Analiza wyników wskazuje, że równość płci jest ważnym czynnikiem wpływającym na jakość życia zarówno kobiet, jak i mężczyzn. Co znamienne, obserwujemy lepsze dopasowanie modeli oraz więcej statystycznie istotnych i silniejszych relacji mię-dzy jakością życia a indeksami równości płci w przypadku mężczyzn. Potwierdza to wnioski współczesnych badań w ramach studiów nad męskością, a mianowicie, że równość płci ma znaczenie dla dobrostanu mężczyzn (Scambor, Wojnicka i Berg-mann 2013; Holter 2014).
Odnieśmy teraz nasze wyniki do trzech zaprezentowanych scenariuszy doty-czących wpływu równości płci na jakość życia. Scenariusz I („ogólna korzyść”) ma odzwierciedlenie w danych, które potwierdzają, że równość ma pozytywny wpływ na jakość życia, a nierówność negatywny. Jest to najbardziej widoczne w przypad-ku kobiet: doświadczanie nierówności – ilustrowane przez indeks męskiej władzy i kontroli – ma negatywny wpływ na ich jakość życia we wszystkich wymiarach w modelach zarówno dla osób w związkach, jak i dla osób w związkach wychowu-jących dzieci. Wyniki wskazują też na negatywny wpływ nierówności płci na jakość życia mężczyzn mających dzieci. Męska dominacja w zasobach wpływała nega-tywnie na jakość życia mężczyzn w wymiarach somatycznym, infrastrukturalnym i ogólnej satysfakcji. Także zmienna powiązana z obciążającą rolą żywiciela rodziny (obciążenie pracą), mówiąca o braku czasu dla rodziny i przyjaciół ze względu na obowiązki zawodowe, miała w wielu wymiarach negatywny wpływ na jakość życia mężczyzn. Nadmierne zaangażowanie w pracę skutkuje niższą jakością życia, co wynikać może także – zwłaszcza w przypadku ojców – z trudności w godzeniu obowiązków zawodowych i rodzinnych. Scenariusz I obrazują także dane pokazu-jące pozytywne relacje między równością płci a jakością życia, zwłaszcza w przy-padku rodziców. Obserwujemy pozytywne relacje między równością w decyzjach i równością w opiece a jakością życia w wybranych wymiarach – szczególnie do-tyczy to mężczyzn. Z drugiej strony wyniki nie zawsze są zgodne ze scenariu-szem I. Podważają go inne wyniki analizy: pozytywny wpływ męskiej dominacji
w zasobach na wybrane wymiary jakości życia kobiet, negatywny wpływ równo-ści w pracach domowych na wymiary jakorówno-ści życia kobiet i mężczyzn, czy nega-tywny wpływ równości w opiece na psychologiczny wymiar jakości życia mężczyzn.
Przypatrzmy się teraz scenariuszowi II („korzyść po akceptacji”), sugerującemu, iż korzyści z postaw bądź działań równościowych kobiety i mężczyźni czerpią wtedy, kiedy dana postawa jest akceptowana społecznie. Taką sytuację ilustruje pozytywny wpływ równości w opiece na jakość życia rodziców. Zgodnie ze scenariuszem II taka korzyść jest odczuwana wtedy, gdy model zaangażowanego ojcostwa i partnerskie-go rodzicielstwa staje się społeczną normą – w naszym modelu równość w opiece była w wielu wymiarach związana z ich wyższymi ocenami, np. był to najsilniej-szy predyktor oceny wymiaru satysfakcji u mężczyzn. W Polsce model aktywnego ojca jest realizowany coraz częściej, zwłaszcza przez młodsze pokolenia, choć nie we wszystkich grupach społecznych (Sikorska 2009; Krzaklewska, Migalska i Warat 2015; Slany i Ratecka w tym tomie). Dane GEQ pokazują, iż równy podział opieki ma miejsce w około połowie rodzin (Slany i Ratecka w tym tomie). W przypad-ku młodych kobiet partnerstwo w opiece wpisane jest w ich scenariusze życiowe, najczęściej łączące role matki i pracownicy (np. Sikorska 2009; Krzaklewska 2017), w ich przypadku obserwujemy pozytywny wpływ równości w opiece na jakość ży-cia, co potwierdza założenia scenariusza II. O adekwatności scenariusza II świadczy negatywny wpływ indeksu równości w opiece na ocenę wymiaru psychologicznego jakości życia przez mężczyzn. I o ile model aktywnego ojcostwa staje się coraz po-pularniejszy, o tyle może on kłócić się z wyobrażeniami młodych ojców na temat męskich ról czy też modelem ojcostwa, jaki znają z dzieciństwa, wpływając negatyw-nie na ocenę tego wymiaru życia. Ten wynik może też wskazywać na brak akceptacji społecznej takiej postawy, np. postaw pracodawców, znajomych czy dalszej rodziny, ale także na trudności w negocjacji podziału ról w rodzinie. Badania wskazują także na znaczenie postawy matek, które mogą także ograniczać czy uniemożliwiać zaan-gażowanie mężczyzn w opiekę nad dzieckiem (Slany, Krzaklewska i Warat 2016b).
Przypatrzmy się jeszcze wymiarowi równości w decyzjach: ten indeks jest ważny dla wyjaśniania oceny jakości życia mężczyzn w prawie wszystkich wymiarach dla ojców, zaś w trzech wymiarach w przypadku modelu dla próby osób pozostających w związkach lub małżeństwie. Także tutaj model partnerstwa w decyzjach odpowia-da oczekiwaniom społecznym wobec komunikacji z małżonką/partnerką (w sonodpowia-dażu GEQ 84% kobiet i 78% mężczyzn stwierdziło, że partnerstwo w związku jest warun-kiem do osiąg nięcia równości płci). W takim kontekście niejasny jest brak pozytywne-go wpływu wspólnepozytywne-go decydowania na jakość życia kobiet, a wręcz negatywny wpływ w dwóch jego wymiarach. Być może wskazuje to na deklaratywność tego wskaźnika, gdyż decydowanie nie jest związane bezpośrednio z nakładem pracy. Zmienna ta staje się więc ogólną oceną relacji, wyrazem szacunku do partnera/partnerki. W tym kon-tekście można stwierdzić, że wpływ na poprawę jakości życia kobiet miałoby zaanga-żowanie partnera/męża w obowiązki, a nie jedynie partnerstwo w decyzjach.
Jeśli chodzi o „spóźnialskich”, czyli tych, których postawy są bardziej tradycyj-ne niż otoczenia, obserwowaliśmy tradycyj-negatywny wpływ indeksu tradycyjnych ról płci na wymiar psychologiczny u kobiet – być może ta niższa ocena wymiaru psycholo-gicznego związana jest z poczuciem nienadążania za przekształceniami w obrębie ról płci i połączona z niechęcią do ich zmiany. Podobnie zinterpretować możemy negatywny wpływ tradycyjnej formacji płci – mężczyźni o bardziej tradycyjnej for-macji płci mogą doświadczać trudności z dostosowaniem do dzisiejszych wymogów aktywnego ojcostwa i zaangażowania w codzienne dbanie o dziecko.
Adekwatność scenariusza II potwierdza także analiza znaczenia równości w pra-cach domowych. Można wysnuć wniosek, iż pozytywny wpływ równości w prapra-cach domowych nie jest obserwowany właśnie z tego powodu, iż kłóci się z obowiązu-jącymi szerzej normami społecznymi dotyczącymi takiego podziału. Co ciekawe, mimo że większość respondentów sondażu GEQ uważała, iż równość w pracach domowych jest pożądana, okazuje się, że deklaracja ta nie znajduje odzwierciedle-nia w działaodzwierciedle-niach. Podczas gdy 80% mężczyzn i 90% kobiet uważało, że obowiązki domowe powinny być dzielone między partnerów po równo, to przede wszystkim na barkach kobiety spoczywają te obowiązki, i do niej są kulturowo przypisane. 57%
respondentów i 64% respondentek twierdzi, że to kobieta jest ostatecznie odpowie-dzialna za dom i rodzinę (por. Slany i Ratecka w tym tomie). Brak zgodności po-staw jednostki i jej szerszego otoczenia prowadzić może do ostracyzmu społecznego, nieprzychylnych komentarzy i tym samym mieć negatywny wpływ na jakość życia w niektórych sferach. Pionierzy równości, czyli jednostki realizujące postawy bardziej równościowe niż ich otoczenie, mogą odczuwać negatywne efekty swoich zmagań (uszczypliwe komentarze, niezgoda pracodawców na wykorzystanie przez mężczy-znę urlopu rodzicielskiego). Badania pokazują też, iż zaangażowanie w prace domo-we może stanowić swoiste zagrożenie dla poczucia męskości właśnie w kontekście bardziej tradycyjnego otoczenia społecznego (Kosakowska-Berezecka i in. 2016).
Potwierdzają to także nasze badania, wskazując na negatywny wpływ tradycyjnej formacji płci na równość w praktykach. Jak pokazały badania jakościowe, samo dą-żenie do realizacji modelu partnerskiego nie jest bezkosztowe, wymaga ciągłej pracy, negocjacji i dostosowywania się oraz bywa bardzo stresujące (Krzaklewska, Migalska i Warat 2015; Slany, Krzaklewska i Warat 2016b). Dodatkowo udział w pracach domowych pozostaje zasadniczo dużo mniej atrakcyjny niż spędzanie czasu z dziec-kiem, pozwalające na budowanie z nim więzi emocjonalnej.
Warto także zastanowić się nad pozytywnym wpływem postawy prorównościo-wej na różne wymiary jakości życia w obu modelach. W kontekście tego wyniku możemy rozważyć scenariusz III: bycie pionierem równości wedle niego dawałoby benefity tej grupie, która jest „równiejsza” niż ich otoczenie. Czy jednak zgadzanie się z postulatami polityki równości można uznać za postawę pionierską? I tak, i nie.
Zasadniczo analiza danych sondażu wskazuje, że deklarowanie postaw prorówno-ściowych jest raczej normą wśród badanych (por. Ciaputa i in. 2016). Zatem wnioski
dotyczące pozytywnego wpływu tej postawy na jakość życia można raczej uznać za wspierające scenariusz II. Mimo to właśnie mężczyźni rzadziej zgadzali się z po-stulatami prorównościowymi i – co ciekawe – to właśnie w ich przypadku znaczenie postawy prorównościowej w modelu jest większe. Tym samym w przypadku męż-czyzn deklarowanie poparcia dla postulatów równościowych można uznać za po-stawę pionierską. Należy jednak ostrożnie formułować taką interpretację. Relacja między deklaracjami a jakością życia może być pozorna, np. osoby o bardziej pro-gresywnych poglądach na temat równości mogą być bardziej optymistyczne i wyżej oceniać swoją jakość życia. Zasadniczo scenariusz III nie ma wyraźnego odzwier-ciedlenia w wynikach badania, nie obserwujemy np. pozytywnego wpływu równości w pracach domowych na jakość życia.
Pojawia się pytanie o silniejszy wpływ wymiarów równości w praktykach na ja-kość życia mężczyzn; podobnie postawy równościowe silniej oddziałują na różnora-kie wymiary jakości życia Polaków niż Polek. Jeśli przyjęlibyśmy hipotezę III o be-nefitach doświadczanych przez pionierów równości, pokazywałoby to, iż mężczyźni w większym stopniu niż kobiety pionierki doświadczają tych benefitów. Czy świad-czy to o większej akceptacji postaw progresywnych mężświad-czyzn? Być może mężświad-czy- mężczy-znom łatwiej jest wykraczać poza oczekiwane scenariusze ról niż kobietom – tym samym realizacja równości szybciej przynosi im korzyści. O ile większość naszych respondentów w badaniu uważała, iż mężczyzna może tak samo dobrze opiekować się dzieckiem jak kobieta (73% kobiet i 74% mężczyzn), co potwierdzałoby tezę, że mężczyzna może bez większych problemów wejść w kulturowo przypisaną ko-biecie sferę, o tyle kobieta dalej ma silniej przypisaną rolę matki niż pracownicy – zdecydowana część respondentów uważała, iż matka małego dziecka nie powinna pracować (75% kobiet i 78% mężczyzn).
Na koniec odpowiedzmy jeszcze na pytanie o uwarunkowania równości płci – zarówno w wymiarze praktyk, jak i postaw. Jak wskazują analizy, bardzo ważny jest aspekt socjalizacji do równości, uczenia się jej w dzieciństwie na przykładzie relacji między rodzicami. Jak pokazuje analiza powiązań między wymiarami, dla mężczyzn i kobiet najważniejszy jest kapitał z dzieciństwa – to wykształcenie matki i jej za-angażowanie w pracę warunkowało doświadczenie partnerstwa między rodzicami, a ono z kolei warunkowało postawy i praktyki w dorosłym życiu: wspólne decydo-wanie, współdzielenie opieki i prac domowych. Wyniki potwierdzają także znaczenie uwarunkowań kulturowych – wskazuje na nie analiza powiązań między wymiarami równości, gdzie obserwujemy silne powiązania między utożsamianiem się z kon-struktem kobiecości i męskości a nierównością w praktykach. Nierówności płci zwią-zane są też silnie z symboliczną męską dominacją, wyrażoną przez indeks męskiej władzy i kontroli. O ile indeks ten związany jest z indeksem dominacji mężczyzny w zasobach, czyli bazuje na podstawie ekonomicznej, o tyle sama dominacja nie wią-że się z nierównością. Co więcej, w modelu dla kobiet indeks dominacji mężczyzny w zasobach ma pozytywny wpływ na równość w praktykach (rysunek 2.4).
Analiza wyników modeli sugeruje także, że znaczenie mają szersze uwarunko-wania strukturalne. Dochód był ważną zmienną w modelach: osoby o wyższych dochodach wyżej oceniały swoją jakość życia. Gorsze płace kobiet wyjaśniają czę-ściowo pozytywny wpływ dominacji mężczyzny w zasobach na jakość życia – w tym kontekście nie jest ważna nierówność w płacach małżonków, ale większe zasoby finansowe rodziny.
Podsumowując, w analizach tego rozdziału wskazano na skomplikowane i nie-jednokrotne trudne do interpretacji relacje między różnymi wymiarami równości, co stanowi wkład w dyskusję na temat uwarunkowań równości płci, a także jej wpły-wu na jakość życia kobiet i mężczyzn. Analizy sugerują adekwatność scenariusza II („korzyść po akceptacji”), wskazując na otoczenie społeczne jako kluczowe dla czer-pania korzyści z równości. Pozytywny wpływ egalitaryzacji jest obserwowany w tych sferach, w których akceptacja działań opartych na zasadzie równości płci jest wysoka (np. w przypadku wspólnego decydowania czy współdzielenia opieki).
Na koniec należy wskazać na ograniczenia wykonanych analiz. Konstrukcja indek-sów jest zadaniem niełatwym i o ile większość z nich bazowała na doświadczeniach badaczy norweskich, dwa zostały stworzone już po przeprowadzeniu badania – tym samym bazowaliśmy na zmiennych, które były zawarte w kwestionariuszu. Indeks tradycyjnych ról płci, jak i indeks męskiej władzy i kontroli mogłyby zostać zatem poszerzone w kolejnych badaniach, a w przypadku drugiego indeksu ważne byłoby stworzenie indeksu dla obu płci. Warto byłoby również uzupełnić dane o informa-cje na temat poglądów partnera czy partnerki, gdyż badania wskazują na zależność praktyk od postaw małżonka. Kolejnym ciekawym krokiem badawczym mogłyby być badania par, w których uzyskalibyśmy informacje od obu partnerów/małżonków na temat sytuacji w rodzinie.
Bibliografia
Backhans, M.C., Burström, B., Lindholm, L., Månsdotter, A. 2009. Pioneers and Laggards – Is the Effect of Gender Equality on Health Dependent on Context? „Social Science and Medicine” nr 68 (8), s. 1388–1395.
Backhans, M.C., Lundberg, M., Månsdotter, A. 2007. Does Increased Gender Equality Lead to a Convergence of Health Outcomes for Men and Women? A Study of Swedish Municipalities.
„Social Science and Medicine” nr 64 (9), s. 1892–1903.
Barker, G., Contreras, M., Heilman, B., Nascimento, M., Singh, A., Verma, R. 2011. Evolving Men: Initial Results from the International Men and Gender Equality Survey IMAGES. Wa-shington: International Center for Research on Women (ICRW). Dostępne: http://www.icrw.
org/publications/evolving-men. Data dostępu: 15.03.2016.
Ciaputa, E., Kowalska, B., Krzaklewska, E., Ratecka, A., Slany, K., Tobiasz-Adamczyk, B., Warat, M., Woźniak, B. 2016. Równość płci i jakość życia. Raport z badań sondażowych. Kraków: Uni-wersytet Jagielloński.
Esping-Andersen, G. 2009. The Incomplete Revolution: Adapting to Women’s New Roles. Cambridge:
Polity Press.
Fuszara, M. (red.). 2008. Nowi mężczyźni? Zmieniające się modele męskości we współczesnej Polsce.
Warszawa: Trio.
Garson, D.G. 2015. Structural Equation Modelling. Statistical Associates Blue Book Series. Ashe-boro: Statistical Associates Publishing.
Goldscheider, F., Bernhardt, E., Lappegård, T. 2015. The Gender Revolution: A Framework for Un-derstanding Changing Family and Demographic Behavior. „Population and Development Re-view” nr 41, s. 207–239.
Harryson, L., Novo, M., Hammarström, A. 2012. Is Gender Inequality in the Domestic Sphere As-sociated with Psychological Distress among Women and Men? Results from the Northern Swedish Cohort. „Journal of Epidemiology and Community Health” nr 66 (3), s. 271–276.
Hochschild, A. 2003. The Second Schift. New York: Avon Books.
Holter, Ø.G. 2013. Masculinities, Gender Equality and Violence. „Masculinities and Social Change”
nr 2 (1), s. 51–81.
Holter, Ø.G. 2014. „What’s in It for Men?”: Old Question, New Data. „Men and Masculinities” nr 17 (5), s. 515–548.
Holter, Ø.G., Krzaklewska, E. 2016. Gender Equality and Quality of Life: European Blueprint Ques-tionnaire and Guide. Dostępne: http://www.geq.socjologia.uj.edu.pl/blueprint. Data dostępu:
16.06.2017.
Holter, Ø.G., Svare, H., Egeland, C. 2009. Gender Equality and Quality of Life: A Norwegian Per-spective. Oslo: NIKK.
Jaracz, K., Kalfoss, M., Górna, K., Bączyk, G. 2006. Quality of Life in Polish Respondents: Psycho-metric Properties of the Polish WHOQOL – Bref. „Scandinavian Journal of Caring Sciences”
nr 20, s. 251–260.
Korsvik, T.R. 2016. Norwegian Gender Equality Policies in Transition: Withdrawing of Government Responsibility?, w: M. Warat, E. Krzaklewska, A. Ratecka, K. Slany (red.). Gender Equality and Quality of Life: Perspectives from Poland and Norway. Frankfurt am Main: Peter Lang.
Korsvik, T.R., Warat, M. 2016. Framing Leave for Fathers in Norway and Poland: Just a Matter of Gender Equality? „NORA – Nordic Journal of Feminist and Gender Research” nr 24 (2), s. 110–125.
Kosakowska-Berezecka, N., Besta, T., Adamska, K., Jaśkiewicz, M., Jurek, P., Vandello, J.A. 2016. If My Masculinity Is Threatened I Won’t Support Gender Equality? The Role of Agentic Self-stereotyp-ing in Restoration of Manhood and Perception of Gender Relations. „Psychology of Men & Mas-culinity” nr 17, s. 274–284.
Krzaklewska, E. 2016. Studying Gender Equality as a Multidimensional Concept, w: M. Warat, E. Krzaklewska, A. Ratecka, K. Slany (red.). Gender Equality and Quality of Life: Perspectives from Poland and Norway. Frankfurt am Main: Peter Lang.
Krzaklewska, E. 2017. Spory wokół koncepcji dorosłości. Nowe wzory kulturowe w Polsce. Praca dok-torska. Kraków: Uniwersytet Jagielloński.
Krzaklewska, E., Migalska, A., Warat, M. 2015. Qualitative Study of Gender Equality – Gender Equality in Debate. Report from the Focus Group Study on Gender Equality and Quality of Life.
Kraków: GEQ Working Papers, Uniwersytet Jagielloński.
Krzaklewska, E., Ratecka, A. 2014. Władza w intymnych związkach heteroseksualnych. Refleksja nad badaniem wymiarów władzy w kontekście równości płci. „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Sociologica” nr 51, s. 149–167.
Krzaklewska, E., Ratecka, A., Slany, K., Warat, M. 2016. Gender Equality and Quality of Life: Theo-retical, Methodological and Policy Approaches, w: M. Warat, E. Krzaklewska, A. Ratecka, K. Slany (red.). Gender Equality and Quality of Life: Perspectives from Poland and Norway. Frankfurt am Main: Peter Lang.
Neyer, G., Lappegård, T., Vignoli, D. 2013. Gender Equality and Fertility: Which Equality Matters?
„European Journal of Population” nr 29 (3), s. 245–272.
Ostrouch-Kamińska, J. 2015. Rodzina partnerska jako relacja współzależnych podmiotów. Studium so-cjopedagogiczne narracji rodziców przeciążonych rolami. Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Scambor, E., Wojnicka, K., Bergmann, N. (red.). 2013. The Role of Men in Gender Equality: Europe-an Strategies & Insights. Luxembourg: Publications Office of the EuropeEurope-an Union.
Sikorska, M. 2009. Nowa matka, nowy ojciec, nowe dziecko. O nowym układzie sił w polskich rodzi-nach. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne.
Slany, K., Krzaklewska, E., Warat, M. 2016a. Gender Equality in Achievement of Harmony between Family and Work Life and Better Quality of Life, w: R. Tomaszewska-Lipiec (red.). Work-Person-al Life: Between Harmony and Disintegration. Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Slany, K., Krzaklewska, E., Warat, M. 2016b. Wzory życia rodzinnego w kontekście równości płci – pomiędzy tradycją a partnerstwem, w: I. Przybył, A. Żurek (red.). Role rodzinne – między przy-stosowaniem a kreacją. Poznań: Wydawnictwo WNS UAM.
Sörlin, A., Lindholm, L., Ng, N., Öhman, A. 2011. Gender Equality in Couples and Self-Rated Health – A Survey Study Evaluating Measurements of Gender Equality and Its Impact on Health.
„International Journal for Equity in Health” nr 10 (1), s. 1–11.
Szelewa, D. 2015. Polityka rodzinna w Polsce po 1989 roku. Od familializmu prywatnego do pu-blicznego?, w: R. Hryciuk, E. Korolczuk (red.). Niebezpieczne związki. Macierzyństwo, ojcostwo i polityka. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Warat, M. 2016. Gendering Citizenship: Reflections on Gender Equality Policies in Poland, w: M. Warat, E. Krzaklewska, A. Ratecka, K. Slany (red.). Gender Equality and Quality of Life: Perspectives from Poland and Norway. Frankfurt am Main: Peter Lang.
The WHOQOL Group. 1994. The Development of the World Health Organization Quality of Life Assessment Instrument (the WHOQOL), w: J. Orley, W. Kuyken (red.). Quality of Life Assessment:
International Perspectives. Berlin–Heidelberg: Springer-Verlag.
WHOQOL Group. 1996. WHOQOL-BREF, Introduction, Administration, Scoring and Gener-ic Version of the Assessment. Dostępne: http://www.who.int/mental_health/media/en/76.pdf.
Data dostępu: 15.07.2015.
Wilkinson, R., Pickett, K. 2009. The Spirit Level: Why More Equal Societies Almost Always Do Better.
London: Allen Lane.
Wojnicka, K., Ciaputa, E. (red.). 2011. Karuzela z mężczyznami. Problematyka męskości w polskich badaniach społecznych. Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Woźniak, B., Tobiasz-Adamczyk, B. 2016. Quality of Life and Well-Being: A Review and Systemati-zation of Concepts, w: M. Warat, E. Krzaklewska, A. Ratecka, K. Slany (red.). Gender Equality and Quality of Life: Perspectives from Poland and Norway. Frankfurt am Main: Peter Lang.