W 1913 Г. Róża Czacka zorganizowała pierwszą w Polsce bibliotekę książek brajlowskich. Księgozbiór powstawał dzięki kopistom ręcznie przepisującym teksty pismem punktowym dla niewidomych, Ludwika Braille'a.
Róża Czacka potem Matka Elżbieta Róża Czacka (1876-1961) mając 22 lata straciła wzrok.W 1911 r. zorganizowała pierwszą szkołę dla niewidomych w Warszawie z językiem wykładowym polskim. Zorganizowała także działające do dnia dzisiejszego Towarzystwo Opieki nad Ociemniałymi. W 1918 r. założyła Zgromadzenie Sióstr Franciszkanek Służebnic Krzyża, które nadal służy niewidomym i wśród niewidomych.
W latach dwudziestych X X w. organizacje niewidomych w Polsce zaczęły domagać się utworzenia centralnej biblioteki dla niewidomych, a także rozpowszechniania umiejętności czytania i pisania brajlem.
W 1934 r. do tworzenia podstaw centralnej biblioteki dla niewidomych przystąpiło Towarzystwo Pomocy Ociemniałym Ofiarom Wojny „Latarnia”. Początek stanowił zbiór kilkunastu dzieł przekazanych przez Towarzystwo American Braille Press, co w połączeniu z kilkudziesięcioma tytułami będącymi własnością
„Latarni” utworzyło niewielką bibliotekę, powiększoną przez społeczne biuro kopistów brajlowskich.
W 1951 r. z połączenia istniejących w kraju po II wojnie światowej organizacji niewidomych powstał Polski Związek Niewidomych, który w 1952 r. utworzył w październiku B IB L IO T E K Ę C E N T R A L N Ą POLSK IEGO ZW IĄ ZK U NIEW IDOM YCH.
Głównym inicjatorem utworzenia Biblioteki Centralnej PZN był niewidomy, dr Włodzimierz Dolański(1886 1973 r.), pierwszy prezes Polskiego Związku Niewidomych, zasłużony działacz na rzecz tego
środowiska, organizator działalności wydawniczej, naukowiec.
Włodzimierz Dolański studiował na Sorbonie w Paryżu i na Uniwersytecie Warszawskim. Mając 10 lat w wypadku stracił wzrok 1 jedną rękę. Był również uzdolnionym pianistą wirtuozem.
Orędownikami rozwoju Biblioteki Centralnej PZN byli także inni prezesi Polskiego Związku Niewidomych: kpt. Jan Silhan, mjr Leon Wrzosek, Dobrosław Spychalski, który był także naj
dłużej, bo ponad 30 lat jej dyrektorem.
U podstaw tworzenia Biblioteki Centralnej Polskiego Związku Niewidomych było zrozumienie, jak ważną rolę rehabilitacyjną niewidomych w sferze intelektualnej spełnia oświata, kultura i do
bra książka oraz konieczność rozwijania działalności wydawniczej.
Nowo utworzona biblioteka początkowo mieściła się na Bielanach przy ul. Kleczewskiej, potem otrzymała własny lokal w śródmieściu Warszawy, na ul. Foksal 17. Skromne zasoby bib
lioteczne składowane na przypadkowo pozyskiwanych regałach, tworzyły książki i czasopisma wydrukowane w Zakładzie Tyflograficznym Polskiego Związku Niewidomych oraz brajlow
skie książki i nuty ofiarowane przez prywatne osoby niewidome.
W krótkim czasie zostało utworzonych sześć bibliotek terenowych przy Okręgach Polskiego Związku Niewidomych w Bydgoszczy, Chorzowie, Krakowie, Łodzi, Poznaniu i Wrocławiu. W miej
scowościach, gdzie istniały większe skupiska potencjalnych czytel
ników, były tworzone punkty biblioteczne.
Zadania Biblioteki Centralnej PZN obejmowały: kierowanie całokształtem prac bibliotekarskich, organizację i funkcjonowanie sieci, gromadzenie księgozbioru, uzgadnianie planów edytorskich, popularyzowanie wiedzy o niewidomych. Z inicjatywy kpt. Jana Silhana przy Bibliotece Centralnej PZN powstało archiwum tyflologiczne gromadzące książki autorów niewidomych i publi
kacje, w których bohaterami to osoby z niepełnosprawnością wzroku.
Kpt. Jan Silhan (1889-1971) stracił wzrok na froncie I wojny światowej, był wybitnym tyflopedagogiem, znał osiem języków obcych, co ułatwiło mu poznawanie specjalistycznej literatury w tej dziedzinie, był wybitnym działaczem środowiska niewidomych.
W 1956 r. został wybudowany nowy dwupiętrowy gmach, zwany Centralnym Ośrodkiem Niewidomych w Warszawie przy ul. Konwiktorskiej 9, gdzie znalazła siedzibę również Biblioteka Centralna PZN. W 1957 r. prowadzenie Biblioteki Centralnej PZN powierzono niewidomym bibliotekarzom.
Zadaniem priorytetowym było przystosowanie obsługi tej biblioteki przez pracowników niewidomych, co było praktykowa
ne w niektórych krajach zachodnich. Wzory zapożyczono częś
ciowo z bibhotek w Paryżu i Hamburgu.Książki zostały zaopat
rzone w sygnatury pisane brajlem, opracowany został brajlowski katalog, ewidencja wypożyczeń była prowadzona także pismem punktowym.
Biblioteka Centralna PZN udostępniała swoje pomieszczenia uczącym się i studiującym niewidomym, którzy na tabliczkach czy maszynie do pisania brajlem przygotowywali często prace na uczel
niane zajęcia, prowadzili korespondencję, spotykali się, aby dys
kutować. Od 1962 r. pojawiła się edycja książek dźwiękowych, nagrywanych na taśmach magnetofonowych początkowo na szpulach, a od 1972 r. na kasetach. W Bibliotece Centralnej PZN został utworzony nowy - Dział Książek Mówionych.
Niewystarczające zaopatrzenie czytelników w sprzęt magneto
fonowy było w tamtym okresie rozwiązjayane poprzez zbiorowe formy słuchania książek i tworzenie kółek czytelniczych. Popularność książek na nośnikach magnetycznych i wzrastające zapotrzebowanie czytelników na książki mówione, zmuszało do stworzenia warunków umożliwiających rozwijanie działalności bibliotecznej. Sytuacji nie sprzyjała ciasnota lokalowa. W 1976 r. Biblioteka Centralna PZN otrzymała nową siedzibę — obok dotychczasowego został wybu
dowany nowy obiekt przy ul. Konwiktorskiej 7 w Warszawie.
Starania o jego powstanie podjął w 1966 r. ówczesny dyrektor Biblioteki Centralnej PZN Dobrosław Spychalski. Nową siedzibę zaprojektowała inż. Anna Kłosińska, a budowa trwała w latach 1973-1976. W nowym gmachu znalazły również pomieszczenia studia nagrań obecnego Zakładu Nagrań i Wydawnictw Związku Niewidomych, w którym zaopatrują się w książki mówione także biblioteki publiczne.
Możliwość zakupu książek nagrywanych na kasetach magnetofo
nowych i udostępnianie ich przez biblioteki publiczne czytelnikom z niepełnosprawnością wzroku, poprzedziło porozumienie zawarte w 1976 r. pomiędzy Ministerstwem Kultury i Sztuki a władzami Polskiego Związku Niewidomych.
Obok istniejących działów i rozszerzania księgozbioru tyflologi- cznego o publikacje dotyczące rehabilitacji osób z niepełnospraw
nością wzroku na terenie Biblioteki Centralnej PZN zostało utworzone Muzeum Tyflologiczne, które początkowo dokumento
wało i gromadziło pomoce dla niewidomych w nauce i w życiu, a następnie rozwinęło działalność wystawienniczą i artystyczną osób z niepełnosprawnością wzroku.
W czerwcu 1979 r. Biblioteka Centralna PZN została nazwana imieniem dr. Włodzimierza Dolańskiego oraz ustalony został jej sztandar. W 1985 r. nastąpiło usamodzielnienie Biblioteki Centralnej
PZN, która otrzymała odrębny statut, własne konto, jednakże pozostała bez osobowości prawnej.
W latacłi dziewięćdziesiątych rozpoczęto komputeryzację Biblio
teki Centralnej PZN. W 1992 r. nastąpił okres intensywnego wdrażania komputeryzacji, a specjalnie opracowane programy umożliwiły gromadzenie danych w bazach katalogowej, ewidencji czytelników i wypożyczeń oraz użytkowanie sprzętu komputerowego przez niewidomych bibliotekarzy. Dyrektorem Biblioteki Centralnej PZN został Sylwester Peryt, sprawujący te obowiązki do 2001 r., obecny prezes Polskiego Związku Niewidomych. W 1993 r. w ma
gazynach zostały wymienione regały na książki (z tradycyjnych na ruchome). Elektroniczne intercomy usprawniły komunikowanie się przy obsłudze czytelników. Następnie został utworzony nowy dział zbiorów w zapisie cyfrowym gromadząc zbiory zapisane w plikach tekstowych. Biblioteka Centralna PZN była wówczas jedyną w Polsce i jedną z nielicznych na świecie prowadzącą tego rodzaju działalność. Zgromadzono również płyty kompaktowe z muzyką klasyczną oraz na kasetach wideo tyflofilmy dostępne dla percepcji osób z niepełnosprawnością wzroku. Prowadzone były biblioterapeutyczne formy pracy z czytelnikiem. Szczegól
nym zainteresowaniem cieszyły się konkursy popularyzujące zna
jomość literatury.
W 1994 r. pojawiły się trudności z finansowaniem Biblioteki Centralnej PZN, gdyż Ministerstwo Zdrowia i Opieki Społecznej zaprzestało dotowania jej działalności.
Głównym gestorem Biblioteki Centralnej PZN od 1994 r. stało się Ministerstwo Kultury. W 2002 r. wskutek trudności, jakie pojawiły się dla Biblioteki Centralnej PZN, rozpoczęto jej reorganizację.
W Bibliotece Centralnej PZN istnieją możliwości korzy
stania z Internetu i poczty elektronicznej.
E-M ail:biblioteka@biblioteka-pzn.org.pl dzialkaset@biblioteka-pzn.org.pl
Barbara Appel