4. Dylematy państw członkowskich
4.2. Działania międzypaństwowe
Do wykonania wyroku TSUE w sprawie Achmea niezbędne jest również dzia-łanie rządów państw członkowskich. Stwierdzenie przez TSUE niezgodności postanowień umowy międzynarodowej zawartej pomiędzy państwami człon-kowskimi z prawem UE, choć implikuje jej niestosowalność w stosunkach we-wnątrzunijnych, nie kończy per se jej bytu prawnego. Do tego konieczne jest spełnienie przesłanek stawianych przez prawo międzynarodowe publiczne, któ-re zostały skodyfikowane w art. 59 i art. 65 KWPT. W związku z problemami z precyzyjnym określeniem kryteriów pozwalających na stwierdzenie
zastąpie-82 Wyrok TSUE z dnia 30 września 2003 r. w sprawie C-224/01 Köbler. 83 Ibidem.
84 Wyrok TSUE z 9 grudnia 2003 r. w sprawie C-129/00 Komisja p. Włochom, M. Broberg,
National Courts of Last Instance Failing to Make a Preliminary Reference: The (Possible) Consequences Flowing Therefrom, European Public Law 2016/22/2, s. 251 i n.
nia starszej umowy przez nową85, jak również orzecznictwem trybunałów arbi-trażowych konsekwentnie podtrzymujących swoją jurysdykcję, dla zapewnie-nia bezpieczeństwa obrotu konieczne jest formalne wygaszenie przez państwa członkowskie wewnątrzunijnych IIA, czy to w drodze traktatu multilateralnego, czy to w drodze umów dwustronnych. Jak się wydaje, w celu zapewnienia mak-symalnej skuteczności orzeczeniu w sprawie Achmea państwa członkowskie, rozwiązując IIA, powinny również zastrzec niestosowanie tzw. „klauzul zacho-dzącego słońca”, tj. postanowień przewidujących dalsze stosowanie przepisów umowy już po jej wypowiedzeniu86. Należy podkreślić, że za takim właśnie rozwiązaniem od dłuższego czasu opowiadała się Komisja, wszczynając jesz-cze w jesz-czerwcu 2015 r. postępowania przeciwko państwom członkowskim zwle-kającym z wypowiedzeniem ich umów87 i przypomniała je w stanowczy sposób w swoim Komunikacie, dotyczącym inwestycji wewnątrzunijnych88. Państwa Członkowskie wyraziły swoje poparcie dla stanowiska Komisji w swoich stycz-niowych deklaracjach, dotyczących skutków wyroku Achmea89. Można do-mniemywać, że po wyroku w sprawie Achmea Komisja wznowi postępowania naruszeniowe, jeżeli państwa będące stroną BIT-ów nie będą wykazywały woli współpracy. Niejako na marginesie warto podkreślić, że Polska podejmuje ak-tywne działania na rzecz doprowadzenia do stanu zgodności prawa krajowego
85 Zob. F. Dubuisson, Article 59, w: O. Corten, P. Klein (eds.), The Vienna Convention on the
Law of Treaties, T. 2, Oxford University Press, Oxford i in. 2011, zwłaszcza s. 1339 i n.
86 W tym miejscu można jedynie zasygnalizować, że niektórzy autorzy sugerują, że ochrona praw inwestora może stawiać pod znakiem zapytania możliwość pozbawienia inwestora ochrony gwarantowanej przez sunset clauses (C. Wackernagel, The Twilight of the BITs?
EU Judicial Proceedings the Consensual Termination of Intra-EU BITs and Why that Matters for International Law, Beiträge zum Transnationalen Wirtschaftsrecht 2016/140, s. 21 i n.).
Jak się jednak wydaje, koncepcja ta nie znajduje oparcia w prawie międzynarodowym, zob.
Ch. Binder, A treaty law perspective on Intra-EU BITs, Journal of International Investment
& Trade 2016/17/6, s. 978 ff.
87 Oświadczenie prasowe KE z 18 czerwca 2015 r. Commission asks Member States to terminate
their intra-EU bilateral investment treaties http://europa.eu/rapid/press-release_IP-15-5198_
en.htm; stan na 15.03.2019 r.
88 Komunikat z 19 lipca 2018 r. COM(2018) 547/2 Communication from the Commission to
the European Parliament and The Council. Protection of intra-EU investment,
http://ec.euro-pa.eu/finance/docs/policy/180719-communication-protection-of-investments_en.pdf; stan na 15.03.2019 r., zwłaszcza s. 2–3.
89 Zob. deklaracje państw członkowskich z 15 stycznia 2019 r. odnośnie do wpływu wyroku w sprawie Achmea na obowiązywanie wewnątrzunijnych IIA dostępne pod adresem https:// ec.europa.eu/info/publications/190117-bilateral-investment-treaties_en; stan na 15.03.2019 r.
z prawem unijnym, sukcesywnie wygaszając BIT-y wewnątrzunijne90. Wpraw-dzie niektóre państwa, w szczególności eksportujące kapitał, mogłyby nie być zbyt chętne do szybkiego rozwiązywania istniejących wewnątrzunijnych IIA, tym niemniej zważywszy na stanowczy sposób sformułowania deklaracji, takiej ewentualności nie należy uznać za szczególnie prawdopodobną.
5. Wnioski
Jak się wydaje, skutki wyroku w sprawie Achmea dla funkcjonowania arbitrażu inwestycyjnego w Unii Europejskiej idą bardzo daleko i wykraczają poza sferę prawa UE. Trybunał w swoim orzeczeniu de facto uznał klauzule arbitrażowe zawarte w wewnątrzunijnych BIT-ach i tym samym stosowanie mechanizmu ISDS w sytuacjach wewnątrzunijnych za sprzeczne z prawem Unii. Tym sa-mym jego wykonanie oznacza konieczność usunięcia z obrotu zarówno samych klauzul, jak również orzeczeń arbitrażowych wydanych przez TA orzekające na ich podstawie. Oczywistym środkiem prowadzącym do tego celu jest usunięcie przez państwa członkowskie z obrotu rzeczonych klauzul na mocy stosownych umów międzynarodowych. Rozwiązanie to wiąże się jednak z problemami: z jednej strony wypracowanie międzynarodowego porozumienia prowadzące-go do wygaśnięcia wewnątrzunijnych BIT-ów jest procesem czasochłonnym, z drugiej, niezależnie od jego ewentualnego sukcesu, już wszczęte postępowa-nia arbitrażowe toczyć się będą jeszcze przez co najmniej kilka lat. Oznacza to, że w praktyce do zapewnienia skuteczności wyrokowi w sprawie Achmea potrzebne jest uznanie zawartych w nim rozstrzygnięć przez TA i sądy państw członkowskich. W tym pierwszym wypadku, choć wyrok TSUE dostarcza istot-nych argumentów na rzecz uznania przez TA braku ich jurysdykcji, na chwilę obecną nie jest możliwe przewidzenie, jakie decyzje w praktyce będą podejmo-wały trybunały. W szczególności istniejące przepisy proceduralne pozostawiają im w tym zakresie znaczną swobodę. W wypadku sądów krajowych, przynaj-mniej pozornie, taka swoboda decyzyjna nie występuje: mają one obowiązek zapewnienia skuteczności prawu UE. W praktyce jednak sytuacja może oka-zywać się bardziej skomplikowaną – o możliwości zgłoszenia i skuteczności zarzutu niezgodności orzeczeń arbitrażowych z prawem UE mogą decydować
90 Zob. informacje na temat stanu rozwiązania umów BIT przez Polskę zawarte w uzasadnieniu do projektu ustawy o wypowiedzeniu Umowy między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Słowenii o wzajemnym popieraniu i ochronie inwestycji z 31 stycznia 2019, http://www.sejm. gov.pl/sejm8.nsf/druk.xsp?nr=3164; stan na 15.03.2019 r.
rozstrzygnięcia proceduralne znajdujące się w zakresie autonomii proceduralnej państw członkowskich. Dotychczasowe orzecznictwo sądów państw członkow-skich w sprawie Micula sugerowałoby ich gotowość do zapewniania skutecz-ności prawu UE. Należy jednak podkreślić, że w każdym razie ignorowanie przez sądy krajowe wartościowań zawartych w prawie UE mogłoby owocować wszczynaniem postępowań naruszeniowych przez Komisję. Widać więc wyraź-nie, że zapewnienie realnej skuteczności wyrokowi TSUE w sprawie Achmea będzie wymagało ogromnego nakładu pracy i kooperacji ze strony różnych ak-torów, zarówno unijnych, jak i państwowych. Ilość komplikacji wiążących się z zapewnieniem faktycznej skuteczności temu orzeczeniu pokazuje jasno, że w celu zapewnienia skuteczności prawa UE i pewności obrotu prawnego nie-zbędna jest skoordynowana akcja państw członkowskich, mająca na celu do-prowadzenie do jak najszybszego wygaszenia wewnątrzunijnych BIT-ów bez zachowania okresów ochrony przewidzianych w sunset clauses.
Bibliografia
Ankersmit Laurens, The Compatibility of Investment Arbitration in EU Trade Agreements with
the EU Judicial System, Journal of European Environmental & Planning Law 2016/13,
s. 46–63.
Barcz Jan, Górka Marcin, Wyrozumska Anna, Instytucje i prawo Unii Europejskiej, Wolters
Kluwer, Warszawa 2017.
Basedow Jürgen, EU Law in the International Arbitration, Journal of International Arbitration
2015/32/4, s. 367–386.
Binder Christina, A treaty law perspective on Intra-EU BITs, Journal of International Investment
& Trade 2016/17/6, s. 964–983.
Binder Christina, Hofbauer Jane A., The Perception of EU Legal Order in International Law: and
In- and Outside View, European Yearbook of International Economic Law 2017, s. 139–203.
Bjorge Eirik, EU Law Constraints on Intra-EU Investment Arbitration?, The Law and Practice
of International Courts and Tribunal 2017/16, s. 71–86.
Böckstiegel Karl-Heinz, Kröll Steffani in., Germany as a Place for International and Domestic
Arbitrations – General Overview, w: Patricia Nacimiento, Steffan Kröll i in. (eds.), Arbitra-tion in Germany: The Model Law in Practice, Wolters Kluwer, Aalphen an den Rijn 2015,
s. 4–50.
Bohmer Lisa, Antin v. Spain (Part 1): Arbitrators See Extensive Due Diligence by Investors in
Concentrated Solar Power Sector, and Reject a Series of Jurisdictional and Admissibili-ty Objections,
https://www.iareporter.com/articles/antin-v-spain-part-1-arbitrators-see-ex- tensive-due-diligence-by-investors-in-concentrated-solar-power-sector-and-reject-a-se-ries-of-jurisdictional-and-admissibility-objections/; stan na 15.03.2019 r.
Bonnitcha Jonathan, Skovgaard Poulsen Lauge N., Waibel Michael, The Political Economy
Born Gary B., International Commercial Arbitration, Wolters Kluwer, Aalphen an den Rijn 2014. Broberg Martin, National Courts of Last Instance Failing to Make a Preliminary Reference:
The (Possible) Consequences Flowing Therefrom, European Public Law 2016/22/2,
s. 243–256.
Carta Andrea, Ankersmitt Laurens, AG Wathelet in C-284/16 Achmea: Saving ISDS?,
http://euro-peanlawblog.eu/2018/01/08/ag-wathelet-in-c-28416-achmea-saving-isds/; stan na 15.03.2019 r.
Chang Seung Wha, Inherent Power of the Arbitral Tribunal to Investigate Its Own Jurisdiction,
Journal of International Arbitration 2012/29/2, s. 171–182.
Charlotin, Damien, Spain Secures Stay of Enforcement Of Energy Charter Treaty Award in
Swed-ish Court, wpis z 18 maja 2018 r.,
https://www.iareporter.com/articles/spain-secures-stay-of-enforcement-of-energy-charter-treaty-award-in-swedish-court/; stan na 15.03.2019 r.
de Brabandere Eric, Investment Treaty Arbitration as Public International Law, Cambridge
Uni-versity Press, Cambridge i in. 2014.
Dimopoulos Angelos, Achmea: The principle of autonomy and its implications for intra and
extra-EU BITs,
https://www.ejiltalk.org/achmea-the-principle-of-autonomy-and-its-impli-cations-for-intra-and-extra-eu-bits/; stan na 15.03.2019 r.
Douglas Zachary, The International Law of Investment Claims, Cambridge University Press,
Cambridge i in. 2011.
Dubuisson Francois, Article 59, w: Olivier Corten, Pierre Klein (eds.), The Vienna Convention
on the Law of Treaties, t. 2, Oxford University Press, Oxford i in. 2011
Eckes Christina, EU Autonomy and Decisions of (Quasi-) Judicial Bodies: How Much
Differ-entness is Needed?, Amsterdam Centre for European Law and Governance Research Paper
10/2011, https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=1975250; stan na 15.03.2019 r.
Fecák Tomáš, International Investment Agreements and EU Law, Wolters Kluwer, Alphen aan
den Rijn 2016.
Ghouri Ahmad Ali, Interaction and Conflict of Treaties in Investment Arbitration, Wolters
Klu-wer Alphen aan den Rijn 2015, s. 149–176.
Hess Burkhard, A European Law Reading of Achmea,
http://conflictoflaws.net/2018/a-european-law-reading-of-achmea/#_ftnref4; stan na 15.03.2019 r.
Hess Burkhard, The Fate of Investment Dispute Resolution after the Achmea Decision of the
European Court of Justice, Max Planck Institute Luxembourg for Procedural Law Research
Paper Series 3/2018, https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=3152972; stan na 15.03.2019 r.
Hindelang Steffen, Circumventing Primacy of EU Law and the CJEU’s Judicial Monopoly by
Re-sorting to Dispute Resolution Mechanisms Provided for in Inter-se Treaties: The Case of In-tra-EU Investment Arbitration, Legal Issues of Economic Integration 2012/39/2, s. 179–206.
Hindelang Steffen, The Limited Immediate Effects of CJEU’s Achmea Judgement,
https://verfassungs-blog.de/the-limited-immediate-effects-of-cjeus-achmea-judgement/; stan na 15.03.2019 r.
Hober Kaj, Application of EU Law in Investment Treaty Arbitration, Contemporary Issues in
International Arbitration and Mediation: The Fordham Papers 2016/9, s. 179–199.
Kleinheisterkamp Jan, European Policy Space in international Investment Law, ICSID Review
2012/27/2, s. 416–431.
Lavranos Nikos, Black Tuesday: the end of intra-EU BITs, http://arbitrationblog.practicallaw.
Lavranos Nikos, The poison pill for maintaining intra-EU BITs arbitration,
http://arbitra-tionblog.practicallaw.com/the-poison-pill-for-maintaining-intra-eu-bits-arbitration/; stan na 15.03.2019 r.
Martinez Lage Santiago, Arbitration and EU Competition Law: New Rulings and New Thoughts,
Spain Arbitration Review 2016/26, s. 131–145.
Münch Joachim, § 1059 ZPO, w: Krüger Wolfgang, Rauscher Thomas i in. (Red.), Münchener
Kommentar zur ZPO, T. 3, wyd. 5, C.H. Beck, München 2017.
Odermatt Jed, When a Fence Becomes a Cage: The Principle of Autonomy in EU External
Relations Law, EUI Working Papers MWP 2016/17,
http://cadmus.eui.eu/bitstream/han-dle/1814/41046/MWP_2016_07.pdf?sequence=1; stan na 15.03.2019 r.
Paschalidis Paschalis, Case C-567/14 Genetech: EU law confronted with international
arbitra-tion, https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=2990246; stan na 15.03.2019 r.
Pérez-Lozada Fernando, Duty to Render Enforceable Awards: the Specific Case of Impartiality,
Spain Arbitration Review 2016/27, s. 71–94.
Schill Stephan, Opinion 2/13 – the End for Dispute Settlement?, The Journal of World Investment
& Trade 2015/16, s. 379–388.
Schima Bernhard, Das Vorabentscheidungsverfahren vor dem EuGH, Manz-C.H. Beck, Wien
2015, s. 36.
Schreuer Christoph, Jurisdiction and Applicable Law in Investment Treaty Arbitration, McGill
Journal of Dispute Resolutions 2014/1, s. 1–25.
Schütze Robert, Foreign Affairs and European Constitution, Cambridge University Press,
Cam-bridge i in. 2014.
Sørensen Jakob B., Torp Kristian, The Second Look in European Union Competition Law:
A Scandinavian Perspective, Journal of International Arbitration 2017/34/1, s. 35–54.
Spiermann Ole, Applicable Law, w: Peter Muchlinski, Federico Ortino, Christoph Schreuer, The
Oxford Handbook of International Investment Law, Oxford University Press, Oxford i in.
2008, s. 89–119.
Thomas Christopher, Dhillon Harpreet K., Applicable Law Under International Investment
Treaties, Singapore Academy of Law Journal 2014/26, s. 975–998.
Thym Daniel, The CJEU ruling in Achmea: Death Sentence for Autonomous Investment
Pro-tection Tribunals,
http://eulawanalysis.blogspot.com/2018/03/the-cjeu-ruling-in-achmea-death.html; stan na 15.03.2019 r.
v. Papp Konstanze, Solving Conflicts with International Investment Treaty Law from an EU
Perspective: Article 351 TFEU Revisited, Legal Issues of Economic Integration 2015/42/4,
s. 325–356.
Vadi Valentina, Gruszczyński Łukasz, Standards of Review in International Investment Law
and Arbitration, Journal of International Economic Law 2013/16/3, s. 613–633.
van Harten Gus, Loughlin Martin, Investment Treaty Arbitration as a Species of Global
Administrative Law, European Journal of International Law 2006/17/2, s. 121–150.
Wackernagel Clemenrs, The Twilight of the BITs? EU Judicial Proceedings the Consensual
Termination of Intra-EU BITs and Why that Matters for International Law, Beiträge zum
Transnationalen Wirtschaftsrecht 2016/140.
Wierzbowski Marek, Gubrynowicz Aleksander, Conflict of norms stemming from intra-EU
BITs and EU Legal Obligations: Some Remarks on Possible Solutions, w: Christina Binder,
Ursula Kriebaum, August Reinisch i in. (eds.), International Investment Law for the 21st
Wilske Stephan, Raible Martin, Markert Lars, International Investment Treaty Arbitration
and International Commercial Arbitration – Conceptual Difference or Only a Status Thing,
Contemporary Asia Arbitration Journal 2008, s. 213–234. Bartosz SOLOCH
CJEU JUDGMENT IN CASE C-284/16 ACHMEA: ONE DECISION – MANY PERSPECTIVES
( S u m m a r y )
CJEU judgement in case C-284/16 Achmea is of fundamental importance for the future relationship between EU law and investment agreements concluded between EU Member States. In this judgement CJEU declared that the provisions of these agreements allowing investors to bring their claims directly to investment arbitral tribunals are contrary to EU law. Consequently, Member States are obliged to terminate such investment agreements concluded between themselves and undertake any actions available not to allow for their continuous application. This, however, may take a lot of time: not only one has to finalise the process of termination of these agreements, but the proceedings initiated on the basis thereof should be terminated as well. This means that the investment arbitration proceedings may drag on for many years. This makes it necessary to consider of the consequences of the Achmea judgement not only from the point of view of EU law but, equally, from the standpoints of the investment protection and national arbitration laws as well. As arbitration practice could suggest, incompatibility of an international agreement with EU law does not have to lead automatically to its inapplicability by investment tribunals. Similarly, restrictive practice of national courts in relation to arbitration matters could also be viewed as a potential hurdle for providing for a practical effectiveness of EU law. Therefore, both legal certainty and the effectiveness of EU law demand a possibly swift termination of the intra-EU investment agreements along with the “sunset clauses”.
Keywords: international investment agreements; investment arbitration; intra-EU investment;