skopowej. Kiedy indziej znów widoczne są jedy
nie drobne ich fragmenty, nieregularnie roz
mieszczone w granitowej masie śkalnej.
G r a n i t y g r z b i e t o w e (pasmo górskie Karkonoszy oraz po części Rudawy Janowickie) są w swej czystej postaci równo- i bardziej dro
bnoziarniste, praktycznie pozbawione szlir bio- tytowych, enklaw i hornblendy.
G r a n i t y g r a n o f i r o w e , występujące głównie w północno-wschodnim obrzeżeniu ma
sywu, nazywane były przez badaczy niemiec
kich drobnoziarnistymi granitami aplitowymi z porfirowymi kryształami skaleni. Trudno zgo
dzić się z takim określeniem w przypadku skał, które w swym składzie mineralnym zawierają do 7% biotytu (łącznie z chlory tern) i pod tym względem absolutnie nie różnią się od granitów grzbietowych. Opisywany przez Niemców i cha
rakterystyczny dla tego typu granitoidów kar
konoskich kwarc o pokroju heksagonalnym również nie wszędzie jest obecny. Należałoby też podkreślić, że nie zawsze główna ich masa skalna jest naprawdę drobnoziarnista i że czę
sto skały te przypominają porfirowate odmia
ny granitów centralnych. Enklawy i szliry bio
tytu występują tu również nie mniej licznie niż wśród granitów centralnych. Jak z przedstawio
nych faktów wynika, trudne jest w niektórych przypadkach odróżnienie skał tej grupy grani
tów od innych na podstawie samego tylko w y
glądu megaskopowego. Wykazują one jednak przynajmniej jedną bardzo charakterystyczną
cechę mikroskopową, a mianowicie obecność struktur granofirowych, obfitych zwłaszcza wśród drobnoziarnistych partii skały. Takich struktur nie spotyka się ani w granitach cen
tralnych, ani w grzbietowych. Te ostatnie wy
kazują wprawdzie dość liczne wrostki kwarcu w skaleniach, nie mają one jednak charakte
ru przerostów mikropegmatytowych i ograni
czone są zwykle do kryształów większych. W granitach centralnych natomiast struktury gra- nofirowe są zjawiskiem nader rzadkim; wyją
tek stanowią gruboziarniste partie skalne o cha
rakterze gniazd pegmatytowych.
Pod względem składu mineralnego wszystkie trzy typy granitoidów karkonoskich są bardzo do siebie zbliżone. Odnosi się to przede wszyst
kim do ilościowych stosunków pomiędzy mine
rałami jasnymi: kwarcem i skaleniami. Biotyt występuje najliczniej w granitach centralnych.
Oba pozostałe typy granitów są — przeciętnie rzecz biorąc — dość weń zubożone. Najmniej urozmaicone pod względem składu jakościowe
go są granity grzbietowe. Brak w nich przede wszystkim hornblendy, często — choć przeważ
nie w n'ewielkich ilościach — spotykanej w obu pozostałych typach.
Pewne zróżnicowanie wykazuje też sposób wykształcenia i występowania minerałów jas
nych. Kwarc oprócz ziarn występujących samo
dzielnie tworzy częste przerosty ze skaleniami;
w przerostach o charakterze myrmekitowym spotyka się go we wszystkich typach granitu, najmniej licznie w granitach grzbietowych, w przerostach granofirowych przede wszystkim w granitach granofirowych, a w postaci licznych wrostków o zmiennej orientacji i gromadzących się przeważnie na brzegach większych skaleni potasowych i plagioklazćw najliczniej w drob
noziarnistych granitach grzbietowych. W os
tatnim przypadku wrostki kwarcu mają często wielkość i wygląd ziarn występujących w dro
bnoziarnistej masie skalnej.
Plagioklazy — poza albitowymi nowotwora
mi — mają zazwyczaj skład oligoklazu o zmien
nej zawartości anortytu; wyjątkowo przechodzą do andezynu. Ogólnie najniższy procent An w plagioklazach wykazują granity grzbietowe (przeważnie 14—15%). Bardzo często plagioklazy odznaczają się normalną budową pasową, prze
ważnie z wyraźną rekurencją pasów. Partie ze
wnętrzne mają na ogół skład albitu. Na podkre
ślenie zasługuje spotykana we wszystkiech ty
pach granitów, najczęściej jednak we wschod
nich rejonach masywu, budowa plamista pla- gioklazów. Nierzadko pojawia się ona jedno
cześnie z budową pasową. Plamiste są przede wszystkim jądra skaleni; zawartość anortytu w poszczególnych elementach bezpośrednio ze so
bą się stykających często różni się o 20 i więcej
procent. Do produktów przeobrażenia plagio- klazu należą głównie serycyt, epidoty, rzadziej skapolity i kalcyt.
Sposób występowania skaleni potasowych jest szczególnie charakterystyczny w granitach centralnych, w mniejszym stopniu także w gra
nitach granoŁrowych. Na podkreślenie zasługu
je przede wszystkim duża rozpiętość w wielkości poszczególnych osobników. Duże pojedyncze kryształy (megakryształy), nierzadko z jasnymi obwódkami plagioklazu, czasem o zaokrąglo
nych kształtach, nadają skale wygląd podobny do granitów rapakiwi. Własności optyczne o- wych megakryształów niewiele różnią się od takichże własności kryształów drobniejszych, współwystępujących z kwarcem i plagioklazem w głównej masie skalnej. Kryształy duże mają na ogół więcej wrostków i są silniej pertytowe.
Wśród wrostków na pierwszy plan wysuwają się w skaleniach potasowych granitów central
nych plagioklazy, dalej biotyt i kwarc, w gra
nitach granofirowych najliczniejsze są wrostki kwarcu, które — jak już wspomniano wyżej — mają charakter przerostów mikropegmatyto
wych i bynajmniej nie ograniczają się do krysz
tałów dużych.
Przerosty pertytowe w skaleniach potaso
wych bywają bardzo rozmaite. Jedne mają po
stać cienkich kresek albo nitek przebiegających zgodnie ze śladami łupliwości murchinsonito- wej, inne, występujące zwykle w tym samym krysztale, postać wstęg lub plam o często wy
raźnie widocznych zbliźniaczeniach. Nierzadko spotykana plamistość wygaszania, a nawet za
czątkowa kratka mikroklinowa pojawiają się przede wszystkim w pobliżu owych grubszych przerostów pertytowych lub wrostków plagio
klazu i kwarcu. Skalenie potasowe o wyraźnych zbliźniaczeniach typu mikroklinowego wystę
pują jedynie lokalnie. Często stanowią one tyl
ko pewne partie kryształów, w pozostałych miejscach całkowicie pozbawionych bliźniaczej kratki. Spotykane są ponadto w gniazdach peg
matytowych i aplitowych, gdzie występują obok ortoklazu lub mikroklinu o wyraźnie niż
dowych. Oznaczony rentgenograficznie stopień trójskośności opisanych skaleni jest — ogólnie rzecz biorąc — niewielki.
Na uwagę zasługuje obfitość myrmekitu, zwłaszcza w granitach centralnych. Obok myr
mekitu pojawiającego s‘ę w zewnętrznych par
tiach plagioklazćw powszechnie spotykane są skupienia drobnych albitów, często z
robaczko-wymi przerostami kwarcu, pomiędzy większy
mi kryształami skalenia potasowego. Skład międzyziarnowych albitów jest na ogół iden
tyczny ze składem grubszych przerostów perty- towych w skaleniach potasowych. Czasem pla
miste okienka pertytowe są szczególnie liczne i _ jeśli występują na brzegu skalenia pota
sowego — niejednokrotnie łączą się z sąsiadu
jącym myrmekitem.
Cechą charakterystyczną dla granitów cen
tralnych i granofirowych jest częste pojawianie się hornblendy, bardzo podobnej do amfibolu występującego w enklawach i skałach kontak
towych. Spotykana jest ona w różnych miej
scach masywu, występując bądź pojedynczo, bądź w zespołach złożonych z kilku kryształów, wreszcie w zwartych i wyraźnie wyodrębnio
nych skupieniach z biotytem, chlorytem i pla- gioklazem (ewentualnie kwarcem), podobnych do malutkich enklaw. Kryształy hornblendy
— zwłaszcza tej poza skupieniami — są miej
scami porozrywane na drobne fragmenty oraz poprzerastane licznymi wrostkami. Wśród prze
rostów szczególnie godne uwagi są — co praw
da rzadko bardzo spotykane — reliktowe piro- kseny. Większość osobników hornblendy wyka
zuje plamiste zabarwienie; w skupieniach in
tensywność barwy wzrasta w partiach brzeż
nych.
Wspomniane skupienia zawierające horn- blendę, o charakterze mikroenklaw, są na ogół wiernym obrazem niektórych enklaw więk
szych doskonale widocznych już megaskopowo, a nawet osiągających pokaźne rozmiary. Horn- blenda w enklawach nie wykazuje jednak pla
mistości. Towarzyszą jej nierzadko — podobnie jak w granicie — tytanit, epidoty (często pista- cyt i allanit) oraz czarne tlenki żelaza.
W większości zbadanych enklaw głównym minerałem ciemnym jest biotyt, ewentualnie chloryt. Trzeba podkreślić, że także wśród licz
nych w granicie mikroenklaw wiele swym skła
dem i sposobem wykształceni oraz wielkością minerałów odpowiada owym enklawom bioty- towym. Dość charakterystyczny wydaje się również fakt występowania zarówno w enkla- Wach, jak w granitach, głównie we wschodnich partiach masywu, takich minerałów, jak fluo
ryt, pistacyt, robaczkowy i sferulityczny chlo
ryt, magnetyt w sporych automorficznych kry
ształach, czasem kalcyt. W niektórych enkla
wach zaobserwowano granat, zwykle niehczny.
Minerału tego nie spotkano w żadnej ze zba
danych próbek granitu. Wymienia go jednak G. BerP (1923) w sw^ch opisach granitów kar
konoskich, podkreślając zresztą sporadyczność Jego występowania.
Większość ciemnych enklaw ma skład i struk
turę zbliżone do mikrogranodiorytów lub
mi-krodiorytów, czy też — w przypadku występo
wania większych ilości skalenia potasowego (zwykle mikroklinu) — do mikromonzonitów.
Większe kryształy skaleni — zarówno potaso
wych, jak sodowo-wapiennych — występują zwykle w enklawach większych, o średnicach od kilkunastu centymetrów wzwyż. Sporadycz
nie pojawiają się drobne enklawy gnejsowe, dość jasne i drobnoziarniste, z niewielką ilością biotytu.
Niezależnie od swego wyglądu i składu en
klawy stanowią niewątpliwie materiał obcy, pochodzący przypuszczalnie z głębokiego pod
łoża lub z osłony masywu granitowego. Zostały one już oczywiście przez magmę granitową przerobione, częściowo zasymilowane. Wydaje się pewne, że zarówno wspomniane wyżej mi- kroenklawy, jak opisane kryształy hornblendy stanowią resztki rozpłyniętych enklaw i, podob
nie jak one, są starsze od magmy granitowej.
Jednym z dowodów na pochodzenie mate
riału obcego w granitach przynajmniej w czę
ści ze skał podobnych do znajdowanych dzisiaj w osłonie mogłyby być spotykane w niektó
rych próbkach granitowych kryształy horn
blendy poprzerastane piroksenem, innym — mikroenklawy chlorytowo-skapolitowe. Skały piroksenowo-amfibolowe ze skapolitami wystę
pują przede wszystkim we wschodnim obrzeże
niu masywu. Swój obecny skład i wygląd za
wdzięczają one przypuszczalnie w równym stop
niu materiałowi wyjściowemu, jak kontaktowe
mu działaniu granitu.
Obok skał opisanego typu występują we wschodnim obrzeżeniu masywu również h o r n - f e l s y k o r d i e r y t o w e z a n d a l u z y t e m. Hornfelsy te zazwyczaj obfitują w bio
tyt i niejednokrotnie poprzerastane są jasnymi wkładkami skaleniowo-kwarcowymi. Podobne hornfelsy występują na południowym i północ
nym kontakcie masywu granitowego. Skały kontaktu południowego (okolice Śnieżki) odzna
czają się przeważnie kierunkową teksturą i me
gaskopowo przypominają gnejsy lub cienko laminowane łupki. Przeważnie zawierają ska
lenie: oligoklaz o pasowej budów e, skaleń po
tasowy o miejscami wyraźnej strukturze krat
kowej, czasem albit zbliżony do szachownico
wego. W niektórych występuje dość obficie muskowit. W osłonie północnej (Wysoki Grzbiet Izerski) skały kontaktowe mają częściej tek
stury masywne i zbite i swym wyglądem ze
wnętrznym przeważnie ściśle odpowiadają ty
powym i klasycznym hornfelsom. Kordieryt jest w nich na ogół doskonale zachowany, anda
luzyt z reguły wyraźnie pleochroiczny, plagio- klaz zwykle należy do andezynu. Hornfelsy te odsłaniają się w licznych skałkach, często kon