość nie zapewniały warunków do efektywnego stosowania systemu ścianowego. Nie dysponowałem też informacją o szczegółowych, geologiczno-gór-niczych warunkach występujących w analizowanych ścianach.
Jednak, mimo braku „statystycznych dowodów” twierdzę, że przy aktualnym sta-nie techniki górniczej i szerokiej dostępności sprawnego wyposażenia procesów wy-dobywczych – jeżeli ściany są prowadzone w warunkach wymaganych przez system ścianowy – wskazane wyżej korzystne (lub niekorzystne) warunki geologiczno-gór-nicze nie muszą mieć istotnego wpływu na techniczną sprawność i ekonomiczną efek-tywność prowadzonej eksploatacji!
Kluczem do osiągania wysokiej koncentracji produkcji w ścianach – i w konse-kwencji osiągania korzystnych wynikowych wskaźników kopalń – są rozwiązania stosowane w dwóch działaniach:
1) w procesie doboru i zakupu kopalnianego wyposażenia – z uwzględnieniem warunków występujących w uruchamianych ścianach i chodnikach, które je obsługują,
2) w procedurach kontroli wykorzystania dyspozycyjnego czasu ciągów produk-cyjnych i w organizowanej na tej podstawie eksploatacyjnej obsłudze ciągów technologicznych.
Innej, skuteczniejszej drogi do poprawy wyników kopalń węgla kamiennego nie było, nie ma!
Niestety, funkcjonujący w kopalniach i grupujących je Spółkach – system prze-targów publicznych na dostarczone wyposażenie – jest ewidentnie wadliwy, bo opar-ty na powszechnie stosowanej zasadzie: „wygrywa najmniejszy oferowany koszt”.
W górnictwie, gdzie wyposażenie musi być bardzo precyzyjnie dobrane do warunków i wymagań procesu produkcyjnego, – gdzie bezpieczeństwo oraz jakość i trwałość odgrywa zasadniczą rolę – ta zasada jest nonsesowna i szkodliwa. „Prawo zamó-wień publicznych” (Ustawa z 29 stycznia 2004 r., Artykuł 5) dopuszcza, w określo-nych sytuacjach, odstąpienie od przetargu jeżeli „narusza zasadę celowego, oszczędnego i efektywnego dokonywania wydatków”. Jeżeli WŁAŚCICIEL kopalń nie umie wprowadzić systemu przetargów funkcjonujących na zasadzie: „nie najtańszy zakup a największa sprawność, efektywność i bezpieczeństwo użytkowania” – to niech doprowadzi do wyeliminowania tej procedury! Kopalnie same potrafią powoływać gremia „odporne” na korupcję, które będą decydować o zakupach, dostosowując je do rzeczywistych potrzeb i warunków!
Podobnie – w większości kopalń – wadliwa i niesprawna jest również kontrola wykorzystania zdolności produkcyjnej ścian. Uwagę skupia się głównie na wydo-byciu już uzyskanym i na wykonaniu określonego zadania produkcyjnego – a nie na wydobyciu, które zostało bezpowrotnie utracone w wyniku niewykorzystania dyspo-zycyjnego czasu obłożonych ciągów produkcyjnych. Przyczyny niewykorzystania – nawet gdy są identyfikowane – nie są analizowane maksymalnie uporczywie w aspek-cie ich eliminacji. Służby utrzymania ruchu są oceniane na podstawie wykonania za-dań produkcyjnych – natomiast wydobycie utracone w wyniku najróżnorodniejszych przyczyn ruchowych – jest niezauważane. A przecież w większości ścian – wydobycie utracone w wyniku postojów i awarii – jest znacznie większe od wydobycia uzyska-nego! Zupełnie elementarna analiza czasu niewykorzystanego – zaproponowana w systemie SRK – została odrzucona (wraz z całym systemem [10]) jako niepotrzebna
w największej z naszych Spółek4, a przez WŁAŚCICIELA górnictwa w ogóle nie zauważona.
W dążeniu do zwiększenia koncentracji produkcji w ścianach (i chodni-kach) – przy wykorzystaniu ( oby!) dwóch wskazanych wyżej działań – niewąt-pliwie bardzo istotne jest upowszechnianie międzykopalnianej wymiany doświadczeń. Codzienna praca kopalń jest największym źródłem WIEDZY, która aktualnie – ze względu na brak powszechnej, dobrze zorganizowanej wymiany doświadczeń – jest beztrosko marnotrawiona. Zasada „równania do najlepszych”
– egzekwowana z sukcesem przez profesora Bolesława Krupińskiego, gdy przed wojną był Naczelnym Dyrektorem Rybnickiego Gwarectwa Węglowego – ilustruje najtrafniej możliwości tego instrumentu zarządzania. Wciąż namawiam do „ekshumo-wania” systemu IOS-8, który był wykonawczą, skomputeryzowaną wersją tego instru-mentu [13 – w tej książce rozdział 4]. Zasadniczą przeszkodą w upowszechnieniu międzykopalnianego przepływu informacji i WIEDZY – jest niejednolite (w skali górnictwa) stosowanie rejonowego (terytorialnego) układu wewnątrzkopalnia-nych rozliczeń. Ta bardzo szkodliwa wadliwość funkcjonującego w kopalniach systemu dekretowania zaszłości – powinna być usunięta skutecznie i możliwie naj-szybciej. Otworzy to drogę do poprawnej oceny efektywności ciągów technologicz-nych i równocześnie do oceny przydatności stosowanego w nich wyposażenia.
6. WNIOSKI
1. Koncentracja produkcji w przodkach ścianowych naszych kopalń węgla kamien-nego – nadal, niezmiennie – wykazuje istotny wpływ na podstawowe wynikowe wskaźniki kopalń.
2. Duży udział ścian (ponad 45%), w których w IV kwartale roku 2010 nie osiągano 2000 t dobowej produkcji – wskazuje na niewydolność funkcjonującego aktual-nie zarządzania procesem przygotowania zakupów i użytkowania wyposażenia ciągów produkcyjnych.
3. Aby poprawić sytuację trzeba przede wszystkim wyeliminować z kopalń wadliwy system przetargów na zakupywane wyposażenie kopalń, w którym obowiązuje zasada: „wygrywa najtańsza oferta zakupu”. Pomijanie w decyzjach o zakupie wyposażenia kosztu jego użytkowania w ciągach technologicznych oraz jego wpływu na sprawność i bezpieczeństwo produkcji – jest niedopuszczalne!
4. Trzeba też usprawnić procedury kontroli wykorzystania dyspozycyjnego czasu pracy przodków ścianowych i obsługujących je ciągów technologicznych.
Sprawność służb utrzymania ciągłości ruchu należy oceniać nie na podstawie wielkości wydobycia uzyskanego a wydobycia traconego.
5. Podstawowym, pilnym obowiązkiem WŁAŚCICIELA kopalń jest takie ujednolice-nie zasad stosowania terytorialnego (rejonowego, obiektowego) układu rozlicze-niowego, aby stała się możliwa powszechna, międzykopalniana, skomputeryzo-wana wymiana doświadczenia (WIEDZY) kopalń w zakresie stosowanego
4 Szczegółowa informacja, w tej książce str. 96.
wyposażenia i organizacji pracy ścianowych i przygotowawczych ciągów techno-logicznych.
6. Realizacja powyższych wniosków nie wyeliminuje potrzeby opracowania i wdro-żenia systemu alternatywnego [8], którym kopalnie mogłyby zastępować system ścianowy, tam gdzie nie rokuje on efektywności. „Załamanie” – od roku 2003 wzrostu średniej w kopalniach koncentracji produkcji w przodkach ścianowych wskazuje, że system ten jest coraz pilniej potrzebny.
Literatura
1. Barchański B.: Czy produkcja energii elektrycznej z węgla może wywołać ocieplenie kli-matu. Przegląd Górniczy 11–12/2009.
2. Lisowski A.: Kierunki rozwoju metod i systemów wybierania grubych pokładów w górnośląskich kopalniach węgla. Przegląd Górniczy 1959 nr 12.
3. Lisowski A.: O koncentracji robót górniczych. Wiadomości Górnicze 1960 nr 5.
4. Lisowski A.: Zarys perspektywicznego planu rozwoju techniki górniczej (praca wykonana w ramach zespołu prowadzonego przez doc. mgr inż. K. Keissnera). Powielaczowe wy-dawnictwo GIG, 68 str. Katowice, marzec 1961 r.
5. Lisowski A.: Koncentracja czynnikiem decydującym o oddziałowej i dołowej pracochłon-ności głębinowych kopalń węgla kamiennego. Komunikat GIG nr 361. Katowice 1964.
6. Lisowski A.: Potencjały jako narzędzie operatywnej analizy i kontroli pracy ścian kombaj-nowych. Przegląd Górniczy 1968 nr 9.
7. Lisowski A.: Końcowe uwagi do dyskusji nad systemem ekonomiczno-finansowym w górnictwie. W: Dyskusja nad systemem ekonomiczno-finansowym w górnictwie. Praca zbiorowa pod redakcją A. Lisowskiego i E. Pawełczyka. Sekcja Ekonomiki i Organizacji Komitetu Górnictwa PAN. Katowice, Wydaw. Śląskiego Oddziału TNOiK 1988.
8. Lisowski A.: Badanie przyczyn niskiej koncentracji i wysokich kosztów produkcji w ścianach kompleksowo zmechanizowanych oraz prognoza efektywności opracowywa-nego systemu ubierkowo-zabierkowego. (Stadium polskiego górnictwa węgla kamienne-go). Główny Instytut Górnictwa, s. 137. Katowice 1996.
9. Lisowski A.: Rozszerzona ocena ekonomicznej efektywności przedsiębiorstw – metoda bilansu dochodów publicznych (BDP). Przegląd Górniczy 2002 nr 6.
10. Lisowski A.: Szansa na nowoczesność monitoringu i stymulacji ekonomicznej efektywno-ści wnętrza podziemnych kopalń – system SRK. Przegląd Górniczy 2003 nr 7–8. Także:
Szanse wdrożenia w górnictwie węgla kamiennego, trójukładowego monitoringu i anality-ki wnętrza podziemnych kopalń. Przegląd Górniczy 2004 nr 9.
11. Lisowski A.: Podstawowe błędy w rynkowej transformacji polskiego górnictwa węgla kamiennego i szanse pomyślnego zakończenia tego procesu. Przegląd Górniczy 2007 nr 2.
12. Lisowski A.: Rynkowa transformacja polskiego górnictwa węgła kamiennego 1989–2009.
POLEMIKI-DYSKUSJE. Przegląd Górniczy 2010 nr 1–2.
13. Lisowski A.: Kluczowe potrzeby polskiego górnictwa węgla kamiennego w zakresie prac B+R+W, w latach 1989–2009. POLEMIKI-DYSKUSJE. Przegląd Górniczy 2011 nr 1–2.
14. Miemiec J.: Wywiad z Jolantą Strzelec-Łobodzińską – Wiceministrem Gospodarki ds.
Górnictwa: „Niepokoi zjawisko nadmiernego i nieuzasadnionego fiskalizmu”. Biuletyn Górniczy GIPH 2011 nr 3–4.
15. Porąbka E., Babisz T.: System „Ściana Zabrze”. Przegląd Górniczy 1962 nr 11.