Wyniki analizy przedstawionych dokumentów wskazują na ogniwa struk-turalne procesu wychowania ku wartościom, zaoferowanego przez św. Jana Pawła II młodzieży.
Ten proces można ująć w formie schematu.
117 Zob. Jan Paweł II, List apostolski do młodych całego świata z okazji międzynarodo-wego roku młodzieży, w: Jan Paweł II do młodzieży…, dz. cyt., s. 45–50.
Wychowanie to zawiera edukację aksjologiczną, kształcenie aksjologiczne integralnie związane z formacją młodego człowieka. Posiada podstawę teolo-giczną i antropoloteolo-giczną, wymiar indywidualny i społeczny. Jest wychowaniem przez cele w perspektywie celu ostatecznego, którym jest zdążanie i osiąganie świętości. Jest wychowaniem przez zadania:
• Poznawanie wartości Boga i człowieka oraz przestrzeni wartości, które warunkują budowanie tej podstawowej wspólnoty;
• Rozumienie wartości i ich funkcji w życiu jednostkowym i społecznym.
• Interioryzacja wartości.
• Urzeczywistnianie wartości.
• Dawanie świadectwa.
• Animacja innych do urzeczywistniania wartości.
• Autoformacja i formacja innych poprzez apostolstwo.
Struktura procesu wychowania ku wartościom w nauczaniu św. Jana Pawła II, cele tego wychowania, wezwania i zadania, jakie stawia młodzieży, implikują strategie i metody, które stosuje w swoim nauczaniu.
Podstawową strategią jest strategia świadectwa, która polega na wywoły-waniu w młodych ludziach mechanizmu identyfikacji poprzez przyjęcie cech drugiej osoby; utożsamiania się z tą osobą, przyjęcia i włączenia w swoje życie jej cech. Dzięki tej osobie wzór osobowy staje się czynnikiem poznawania urze-czywistniania wartości i dawania innym świadectwa swoim życiem118.
Należy przy tym podkreślić, że św. Jan Paweł II był dla młodzieży wzorem dawania świadectwa urzeczywistniania własnej hierarchii wartości. Wzywał młodzież do naśladowania Chrystusa oraz Jego Matki i dawania świadectwa wiary, nadziei i miłości. Jako wzory do naśladowania stawiał świętych. W uję-ciu św. Jana Pawła II dawanie świadectwa ma być procesem ciągłym, perma-nentnym, przekraczającym przestrzenie społeczne, sytuacje trudne.
Można zaryzykować stwierdzenie, że św. Jan Paweł II tworzy swoistą teorię społecznego uczenia się w wymiarze ewangelicznym, chrześcijańskim (zagad-nienie wymaga szczegółowego opracowania – charakter materiału nie pozwala na szczegółową analizę).
Na uwagę zasługuje strategia stymulacji, która sprowadza się do dynamizo-wania i ukonkretniania działań, które wspomogą młodego człowieka w pogłę-bieniu namysłu nad wartościami, na które jest on już wrażliwy119, odważnego ich realizowania i dawania im świadectwa innym, inspirując do ich poznawa-nia, interioryzacji, urzeczywistniania i inspirowania innych do tego procesu.
Strategia stymulacji znajduje swój wyraz w inspirowaniu innych do podejmo-wania przez młodzież zadań „nowej ewangelizacji” i apostolstwa. U podstaw tych dwóch zadań stawianych przez św. Jana Pawła II znajduje się świadectwo urzeczywistniania w swoim życiu wartości Boga i człowieka.
Na uwagę zasługuje stosowanie strategii dysonansu, która „polega na wyko-rzystaniu przykrego doznania emocjonalno-poznawczego, które wynika z bra-ku spójności pomiędzy tym, co dana jednostka dotychczas sądziła i przeżywała, a jej obecną sytuacją lub sferą pragnień i marzeń”120.
Ukazując świat wartości, św. Jan Paweł II nie czyni tego tylko w perspek-tywie idealistycznej. Wskazuje na zagrożenia, antywartości. W Orędziu na III Światowy Dzień Młodzieży powiedział: „Światem, w którym żyjemy, wstrzą-sają rozmaite kryzysy, a wśród nich jednym z najbardziej niebezpiecznych jest zagubienie sensu życia. Wielu współczesnych nam ludzi utraciło prawdziwy
118 Zob. M. Nowak, Podstawy pedagogiki otwartej. Ujęcie dynamiczne w inspiracji chrześcijańskiej, Lublin 1999, s. 424.
119 Zob. M. Nowak, Podstawy pedagogiki otwartej…, dz. cyt., s. 424–425.
120 M. Nowak, Podstawy pedagogiki otwartej…, dz. cyt., s. 423.
sens życia i szuka jego namiastek w niepohamowanym konsumizmie, narko-tykach, alkoholu lub erotyzmie. Szukają szczęścia, a znajdują smutek, pustkę w sercu, a nierzadko rozpacz”121. Ukazując przestrzeń antywartości, stwarza szansę wartościowania siebie według zgubnych kryteriów rozwojowych i od-krycia wewnętrznej niezgodności w systemie wartości, przeżycia rozdźwię-ku między aktualnym stanem aksjologicznym a pożądanym w perspektywie wartości osoby ludzkiej i jej celu ostatecznego.
Jak zostało już zaznaczone, wychowanie ku wartościom w nauczaniu św.
Jana Pawła II łączy w sobie edukację aksjologiczną i kształcenie aksjologiczne, stąd wypływają określone metody dydaktyczne i wychowawcze.
W swoim nauczaniu posługuje się metodami podającymi, stosując objaśnie-nia i wyjaśnienie, wzbogacając je opisem sytuacji, opowiadaniem, anegdotą.
Stosuje metody problemowe, zwłaszcza wykład problemowy i elementy wykładu konwersatoryjnego.
Wśród metod aktywizujących stosuje metodę przypadków, metodę sytuacyj-ną. Odwołuje się przy tym do warstwy duchowej młodych ludzi, do ich głębi serca, do ich potencjału intelektualnego, do wielkiego potencjału młodości – jej mocy i siły.
Jako podstawową metodę wychowania stosuje dialog z młodymi, dialog pełen zrozumienia młodych ludzi, podstawą którego jest wiara św. Jana Pawła II, że młodzi potrafią włączyć w „Boży projekt” swój projekt życia.
Na uwagę zasługują stosowane przez św. Jana Pawła II inne metody wy-chowania. Są to metody wpływu osobistego: modelowania, metoda zadanio-wa, perswazji122.
W metodzie modelowania centralną pozycję zajmuje naśladowanie Chry-stusa jako wzoru osobowego do naśladowania dla każdego chrześcijanina i włą-czenie Jego doświadczenia życiowego – Jego historii życia – we własne życie w wymiarze indywidualnym i społecznym. Można też mówić o modelowaniu
„wtórnym” poprzez dawanie przez młodzież świadectwa swojego życia praw-dziwego chrześcijanina i bycie wzorem do naśladowania dla innych. Stosując tę metodę, św. Jan Paweł II okazywał młodzieży zrozumienie dla problemów, z jakimi się spotykają, zaufanie, serdeczność, pokładaną nadzieję, że będą bu-dować projekt życia prawdziwego chrześcijanina.
121 Jan Paweł II, Orędzie na III Światowy Dzień Młodzieży, w: Jan Paweł II do młodzie-ży…, dz. cyt., s. 68.
122 Por. K. Konarzewski, Podstawy oddziaływań wychowawczych, Warszawa 1987, s.
121; por. także M. Łobocki, Teoria wychowania w zarysie, Kraków 2008.
Szczególne miejsce zajmuje metoda zadaniowa. Spektrum głównych zadań obejmuje zadania poznawcze, społeczne, religijne, samowychowawcze, forma-cyjne. Realizację tych zadań widział św. Jan Paweł II w związku z problemami egzystencjalnymi i inspirował do samodzielnego ich rozwiązywania poprzez uczestnictwo w nich i wysiłek. Metoda zadaniowa sprowadzała się do powie-rzania zadań prowadzących do konstruktywnych zmian w rozwoju, w świetle integralnego rozwoju, urzeczywistniania własnej, lecz właściwej hierarchii war-tości, samowychowania, autoformacji, uczestnictwa w przestrzeni społecznej.
Stosując metodę perswazyjną, św. Jan Paweł II przede wszystkim nakłaniał młodzież do rozwoju moralnego i duchowego poprzez podejmowanie zadań moralnie wartościowych – czynów. Uświadamiał młodzieży zakres obowiąz-ków w wymiarze integralnego rozwoju – we wszystkich sferach ich życia: bio-logicznej, psychicznej, społecznej, kulturowej, światopoglądowej. Należy pod-kreślić, że w stosowaniu metody perswazji św. Jan Paweł II okazywał młodym wielką troskę, braterską przyjaźń, solidarność, a nade wszystko miłość.