dzisiaj). W artykule, poza faktami biograficznymi, znala-zło się też miejsce na wspomnienia o Profesorze jako wy-kładowcy i dydaktyku, kształtującym kolejne pokolenia badaczy oraz ich warsztat naukowy, jak również życze-nia i wyrazy wdzięczności złożone przez autorkę tekstu w imieniu licznych wychowanków.
Do wieloaspektowej działalności Profesora nawiązu-je także kolejny tekst Agnieszki Dudek-Szumigaj z tegoż tomu (Biogram naukowy prof. dr hab. Feliksa Czyżewskie-go). Artykuł cechuje się klarowną strukturą dzięki wpro-wadzeniu tematycznych śródtytułów: Ścieżka naukowa, Ścieżka zawodowa, Kierunki badawcze, Recenzje dorob-ku naukowego, Granty, projekty badawcze, Współpraca z ośrodkami naukowymi, Członkostwo w organizacjach, komitetach, komisjach, Dydaktyka, Nagrody, wyróżnienia i odznaczenia i in. Z licznych wyróżnień warto odnoto-wać, że ten lubelski badacz pogranicza polsko-ukraińskie-go w 2012 r. został uhonorowany nagrodą Ministerstwa Spraw Zagranicznych Ukrainy, z kolei w latach 2013 i 2016 swoje uznanie dla zasług Profesora dla Lubelszczy-zny wyraziły władze Lublina i województwa lubelskiego.
Sukcesy naukowe i organizacyjne Profesora Feliksa Czy-żewskiego, działania na rzecz regionu dokumentują też li-sty pochwalne zamieszczone w książce.
„Szanowny Panie Profesorze…”– tym nagłówkiem opa-trzono wystąpienie wspomnieniowe wychowanek Jubilata z wisznickiego liceum, Urszuli Banaszczuk oraz Anny Ku-zawińskiej. Ze wspomnień dawnych uczennic wyłania się obraz nauczyciela pasjonata, wytrawnego pedagoga, któ-ry umiejętnie i zarazem skutecznie zaszczepia zaintereso-wania językoznawcze w swych podopiecznych.
Z tekstu Aleksandra Szołuchy Miejsce Liceum Ogól-nokształcącego w Wisznicach na tle placówek regionu 1970–1979 czytelnik dowiaduje się nie tylko o wisznic-kiem okresie drogi zawodowej Jubilata, w tym o zaanga-żowaniu młodego polonisty w ruch harcerski i organiza-cję językoznawczego koła naukowego w placówce, ale też o historii wisznickiego liceum we wskazanym dziesięcio-leciu czy sukcesach jego wychowanków na olimpiadach przedmiotowych.
Artykuł Marka Olejnika poświęcony jest slawistycz-nym aspektom w działalności naukowej Feliksa Czyżew-skiego – kontaktom z innymi wybitnymi językoznawcami, międzynarodowym środowiskiem naukowym, fundamen-talnym publikacjom usytuowanym w nurcie dialektolo-gicznym. Naukową biografię Profesora autor przedsta-wia ze starannością i rozeznaniem, poszczególne wątki umieszcza w odrębnych segmentach z zachowaniem po-rządku chronologicznego, co pozwala pokazać etapy w ka-rierze naukowej. W tekście znaczną uwagę poświęcono zainteresowaniom bułgarystycznym i białorutenistycz-nym Profesora Feliksa Czyżewskiego, jego kontaktom
z dialektologami z Sofii, Szumen, Mińska tudzież wkłado-wi w popularyzację nauczania języka bułgarskiego w szko-łach Lubelszczyzny i badania nad polszczyzną kresową.
Autor szkicu pisze też o etnoligwistycznym obszarze ba-dań uczonego, w tym o udziale w pracach nad Słownikiem stereotypów i symboli ludowych, badaniach terenowych na Polesiu i Wołyniu, bliskich kontaktach z przedstawiciela-mi moskiewskiej szkoły etnolingwistycznej.
Wybrane fakty z biografii pozwalają postrzegać Profe-sora Czyżewskiego nie tylko jako badacza języka i kultury pogranicza, ale też jako człowieka pogranicza, otwartego na wieloaspektową współpracę z przedstawicielami róż-nych środowisk i krajów, naukowca wychodzącego poza mury – granice uczelni.
Tekst Henryka Gmiterka przynosi rozwinięcie moty-wu przewodniego sesji – pogranicze (Pogranicze z per-spektywy historyka). Lubelski historyk stwierdza, że poję-cie pogranicza jest różnie interpretowane. Wychodząc od etymologii leksemu pogranicze, formułuje on następują-ce spostrzeżenia: granica dzieli – pogranicze łączy, gra-nicę się ustala – pogranicze tworzy się samoistnie (s. 49).
Punktem wyjścia w pracy jest pogranicze rozumiane jako etniczne, badacz skupia się na pograniczu polsko-ukraiń-skim okresu przedrozbiorowego. W artykule nawiązano do kategorii transgraniczności i tożsamości etniczno-kul-turowej, która na pograniczu, jak zauważa autor, zwykle jest wielowymiarowa. Tekst zamyka konkluzja, że czło-wiek pogranicza to „człoczło-wiek o niejednorodnej tożsamo-ści i kompetencji kulturowej, dystansujący się od stereo-typowego myślenia o „innych,” […]”.
W tekście pn. Dialektologia jako nauka i przedmiot dy-daktyki Halina Pelcowa stawia zasadne pytanie o miejsce gwary i kultury ludowej w XXI wieku. Badaczka zwraca uwagę, że na skutek transformacji społecznych i cywili-zacyjnych minionych dziesięcioleci doszło do zawężenia grupy użytkowników gwary, która dziś stała się „językiem domowym”. Wniosek poparto danymi statystycznymi. Au-torka omawia odnotowane w literaturze przedmiotu po-stawy wobec gwary – postawa akceptacji; postawa nega-cji i wyparcia; postawa nieświadomości; postawa ucieczki;
postawa dziedzictwa rozmytego, zapomnianego i gwary ukrytej. Badaczka pokazuje gwarę jako narzędzie komu-nikacji wpisujące się w koncept „małych ojczyzn”, które bywa wartościowane tak dodatnio, jak i ujemnie, jest też i elementem tradycji ludowych, i produktem rynkowym.
Halina Pelcowa zauważa, że mimo spadku liczby użytkow-ników gwary nie można mówić o jej całkowitym wypar-ciu. Badaczka dostrzega też interesujące zjawisko języko-we w postaci wchodzenia gwaryzmów do innych odmian języka i sfer komunikacji – elementy gwarowe notowane są dziś w komunikacji internetowej młodszych użytkow-ników polszczyzny, co pozwala na jej zachowanie. →
W artykule Katarzyny Konczewskiej omówiono sytu-ację socjolingwistyczną na Grodzieńszyźni, którą w świe-tle danych statystycznych zamieszkuje największa grupa osób pochodzenia polskiego. Prezentację wyników ba-dań autorka rozpoczyna od zasygnalizowania znacznej rozbieżności „pomiędzy liczbą osób deklarujących pol-skie pochodzenie a wskazujących język polski jako ojczy-sty”. Oficjalne statystyki pokazują bowiem, że język polski w obwodzie grodzieńskim za ojczysty uznają także przed-stawiciele innych narodowości zamieszkujących Białoruś (przy czym sposób pojmowania języka ojczystego bywa różny). W pracy scharakteryzowano sześć sfer dystrybucji języka polskiego, a mianowicie: „kościół; rodzina; organi-zacje społeczne; szkoła; media; miejsca pochówku”. Obec-nie notowany jest wzrost zainteresowania nauką języka polskiego w rodzinach polskich, a także rodzinach bez polskich korzeni. Tekst zamyka konkluzja, że język pol-ski i polpol-skie tradycje na Grodzieńszczyźnie są wciąż żywe.
Szkic o Julianie Ursynie Niemcewiczu i Józefie Ignacym Kraszewskim autorstwa Zbigniewa Włodzimierza Froncz-ka (Kraszewski i Niemcewicz) jest publiFroncz-kacją zamyFroncz-kającą
tom jubileuszowy. Autor z pasją opisuje losy dwóch słyn-nych Polaków, których połączyła, jak pisze Fronczek, mi-łość do Podlasia. Z barwnych biografii literatów XVIII i XIX wieku autor wybiera momenty symboliczne, z pa-miętników wyszukuje zdarzenia i miejsca, które Niem-cewicza i Kraszewskiego niejako łączyły, komentuje ich utwory literackie, a zarazem i rzeczywistość tamtych cza-sów, dawne fakty historyczne przeplata subtelnymi uwa-gami o teraźniejszości. Niejako w tle pojawiają się nawią-zania do zdarzeń i miejsc ulokowanych w poleskiej krainie – Biała, Wisznice, Neple... Publikacja stanowi integralną część recenzowanej monografii wieloautorskiej.
Książka Język i kultura pogranicza ma wartość poznaw-czą, jest godna polecenia zarówno osobom ze świata na-uki, regionalistom, jak i samorządowcom. Pracę wydano z należytą starannością, wzbogacono o suplement w po-staci pamiątkowych zdjęć i dokumentów, język i zawartość merytoryczna publikacji na wysokim poziomie. Autora-mi tekstów są językoznawcy ukrainiści i poloniści, litera-ci, nauczyciele, historycy.
Ewa Białek
Ślad y N apole ona
Arkadiusz Malejka, Przewodnik Napoleoński po Polsce, Axis Media, Katowice 2013, ss 330, il.
Publikacja powstała w nurcie obchodów dwustulecia okresu napoleońskiego, w roku szczególnym, bo upamięt-niającym dwusetną rocznicę bitwy narodów pod Lipskiem oraz bohaterskiej śmierci wodza polskiej armii ks. Józefa Poniatowskiego.
Jak przypomina we wstępie autor publikacji, epoka na-poleońska zapisała się w sposób wyjątkowy w dziejach pol-skiego narodu, budząc nadzieje na odzyskanie dopiero co utraconej niepodległości, której namiastką stało się Księ-stwo Warszawskie. Czasy te, kojarzone ze zwycięstwami
oręża polskiego, stanowiły element mitu kształtujące-go tożsamość kolejnych pokoleń powstańców polskich.
Jako jedyny naród zachowaliśmy wspomnienie tej epo-ki w słowach hymnu państwowego. Liczne ślady związ-ków cesarza Francuzów z dziejami naszego narodu odna-leźć można także w innych elementach kultury i tradycji, jak chociażby w wielkiej narodowej epopei, której fabuła osnuta jest wokół nadziei na odbudowę Polski w oparciu o napoleońską Francję.
Publikacja w sposób bardzo ciekawy przybliża histo-ryczne ślady, zachowane obiekty i miejsca szczególnie po-wiązane z okresem napoleońskim. Dla ułatwienia, miej-scowości ułożone alfabetycznie pogrupowane są w sześciu rozdziałach obejmujących historyczne krainy Polski: Po-morze i Kujawy, Warmia, Mazury i Podlasie, Śląsk, Ma-zowsze, Wielkopolska i Ziemia Lubuska oraz Małopolska.
Odnajdziemy tu opisy ponad 300 zachowanych obiek-tów oraz unikatowe fotografie tych już nieistnieją-cych. Zajrzymy na pola najważniejszych bitew stoczo-nych przez wojska napoleońskiego na ziemiach polskich, jak również odwiedzimy polskie miejscowości, przez któ-re przejeżdżał cesarz Francuzów. Dowiemy się ponadto, którędy wiodła trasa ostatniego przemarszu przez Polskę wojsk księcia Józefa i co dziś znajduje się na tym szlaku, a także, jaki jest rodowód miejscowości o nazwie Napo-leon. Znajdziemy wreszcie groby bohaterów oraz upa-miętnienia wydarzeń okresu napoleońskiego, zarówno te sprzed lat, jak i związane z dwustuleciem okresu
napole-ońskiego. (armal)