Wyniki diagnoz wstępnych i końcowych, obserwacje oraz rozmowy z uczestni-kami turnusów świadczą o wysokiej efektywności intensywnego programu terapeu-tycznego dla jąkających się dzieci, młodzieży i dorosłych prowadzonego na podsta-wie założeń Zmodyfikowanego Programu Psychofizjologicznej Terapii Jąkających się autorstwa M. Chęćka.
Analizując efekty uzyskane przez osoby jąkające się w czasie terapii prowadzo-nej w warunkach turnusowych, należy podkreślić:
■ zwiększenie gotowości do komunikowania się;
■ obniżenie stopnia fobii społecznej;
■ znaczne obniżenie stresu komunikacyjnego (w tym lęku przed publicznym wystąpieniem).
Świadczą o tym m.in. wyniki uzyskane w próbie reakcji unikania / występowania objawów logofobicznych (por. tabela 1.), w której jąkający się oceniali poziom lęku towarzyszącego 50 sytuacjom życiowym, ocenianym w skali od 0 do 3 punktów:
■ 0 pkt oznacza: „nie boję się mówić”;
■ 1 pkt oznacza: „trochę boję się mówić (odczuwam lekki lęk)”;
■ 2 pkt oznaczają: „boję się mówić (przeżywam strach)”;
■ 3 pkt oznaczają: „bardzo boję się mówić (wolałbym nie mówić / unikam mówienia)”.
W czasie diagnozy wstępnej 18 dorosłych uczestników aż 73 razy wybrało odpo-wiedź: „bardzo boję się mówić (wolałbym nie mówić / unikam mówienia)”, nato-miast ostatniego dnia terapii nikt spośród nich nie wskazał sytuacji, w której uni-kałby mówienia. Natomiast liczba sytuacji, którym lęk nie towarzyszy, podwoiła się (diagnoza początkowa: 331 wskazań, diagnoza końcowa: 647 wskazań).
Tabela 1. Poziom logofobii u dorosłych uczestników turnusów (XI/XII 2008, VIII 2009, XI/XII 2009)
Lp. Uczestnik Płeć Wiek Pierwszy dzień turnusu Ostatni dzień turnusu
Różnica
0 1 2 3 Razem 0 1 2 3 Razem
1. G.B. M 18;4 10 16 12 12 76 41 9 0 0 9 67
2. L.M. M 18;8 37 13 0 0 13 47 3 0 0 3 10
3. M.K. M 18;10 20 21 7 2 41 44 6 0 0 6 35
4. C.M. M 19;3 30 14 6 0 26 45 4 1 0 4 22
5. J.D. K 19;8 13 20 14 3 57 26 20 4 0 28 29
6. D.P. M 19;9 17 27 6 0 39 48 2 0 0 2 37
7. M.A. K 21;4 7 17 20 6 75 27 18 5 0 28 47
8. P.M. M 21;7 13 11 22 4 67 46 4 0 0 4 63
9. P.M. K 22;1 33 16 1 0 18 41 9 0 0 9 9
10. M.P. M 22;1 16 16 13 5 57 40 9 1 0 11 46
11. K.M. K 22;4 9 15 21 5 72 8 32 10 0 52 20
12. B.P. M 23;3 13 14 14 9 69 28 21 1 0 21 48
13. P.M. M 24;8 8 11 21 10 83 40 10 0 0 10 73
14. S.R. M 26;4 22 20 7 1 37 24 24 2 0 28 9
15. W.Ł. M 26,8 10 24 16 0 56 15 31 4 0 39 17
16. SZ.M. M 30;3 35 11 2 2 21 48 2 0 0 2 19
17. H.L. K 33;4 4 19 13 14 87 34 16 0 0 16 71
18. B.A. M 56;7 16 31 3 0 37 45 5 0 0 5 32
Analiza sukcesów i porażek pozwoliła na przewartościowanie problemu jąkania oraz wskazanie mocnych i słabych punktów terapii. Spowodowała, że uczestnicy sami, spontanicznie wyznaczali sobie zadania, którym wcześniej nie byliby w stanie sprostać, przekraczali bariery, które przed turnusem były dla nich nie do pokonania.
Wynikami prowadzonych zabiegów terapeutycznych są również:
■ poprawa kontaktów interpersonalnych;
■ widoczny wzrost samooceny;
■ nabycie umiejętności identyfikowania własnych emocji oraz kontrolowania i radzenia sobie z nimi.
Można je zaobserwować w naturalnych sytuacjach społecznych towarzyszą-cych sesjom socjoterapeutycznym w ośrodku i w terenie (sklep, ulica, kawiarnia, urząd, szkoła itp.), w czasie wolnym od zajęć, podczas końcowych prezentacji na forum całej grupy oraz realizacji zadań terapeutycznych rejestrowanych w formie nagrań wideo.
Z punktu widzenia zarówno jąkającego się – nadawcy, jak i jego rozmówcy – odbiorcy komunikatu słownego bardzo ważne są:
■ uzyskanie pozytywnych efektów terapeutycznych w postaci bardziej płynnej mowy;
■ umiejętność stosowania technik wspomagających płynność mówienia, w tym świadome stosowanie w mówieniu poznanych gestów płynności;
■ znaczne ograniczenie współruchów i reakcji wegetatywnych oraz nabycie umie-jętności panowania nad nimi.
Ilustrują to rezultaty uzyskane podczas diagnoz początkowych i końcowych oceniających stopień częstotliwości jąkania za pomocą Kwestionariusza Coope-rów do Oceny Jąkania (por. tabela 2.) oraz opisywane okoliczności zachowań werbalnych.
Tabela 2. Stopień częstotliwości jąkania u dorosłych uczestników turnusów (XI/XII 2008, VIII 2009, XI/XII 2009)
Lp. Uczestnik Płeć Wiek
Pierwszy dzień turnusu Ostatni dzień turnusu
% niepłynności
stopień jąkania
% niepłynności
stopień jąkania
1. G.B. M 18;4 0 norma 0 norma
2. L.M. M 18;8 9,38 lekki 6,06 lekki
3. M.K. M 18;10 8 lekki 0 norma
4. C.M. M 19;3 19,57 umiarkowany 6,14 lekki
5. J.D. K 19;8 4,15 lekki 0,75 zbliżony do normy
6. D.P. M 19;9 0 norma 0 norma
7. M.A. K 21;4 11,3 lekki 0 norma
8. P.M. M 21;7 6,16 lekki 4,8 lekki
9. P.M. K 22;1 0,87 zbliżony do normy 1 zbliżony do normy
10. M.P. M 22;1 7,38 lekki 3,75 zbliżony do normy
11. B.P. M 23;3 16,27 umiarkowany 0 norma
12. K.M. K 22;4 5 lekki 0,85 zbliżony do normy
13. P.M. M 24;8 0,96 zbliżony do normy 0 norma
14. S.R. M 26;4 9,1 lekki 0 norma
15. W.Ł. M 26,8 21,86 umiarkowany 2,26 zbliżony do normy
16. SZ.M. M 30;3 1,98 zbliżony do normy 0 norma
17. H.L. K 33;4 2,1 zbliżony do normy 0,56 zbliżony do normy
18. B.A. M 56;7 20,23 umiarkowany 3 zbliżony do normy
Najważniejszy – jak wynikało z rozmów z osobami kończącymi terapię turnu-sową – okazał się jednak sukces terapeutyczny, sukces na miarę indywidualnych możliwości poszczególnych osób w postaci własnej satysfakcji (także satysfakcji osób z najbliższego otoczenia współuczestniczących w procesie terapeutycznym) oraz poczucie sprawstwa.
Na poparcie przytoczę fragmenty listu jednego z uczestników programu, który pisze o swoim subiektywnie odczuwanym sukcesie:
List Maćka, studenta socjologii, byłej osoby jąkającej się
Jest takie stare powiedzenie: „mowa jest srebrem, a milczenie złotem”. W kontek-ście osób jąkających się ta sentencja staje się niezwykle przewrotna. Nie ma bowiem dla nich nic bardziej krępującego, niż zasadzająca się na zaciśniętych ustach pozorna cisza i nic bardziej pożądanego, jak rzeka niczym nieskrępowanych słów.
…wiem o tym, ponieważ sam się jąkam.[…]
Z całą pewnością nie mógłbym osiągnąć sukcesu, gdyby nie czynne uczestnic-two w terapii.[…] Z perspektywy czasu dostrzegam poszczególne jej elementy, które systematycznie konstruowały mnie, jako człowieka „mówiącego” na nowo, uczyły i dodawały pewności siebie.[…]
Jestem obecnie długo wyczekiwanym gościem, tym, na którego czekałem od tylu lat. Zwolniłem tempo mowy, dzięki czemu bez żadnych oporów wchodzę w in-terakcje z innymi ludźmi. Nie stronię od urzędów, sklepów, kiosków (nie jeżdżę na gapę), sam zamawiam pizzę przez telefon dla mnie i mojej Dziewczyny, dochodzę swoich racji na drodze rzeczowych dyskusji. Nie utożsamiam już zwykłej tremy (która towarzyszy nam zawsze) ze strachem przed mówieniem. Odbywam aktual-nie praktyki w szkole podstawowej jako nauczyciel wychowania fizycznego… uczę, rozmawiam z dziećmi, staram się tłumaczyć, co wcześniej było poza moim zasię-giem. Przede wszystkim zakopałem gdzieś swój lęk, obawy przed konsekwencjami podjętych prób. Liczę się z ewentualnymi potknięciami (zdarzają się), że coś jesz-cze może pójść w moim mówieniu nie tak, ale nie nastawiam się już na porażkę, ale raczej na sukces! Komuś może wydawać się, że zwolnione tempo mówienia jest czymś nienaturalnym… wręcz przeciwnie! Dzięki niemu moje wypowiedzi są bar-dziej kontrolowane, przemyślane, spontaniczne – po prostu takie, jakie chciałbym, żeby były. Polubiłem swoje mówienie i mówię coraz więcej i więcej…
Dopóki walczę…, jestem zwycięzcą.
Cieszę się z tego, co udało mi się już osiągnąć, czuję, że złapałem wiatr w żagle.
Wiem także, że to dopiero początek… Nie wolno tego wypuścić, tej szansy, którą daje terapia. Mocno utkwiły mi w pamięci słowa jednego z uczestników turnusu: „że zawsze będziemy jąkałami”. Ja się z tym zgadzam. Te słowa są dla mnie takim buforem bezpieczeństwa. Przypominają o potrzebie ciągłych ćwiczeń, podejmowania wyzwań, doskonalenia technik płynnego mówienia, by stały się czymś naturalnym i by moje jąkanie pozostało tylko anegdotą, którą będę opowiadał w przyszłości.
Łódź, 28 września 2009 roku
Maciek z Łodzi
Zespół Szkół Ogólnokształcących nr 13 w Zabrzu