odczytać z nich niebywałą troskę matki o dziecko. Eda, doświadczona przez los, udziela matczynych rad: „kie-dy dorośniesz / wybieraj codziennie / piękno”4, „ucz się dobrych obyczajów / mały przyjacielu”5. Wiersze nie są w tomiku przypadkowymi połączeniami liter czy słów.
Wszystkie powstały pod wpływem natchnienia jakiejś siły wyższej, targającej wnętrzem matki poetki. Mottem Wier-szownika Eda uczyniła fragment ze Starego Testamentu.
Zaczerpnęła go z Mądrości Syracha: „Słowo Jego wszyst-ko układa” (Syr 43,26). W książce zostały zatem umiesz-czone liryki epifanie, wielkie — będące głosem Boga, ale również zwyczajne, codzienne objawienia autorki Śmiechu i łaski, które mają kiedyś stać się spuścizną dla jej syna.
Sołtys-Lewandowska widziała utwory z Wierszownika Ostrowskiej w jeszcze innym świetle. Wskazywała:
W tomiku występują bardzo krótkie formy, niczym westchnięcia do Boga, syna, męża. Zdecydowanie ciąży nad nimi sieć skomplikowanych relacji między-ludzkich, w tym rodzinnych, niemożność porozumie-nia, pogodzenia odmiennych światów. […] Przenika te wiersze strach, ból i jakieś rozdarcie między tym, jak jest, jak być powinno, a jak mogłoby być6.
Eda — Bazyli
Autorka Śmiechu i łaski w Wierszowniku sakralizuje syna albo dokonuje jego mityzacji:
Jesteś jak mały Bóg z piorunem w ręku
4 [***Basen jesieni…], W, s. 13.
5 [***Jeśli…], W, s. 19.
6 Ibidem.
104 Syn
dzieciństwo wkrótce się skończy a ja nie wiem jaki jego smak chociaż jestem tak blisko
[***Jesteś…], W, s. 9
Poetka przedstawia dziecko jako Boga z piorunem, czyniąc obraz bogaty w symbolikę. Piorun to rekwizyt Absolutu, ukazanego w Starym Testamencie, który stano-wi symbol władzy i gniewu7. Grzmot jest głosem, pomru-kiem Boga, jak obrazuje Księga Hioba8. Piorun to również główny atrybut Zeusa, mitologicznego władcy błyskawic.
Poetka, posługując się sugestywnym porównaniem, wy-dobywa i podkreśla boską moc tkwiącą w dziecku, które potrafi skupiać uwagę innych tylko na sobie jednym. Au-torka Baranka zabitego dostrzega w nim istotę, która — jak przywołane postacie ze sfery sacrum — potrafi zawładnąć całą rzeczywistością. Widzi w dziecku boską tajemnicę, której nie może odgadnąć. Poetka matka, chcąc zrozu-mieć syna, usiłuje przeniknąć to, co w nim enigmatyczne.
Ubolewa nad swoją niemocą: „dzieciństwo wkrótce się skończy / a ja nie wiem jaki jego smak”. Syn daje szansę poetce na poznanie innego świata. Jest jej egzystencjal-nym natchnieniem, nadaje sens życiu:
Czy mogę Cię dotknąć synku jaki się stajesz
7 W Księdze Wyjścia przeczytamy: „A cały lud, postrzegając gro-my i błyskawice oraz głos trąby i górę dymiącą, przeląkł się i drżał i stał z daleka”. Zob. Wj 20,18. W: Pismo Święte Starego i Nowego Testa-mentu, w przekładzie z języków oryginalnych. Poznań 2000, s. 98.
8 Księga Hioba zawiera następujący fragment: „Tego huku pilnie słuchajcie, gromu, co z ust Jego wychodzi. Pod całym niebem latać każe [błyskawicy], po krańce ziemi jego światło. Potem grom ryczy:
grzmi wspaniałym głosem […]. A Bóg cudownie grzmi swoim gło-sem, czyniąc wielkie rzeczy, niepojęte dla nas”. Zob. Hi 37,2—5. W:
Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu…, s. 656. Głos Boga, który grzmi, jego pomruk może przypominać Edzie płacz dziecka.
105
Eda — Bazyli baranek potargany
A myślałam podbiegnę zaczerpnę minerałów
[***Czy…], W, s. 10
Autorka Śmiechu i łaski, jako poetka zmysłów, widzi w dotyku sposób na dostąpienie dziecięcej tajemnicy czy przeniknięcie do świata widzianego oczami syna. Kon-dycja dziecka, zaciekawia poetkę, pobudza ją do życia, ożywia i dodaje siły: „podbiegnę / zaczerpnę minera-łów”. Wiersz opisuje w skrócie także przemianę, jakiej ulega syn Edy. Jest on w nieustannym ruchu, dorasta, dojrzewa. Stanowi dla matki istotę nieuchwytną, za którą trudno nadążyć. Poetka w bezradności stwierdza:
„synku jaki się stajesz / baranek potargany”. Przymiot-nik „potargany” przywodzi na myśl zakłócenie dotych-czasowego porządku, zaburzenie obowiązującego ładu;
„baranek” natomiast to istota niewinna, łagodna. Przyto-czony wiersz jest zatem o wychodzeniu Bazylego z czasu dzieciństwa.
W relacji syn — matka w wierszach Ostrowskiej jest odczuwalny dystans. W miniaturze, którą rozpoczyna incipit [***Jesteś jak mały Bóg], Eda mówi: „jestem tak blisko”. Wyraz „tak” jakby zakłóca ową bliskość, zabu-rza ją. Występuje on tutaj raczej w znaczeniu „prawie”,
„niemal”. W przed chwilą zacytowanym wierszu pada z kolei pytanie: „Czy mogę Cię dotknąć”. Fraza ta obnaża niepewność, wątpliwości Ostrowskiej. Matka nie narzu-ca się synowi, czeka, aż wyrazi on przyzwolenie na ów dotyk. Jest on bowiem objawem bliskości, wkroczeniem w prywatną sferę drugiej osoby. Pytanie o zgodę na do-tyk jest jednocześnie pytaniem o przyzwolenie na mat-czyną miłość. W okazywaniu czułości Bazylemu Eda jest ostrożna. W innym liryku można przeczytać: „Mój synu / ukradkiem / we śnie całowany”9. Poetka nie
eksponu-9 [***Mój synu…], W, s. 39.
106 Syn
je swej matczynej miłości, okazuje ją w ukryciu, podczas snu dziecka.
W innym liryku Ostrowska natomiast napisała:
Synku synku Bazylku mam dla Ciebie wiele wierszy pozwól się kochać
a przybiegnie śniegu owieczka [***Synku synku Bazylku…],
W, s. 15
Prośba matki skierowana do syna: „pozwól się ko-chać”, to następstwo wcześniejszego pytania: „czy mogę cię dotknąć”. Eda idzie zatem o krok dalej, próbuje w ten sposób pogłębić swoją relację z Bazylim. Aby pozyskać dziecko, ucieka się do powszechnie znanych matczy-nych sposobów. Za spełnienie jej życzenia chce mu dać coś w zamian. Składa obietnice, mające podziałać na jego dziecięcą wyobraźnię: „przybiegnie śniegu owieczka”.
Ponadto Ostrowska w utworze zobowiązuje się nie tylko do matczynej miłości, ale też — jak żadna inna rodzi-cielka — chce podarować synowi „wiele wierszy”. I tu danego słowa dotrzymuje.
Dystans, jaki wyłania się z miniatur Ostrowskiej, jest natomiast łagodzony pieszczotliwymi apostrofami skie-rowanymi do chłopca. Autorka stosuje w poetyckich frazach następujące deminutywy i peryfrazy: „Synku mój mały”, „Synku synku Bazylku”, „mały przyjacielu”.
Kiedy ogarnia ją niepewność, język zastępuje jej dotyk, zbliżenie.
107