Ekspozycje, których dotyczy niewykonanie zobowiązania (default)

Określenie niewykonania zobowiązania (default) pojawiło się w wydanym w roku 2004 dokumencie Bazylejskiego Komitetu Nadzoru Bankowego prezentującym ramy tzw. regulacji Basel II (BCBS 2004, pkt 452) w kontekście metodologii oceny ryzyka kredytowego opartej na ratingach wewnętrznych. W świetle tej definicji niewykonanie zobowiązania ze strony danego kredytobiorcy występuje, gdy za-chodzi jedno lub oba z następujących zdarzeń:

■ bank ocenia, że istnieje małe prawdopodobieństwo, że dłużnik dokona całko-witej spłaty swych zobowiązań kredytowych względem banku lub jego grupy kapitałowej bez konieczności podjęcia przez bank takich działań, jak realiza-cja zabezpieczenia (jeżeli takowe zostało zastosowane);

■ dłużnik opóźnia spłatę istotnej kwoty swego zobowiązania o  więcej niż 90 dni⁸.

8 W przypadku kredytów detalicznych lub należności od sektora publicznego organ nadzorczy może wydłużyć ten okres do 180 dni, jeśli ocenia, że byłoby to właściwsze dla warunków lokalnych.

Zbliżone sformułowania znalazły się w wydanej w roku 2006 dyrektywie CRD⁹, implementującej zalecenia Basel II do regulacji UE w  zakresie podejmowania i prowadzenia działalności przez instytucje kredytowe¹⁰: niewykonanie zobowią-zania ma miejsce w odniesieniu do danego dłużnika, jeżeli zaszło co najmniej jed-no z dwóch następujących zdarzeń:

a) instytucja kredytowa uznaje, że dłużnik prawdopodobnie nie wywiąże się w  pełni ze swoich zobowiązań kredytowych wobec instytucji kredytowej, przedsiębiorstwa dominującego lub któregokolwiek z podmiotów zależnych bez konieczności podejmowania przez instytucję kredytową działań, takich jak realizacja zabezpieczenia (jeżeli takowe istnieje);

b) należność dłużnika dotycząca istotnych zobowiązań kredytowych wobec instytucji kredytowej, przedsiębiorstwa dominującego lub któregokolwiek z podmiotów zależnych jest przeterminowana o ponad 90 dni.

Dodatkowo ustalono, że w przypadku kart kredytowych należność uważa się za przeterminowaną z datą wymagalności płatności minimalnej, zaś w przypad-ku gdy kredytobiorcy przyznano limit kredytowy, należność staje się przetermi-nowana z chwilą przekroczenia wyznaczonego limitu, gdy wartość niespłaconych wierzytelności osiągnie poziom wyższy niż wyznaczony limit lub gdy nastąpi wy-korzystanie kwoty kredytu bez zezwolenia, a  przedmiotowa kwota ma znaczną wysokość.

Wymieniono także przykładowe zdarzenia, które mogą wskazywać na brak wy-płacalności kredytobiorcy¹¹:

a) instytucja kredytowa zrzeka się odsetek z tytułu zobowiązania kredytowego;

b) instytucja kredytowa dokonuje aktualizacji wartości na skutek wyraźnego pogorszenia jakości kredytowej po przyjęciu ekspozycji przez instytucję kre-dytową;

c) instytucja kredytowa zbywa zobowiązania kredytowe ze znaczną stratą eko-nomiczną;

d) instytucja kredytowa zezwala na awaryjną restrukturyzację zobowiązań kre-dytowych, jeżeli może to skutkować zmniejszeniem zobowiązań finanso-wych poprzez umorzenie istotnej części zobowiązania lub odroczenie spła-ty kwospła-ty głównej, odsetek lub (jeżeli dospła-tyczy) prowizji. Obejmuje to także w przypadku ekspozycji w papierach kapitałowych awaryjną restrukturyza-cję samego udziału kapitałowego zgodnie z metodą opartą na PD/LGD;

9 Dyrektywa 2006/48/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 14 czerwca 2006 r. w spra-wie podejmowania i prowadzenia działalności przez instytucje kredytowe (Dz.U. UE L177 z dn. 30.06.2006 r., s. 1–200).

e) instytucja kredytowa złożyła wniosek o postawienie dłużnika w stan upa-dłości lub podobny wniosek w  odniesieniu do zobowiązań kredytowych dłużnika wobec instytucji kredytowej, przedsiębiorstwa dominującego lub któregokolwiek z podmiotów zależnych;

f) dłużnik został postawiony w stan upadłości lub uzyskał podobną ochronę, co powoduje uniknięcie lub opóźnienie spłaty zobowiązań kredytowych wo-bec instytucji kredytowej, przedsiębiorstwa dominującego lub któregokol-wiek z podmiotów zależnych.

Widoczne jest, że z wyjątkiem ostatniego punktu mamy tu raczej do czynienia ze skutkami pogorszenia się sytuacji finansowej kredytobiorcy, a ściślej mówiąc, z czynnościami, jakie w takiej sytuacji może podjąć instytucja kredytowa, by ogra-niczyć swe straty.

W ślad za ustaleniami Basel II i dyrektywą CRD pojęcie niewykonania zo-bowiązania zostało wprowadzone do polskiej praktyki bankowej w  Uchwale Komisji Nadzoru Bankowego z dnia 13.03.2007 r. w sprawie wymogów kapitało-wych¹². Definicja KNB nie precyzowała istotnego poziomu prawdopodobieństwa niewykonania zobowiązania, natomiast wprowadziła kwotowy próg istotności – niewykonanie zobowiązania miało miejsce w odniesieniu do danego dłużnika, jeżeli wystąpiło co najmniej jedno z dwóch następujących zdarzeń:

■ bank uznaje, że dłużnik prawdopodobnie nie wywiąże się w pełni ze swo-ich zobowiązań kredytowych wobec banku, podmiotu dominującego wobec banku lub podmiotu zależnego banku bez konieczności podejmowania przez bank działań, takich jak realizacja zabezpieczenia, o ile takowe istnieje;

■ którakolwiek z ekspozycji o charakterze zobowiązania kredytowego dłużnika wobec banku, podmiotu dominującego wobec banku lub podmiotu zależnego banku jest przeterminowana o ponad 90 dni, z zastrzeżeniem, że w przypadku ekspozycji detalicznych, kwota przeterminowana przekracza 500 zł, a w przy-padku pozostałych ekspozycji, kwota przeterminowana przekracza 3000 zł.

Zgodnie z  dyrektywą CRD uregulowano także kwestie przeterminowania w przypadku linii kredytowej i kart kredytowych.

12 Uchwała nr 1/2007 Komisji Nadzoru Bankowego z dnia 13 marca 2007 r. w sprawie zakresu współczynnika wypłacalności banku, zakresu i sposobu uwzględniania działania banków w holdingach w obliczaniu wymogów kapitałowych i współczynnika wypłacalności oraz określenia dodatkowych pozycji bilansu banku ujmowanych łącznie z funduszami własnymi w rachunku adekwatności kapitałowej oraz zakresu, sposobu i warunków ich wyznaczania (Dz. Urz. NBP nr 2/2007, poz. 3, załącznik 5, Dział 2. Definicja niewykonania zobowiązania).

Gdy zalecenia Basel II zastąpiono ich rozszerzoną wersją Basel III, wdrożoną do europejskiego porządku prawnego przez dyrektywę CRD IV i rozporządzenie CRR, treść definicji niewykonania zobowiązania nie uległa zasadniczej zmianie.

W art. 178 rozporządzenia CRR określono, że niewykonanie zobowiązania przez określonego dłużnika ma miejsce w przypadku wystąpienia jednego lub obu z na-stępujących zdarzeń:

a) instytucja stwierdzi, że istnieje małe prawdopodobieństwo wywiązania się w pełni przez dłużnika ze swoich zobowiązań kredytowych wobec instytu-cji, jednostki dominującej lub którejkolwiek z jej jednostek zależnych bez konieczności podejmowania przez instytucję działań, takich jak realizacja zabezpieczenia;

b) zwłoka w wykonaniu przez dłużnika wszelkich istotnych zobowiązań kredy-towych wobec instytucji, jednostki dominującej lub którejkolwiek z jej jed-nostek zależnych przekracza 90 dni. Właściwe organy mogą zastąpić okres 90 dni okresem wynoszącym 180 dni w przypadku ekspozycji zabezpieczo-nych nieruchomościami mieszkalnymi lub nieruchomościami komercyjny-mi MŚP należących do kategorii ekspozycji detalicznych, a także ekspozycji wobec podmiotów sektora publicznego.

W przypadku ekspozycji detalicznych instytucje mogą stosować definicję nie-wykonania zobowiązania określoną w lit. a) i b) raczej na poziomie poszczególnych instrumentów kredytowych niż w stosunku do ogółu zobowiązań kredytobiorcy.