Działalność dydaktyczna I. Działalność na odcinku gimnastyki

Oddział Gimnastyczny przejawiał ożywioną działalność od chwili pow­ stania Towarzystwa aż do końca omawianego okresu. W działalności tej można wyraźnie wyróżnić dwa zasadnicze kierunki: prowadzenie nauki gimnastyki wśród młodzieży krakowskich szkół średnich wydziałowych i zawodowych oraz prowadzenie ćwiczeń dla członków i uczniów spoza szkół. Ponadto przez pewien okres czasu organizowano w okresach zimo­ wych gry i zabawy dla dzieci najmłodszych.

Z uwagi na zachodzące różnice w działalności Oddziału z młodzieżą szkolną i członkami zdaje się słuszne oddzielenie omówienie dorobku To­ warzystwa w tym zakresie.

1. Działalność dydaktyczno-wychowawcza wśród młodzieży szkolnej.

Działalność dydaktyczno-wychowawcza z młodzieżą szkolną była jed­ nym z celów „Sokoła” k Działalność ta w rzeczywistości zajmowała bar­ dzo istotne miejsce w całokształcie wysiłków dydaktycznych TG „Sokół” w Krakowie. Towarzystwo występowało tu jako rzecznik wychowania fizycznego i patriotycznego, stwarzając warunki dla prawidłowego roz­ woju fizycznego młodzieży, która warunków tych była niemal zupełnie pozbawiona przez władze szkolne. Dotyczyło to zarówno młodzieży szkół średnich, jak i szkół ludowych, i zawodowych. „Sokół” więc, „wyręczając” niejako szkołę w zakresie organizacji wychowania fizycznego, przyczyniał się bezpośrednio do złagodzenia ujemnych skutków zdrowotno-higienicz- nych i wychowawczych, jakie były następstwem złego stanu wychowania fizycznego w szkołach.

TG „Sokół” w Krakowie objęło działalnością dydaktyczno-wychowaw­ czą oprócz młodzieży szkół średnich (gimnazja, szkoła realna i szkoły zawo­

dowe) także uczniów szkół wydziałowych.

Podstawę formalną do prowadzenia nauki gimnastyki w szkołach śred­ nich stanowiło pismo Rady Szkolnej Krajowej do TG „Sokół” w Krakowie z 1885 roku, w którym Rada powierzyła „Sokołowi” „naukę gimnastyki dla uczniów Gimnazjum św. Jacka za wynagrodzeniem 300 złr.” 1 2. Na tej samej zasadzie i tych samych warunkach objął „Sokół” naukę gimnastyki dla uczniów Wyższej Szkoły Realnej w Krakowie3.

1 S. Rowiński, Gimnastyka szkolna..., ,s. 7—8. 2 SWTGS z dn. 28 II 18S6, s. 3.

3 Tamże z dn. 20 IV 1890, s. 12. 4 Tamże, z dn. 15 III 1891.

5 Rozporządzenie Ministra Wyznań i Oświecenia iz 15 IX 1890, L. dz. 19097 w sprawie fizycznego rozwoju młodzieży; Okólnik c. k. Rady Szkolnej Krajowej z dnia 17 X 1890, L. 17498 do dyrekcji szkół średnich w sprawie fizycznego rozwoju młodzieży, PGS 1890, nr 12, s. 95.

W 1889 r. Wydział „Sokoła” w Krakowie zwrócił się do Rady Szkolnej Krajowej z prośbą o podwyższenie opłaty z tytułu udzielania nauki gim­ nastyki młodzieży szkolnej, z 600 złr. do 800 złr. Przy tej okazji zadekla­ rował także gotowość objęcia nauką gimnastyki młodzieży dalszych dwóch gimnazjów 'krakowskich, tj. Gimnazjum św. Anny i Gimnazjum III 4.

Odpowiedzią na powyższą propozycję było rozporządzenie Ministra Wyznań i Oświecenia oraz wydany na jego 'podstawie Okólnik Rady Szkol­ nej Krajowej 5. W aktach tych zalecono: zatrudnienie kwalifikowanych nauczycieli, nawiązywanie kontaktów z Towarzystwami gimnastycznymi oraz organizowanie wycieczek tudzież zabaw, gier i ćwiczeń sportowych w celu zapewnienia uczniom jak najlepszych warunków do nauki gimna­ styki. W ślad za tym Rada Szkolna Krajowa (powierzyła „Sokołowi” w Kra­ kowie naukę gimnastyki we wszystkich szkołach średnich od dnia 1 wrześ­

nia 1891 roku za opłatą 300 złr. rocznie za każdą szkołę oraz 100 złr. za zużycie przyrządów 6.

6 Pismo c. k . Rady. Szkolnej Krajowej z 4 III 1891, L. 2736, PGS 1892, nr 5, s. 55—<57.

7 Protokół z nadzwyczajnego posiedzenia Rady Miejskiej z din. 18 XI 1897. Dziennik Rozporządzeń dla Stołecznego Królewskiego miasta Krakowa R. XVIII, nr 13 z 31 XII 1897, s. 93; SWTGS z dn. 15 III 1898, s. 5.

8 APKr., Magistr. Krak. II, 805, Prot, z din. 13 II 1899.

9 Protokół 28 posiedzenia 3 secji VII periodu Sejmu Galicyjskiego z dn. 18 lu­ tego 1898, s. 66—68; Okólnik c. k. Rady Szkolnej Krajowej z d,n 20 VI 1898, L. 7353 do c. k. Rad Szkolnych Okręgowych, PGS 1898, nr 8, s. 94.

10 PG 1898, nr 8, s. 102; SWTGS z dn. 11 III 1900, s. 5. 11 APKr,, Magistr. Krak. 11/807, Prot, z dn. 28 I 1903.

Natomiast naukę gimnastyki w szkołach wydziałowych objął „Sokół” nieco później. W sprawie tej Wydział „Sokoła” wniósł memoriał do Rady Miejskiej w Krakowie z propozycją objęcia nauki gimnastyki w szkołach ludowych i wydziałowych Krakowa. Proponowano objęcie nauką około 1800 dzieci w 31 oddziałach po 2 godziny tygodniowo za zwrotem kosztów „własnych” 7. Rada Miejska, udzielając odpowiedzi na powyższy memoriał, stwierdziła, że „nauka gimnastyki w szkołach ludowych jest obowiązkowa, nauczyciele są płatni, a gmina już płaci na nauczycieli, że przeto gmina nie może korzystać z przedstawionej propozycji” 8.

Negatywne stanowisko Rady Miejskiej co do odpłatności nauki gimna­ styki prowadzonej przez TG „Sokół” było zgodne z przekonaniem więk­ szości sejmowej Sejmu Galicyjskiego i okólnikiem Rady Szkolnej Krajo­ wej w tej sprawie. Zarówno bowiem Sejm Krajowy, jak i Rada Szkolna reprezentowały pogląd, iż naukę gimnastyki w szkołach ludowych można powierzyć „Sokołowi” tylko tam, gdzie jest to wskazane z uwagi na złe warunki i pod warunkiem bezpłatności9. Tak więc o odrzuceniu propo­ zycji „Sokoła” krakowskiego zdecydowało negatywne stanowisko central­ nych władz krajowych i szkolnych, które za cenę niewielkich świadczeń pieniężnych przekreśliły możliwość stworzenia uczniom szkół ludowych względnie dobrych warunków do uprawiania ćwiczeń fizycznych. W tej sytuacji, widząc niezwykłe zaniedbanie na odcinku wychowania fizycznego w szkołach miejskich, TG „Sokół” w Krakowie zobowiązało się do podjęcia bezpłatnej nauki gimnastyki w wymiarze 12 'godzin tygodniowo 10 11. Dzięki temu, począwszy od 1899 roku, młodzież szeregu żeńskich i męskich szkół wydziałowych pobierała naukę gimnastyki w „Sókole”. Rada Miejska ze swej strony wspomagała Towarzystwo finansowo, przyznając mu corocz­ nie subwencje. Wyrazem doceniania inicjatywy „Sokoła” przez Radę Miej­ ską może być ponadto powołanie przez Sekcję Szkolną Rady Miejskiej ko­ misji, której polecono zabiegać, w Wydziale „Sokoła” o rozszerzenie jego działalności na odcinku wychowania fizycznego z młodzieżą szkół ludo­ wych n.

nastyki także niektóre szkoły zawodowe, jak nip. Wyższą Szkołę Przemy­ słową, Akademię Handlową i inne. Szkoły te pobierały naukę na zasadzie częściowej odpłatności na rzecz „Sokoła”.

Ogólną liczbę i rodzaj szkół oraz czasokres udzielania w nich nauki gimnastyki przez TG „Sokół” w ciągu omawianego okresu czasu obrazuje tab. I. Uwzględniono w niej w układzie chronologicznym wszystkie szkoły krakowskie, które korzystały z nauki gimnastyki w „Sokole” krakowskim. Treść tabeli, mimo ogólności, obrazuje zasięg pracy dydaktyczno-wy­ chowawczej „Sokoła” z młodzieżą szkolną.

Jak widać z tabeli I, „Sokół” w Krakowie od początku swej działalności aż do wybuchu I wojny światowej kontynuował działalność dydaktyczno­ -wychowawczą w szkołach publicznych różnego typu. Zarówno zasięg tej działalności, jak i okres jej kontynuowania był duży. Szczególnie imponu­ jące rozmiary przybrała działalność dydaktyczno-wychowawcza w stosun­ ku do uczniów szkół wydziałowych. Pozostawało to w związku z obowiąz­ kowym nauczaniem gimnastyki, a zarazem bardzo trudnymi warunkami lokalowymi i kadrowymi szkół wydziałowych. W „Sokole” zdawano solbie sprawę ze szczególnego znaczenia ćwiczeń fizycznych dla dzieci, dlatego też uczniów szkół wydziałowych otaczano troskliwą opieką do końca omawia­ nego okresu. Natomiast młodzież gimnazjów (z wyjątkiem Gimnazjum św. Jacka) i szkół zawodowych uczęszczała na naukę gimnastyki do „Sokoła” przez krótki okres czasu, ponieważ dyrekcje tych szkół stwarzały warunki do uprawiania ćwiczeń fizycznych we własnym zakresie.

Uzupełnieniem niejako tab. I jest zestawienie umieszczone w tab. II. Obrazuje ono nie tylko stosunki ilościowe uczniów gimnazjalnych, szkół wydziałowych i zawodowych uczęszczających na naukę gimnastyki do „Sokoła”, ale również regularność i okres pobierania nauki.

Z tab. II wynika, że w latach 1885—1899 naukę pobierali głównie ucz­ niowie gimnazjów krakowskich całkowicie niemal 'pozbawionych warunków do racjonalnego uprawiania ćwiczeń fizycznych. Pod koniec lat dziewięć­ dziesiątych ubiegłego wieku trzy gimnazja uzyskały własne obiekty, dzięki czemu wprowadzono w nich obowiązkową naukę gimnastyki realizowaną we własnych salach i przy pomocy własnych nauczycieli. Natomiast na la­ ta 1899 — 1913 przypada systematyczny wzrost liczby uczniów szkół wy­ działowych i zawodowych z nauką gimnastyki. Mimo tego wzrostu „Sokół” nie zapewnił warunków do racjonalnego uprawiania wychowania fizycz­ nego całej młodzieży szkół wydziałowych, w których nauka gimnastyki była obowiązkowa.

Dynamikę wzrostu ćwiczących uczniów szkół krakowskich w TG „So­ kół” w ciągu omawianego okresu ilustruje ryc. 1. Przedstawiona 'krzywa wskazuje na wyraźny wzrost ćwiczących w latach 1887 — 1891. W okresie tym ćwiczący rekrutowali się spośród młodzieży czterech gimnazjów kra­ kowskich. Pierwszy spadek liczby ćwiczących przypadał na lata 1891 — — 1893 i był spowodowany roczną przerwą w nauczaniu uczniów