Ewolucja metodyk realizacji systemów ICT

Budowa systemów wsparcia teleinformatycznego SBN stanowi zazwyczaj długotrwały i wieloetapowy proces związany z koniecznością realizacji wielu wzajemnie powiązanych czynności [SZ01]. Podstawą budowy i wdrożenia sys-temu wsparcia teleinformatycznego w dowolnej organizacji, w tym realizującej funkcje w ramach SBN, jest zastosowanie odpowiedniej metodyki definiującej sposób organizacji procesu wytwórczego. W literaturze spotykanych jest wiele definicji metodyki budowy systemów wsparcia teleinformatycznego. Pressman definiuje ją jako "schemat wykonywania pewnych zadań, koniecznych do stwo-rzenia dobrego systemu teleinformatycznego" [PS04]. Według Wesołowskiego pojęcie to można przedstawić jako "zbiór zasad i sposobów działania

zmierza-66 Inżynieria oprogramowania – badania i praktyka

jących do rozwiązania określonych problemów i osiągnięcia wyznaczonych celów" [WE99]. Wrycza z kolei definiuje je jako "spójny, logicznie uporządko-wany zestaw procedur o charakterze technicznym i organizatorskim pozwalają-cych zespołowi wykonawczemu zrealizować cykl życia systemu" [WR99]. Zbli-żoną definicję proponują również Olszak i Sroka, mówiąc, że: "metodyką bu-dowy systemu informatycznego określa się spójny, logicznie uporządkowany zbiór pojęć, metod, technik, zasad i sposobów postępowania wykorzystywanych w procesie realizacji cyklu życia systemu" [OS03]. Metodyka realizacji syste-mów wsparcia teleinformatycznego pozwala zatem na takie zorganizowanie procesów wytwarzania, wdrażania i utrzymywania oprogramowania, które gwa-rantuje dostarczenie, w ramach określonego harmonogramu i budżetu, wysokiej jakości produktu spełniającego potrzeby swoich użytkowników oraz umożliwia zaadresowanie po stronie zespołu realizacyjnego pytań "kto" robi "co", "jak"

i "kiedy". Metodyka ta ustala zatem:

‒ fazy projektu,

‒ role i odpowiedzialności uczestników projektu;

‒ modele tworzone w każdej z faz;

‒ scenariusze postępowania w każdej z faz;

‒ reguły przechodzenia do następnej fazy realizacji projektu;

‒ notacje, których należy używać do dokumentowania i komunikowania wyników prac;

‒ dokumentację powstającą w każdej z faz.

Analizując dostępną literaturę przedmiotu prezentującą sposoby realizacji systemów wsparcia teleinformatycznego SBN spotykane w poszczególnych państwach należących do UE i/lub NATO można postawić tezę, że dotychczas nie udało się wypracować jednej spójnej metodyki dedykowanej wytwarzaniu tego typu systemów. W dalszym ciągu w różnych krajach świata (oraz w sa-mych organizacjach jakimi są NATO i UE) lokalne grupy reprezentujące intere-sy organizacji gospodarczych, społecznych i badawczych promują stosowanie własnych metodyk realizacji systemów wsparcia teleinformatycznego. Dotyczy to budowy systemów realizowanych zarówno na potrzeby podmiotów cywil-nych, jak również sił zbrojnych i różnego rodzaju służb i formacji funkcjonują-cych w ramach SBN. Z dotychczasowej praktyki wynika jednak, że w realizacji systemów wsparcia teleinformatycznego SBN zastosowanie znajdują w zdecy-dowanej większości przypadków metodyki formalne. Wynika to wprost ze skali problemów związanych z ciągłym wzrostem stopnia skomplikowania struktury tych systemów uwarunkowanym m.in. odejściem od rozwiązań monolitycznych i typu klient-serwer na rzecz systemów realizowanych w architekturze wielo-warstwowej lub architekturze zorientowanej na usługi (SOA). Jest to sytuacja

Wybrane aspekty realizacji rozwiązań teleinformatycznych dla SBN RP 67 wymuszona planowanym zarówno w UE jak i w NATO wielofazowym proce-sem transformacji zmierzającej do utworzenia środowiska ukierunkowanego na osiąganie zdolności sieciocentrycznych. Proces ten jest wieloaspektowy, a jego realizacja przebiega zarówno w wymiarze biznesowym (procesów opera-cyjnych), jak również w wymiarze zarządczym (procesów dowódczych) i od-bywa się w perspektywie sięgającej do roku 2025 [SU11]. Metodyki stosowane do ich realizacji muszą uwzględniać wymagania związane m.in. z konieczno-ścią:

‒ integracji systemów, danych i procesów wielu suwerennych podmiotów pełniących zarówno różne jak i tożsame role w funkcjonowaniu całego SBN;

‒ doskonalenia procesów podejmowania decyzji i ich przekazywania w warunkach rozproszenia odpowiedzialności;

‒ zmierzania do elastyczności funkcjonalnej i strukturalnej przy uwzględ-nieniu stale rosnącego zaawansowania merytorycznego i technicznego związanego z kompleksowym charakterem SBN;

‒ unifikacji funkcji cząstkowych systemów i sposobów ich wykorzystania przez podmioty tworzące SBN w drodze budowy modułowych syste-mów dziedzinowych o otwartym charakterze, które będą pozwalały na podnoszeniu poziomu interoperacyjności i zwiększały tym samym si-łę efektu synergii;

‒ zapewnienia zgodności ze zmieniającymi się elementami otoczenia sys-temowego, a zwłaszcza z aktualnym stanem prawnym, ewoluującym zgodnie z przyjętymi procedurami legislacyjnymi.

Próby opracowania spójnej metodyki dedykowanej wytwarzaniu systemów wsparcia teleinformatycznego, która będzie spełniała przedstawione powyżej wymagania oraz znajdzie zastosowanie w tworzeniu systemów teleinformatycz-nych SBN, były podejmowane zarówno w NATO jak również w UE i bazowały na koncepcji Architektury Korporacyjnej (ang. Enterprise Architecture) wpro-wadzonej przez Zachmana [ZA92].

Prace w tym obszarze podejmowane przez NATO od lat 90-tych doprowa-dziły do powstania dwóch generacji metodyki realizacji systemów wsparcia teleinformatycznego dowodzenia i kierowania uwzględniających szczególne wymagania wojska w tym zakresie [SU07]. Pierwsza generacja metodyki jest zorientowana systemowo i została ukierunkowana zstępująco, zgodnie z kla-sycznym cyklem życia systemu. Umożliwiała ona przedstawienie przekrojów pewnego wyróżnionego systemu lub podsystemu w sposób całościowy, a za-pewnienie powiązań pomiędzy przekrojami systemu (podsystemu) było zagwa-rantowane poprzez przestrzeganie zdefiniowanej metodyki tworzenia architek-tury. Druga generacja metodyki jest zorientowana usługowo i uwzględnia

wie-68 Inżynieria oprogramowania – badania i praktyka

lokierunkowość działań prowadzących do wytwarzania nowych rozwiązań oraz zmian w już istniejących systemach teleinformatycznych. Bazuje ona na dorob-ku wiodących ośrodków przemysłowych, akademickich oraz wojskowych i opiera się na segmentacji opisu na mniejsze, niezależne fragmenty. Pierwsza generacja metodyki została zainicjowana przez pojawienie się programu zarzą-dzania interoperacyjnością NIMP (ang. NATO Interoperability Management Plan), który określał cykl życia systemu oraz definiował ramy architektoniczne umożliwiające tworzenie opisów architektonicznych systemów. NIMP określał również struktury NATO odpowiedzialne za tworzenie tych opisów na różnych etapach cyklu życia systemów teleinformatycznych [SU07]. W kolejnym kroku NIMP został zastąpiony dyrektywą interoperacyjności NID (ang. NATO Intero-perability Directive), natomiast same ramy architektoniczne NATO zostały wydzielone jako osobne dokumenty: NAF 2.0 (ang. NATO Architecture Fra-mework) oraz metodyka tworzenia architektury NATO - AEM (ang. Architectu-re Engineering Methodology). Na tym etapie użyteczność ram architektonicz-nych NAF 2.0 została poddana krytycznej ocenie. W rezultacie pojawiły się wątpliwości, czy zstępująca realizacja systemów, kładąca nacisk na początkowe fazy klasycznego cyklu życia systemów, nadaje się do zastosowania w przed-sięwzięciach doskonalących realizowany w odniesieniu do istniejących rozwią-zań. Spowodowało to powstanie kolejnej wersji ram architektonicznych NAF 3.0 oraz połączonych z nimi standardów i profili interoperacyjności NISP (ang.

NATO Interoperability Standards and Profiles), a także aktualizacją metodyki tworzenia architektury NATO do kolejnej wersji - AEM 2.0.

Działania podejmowane w Unii Europejskiej mają swoją genezę w podejściu zmierzającym z jednej strony do zapewnienia interoperacyjności systemów informacyjnych funkcjonujących w różnych dziedzinach związanych z wypeł-nieniem wyzwań stojących przez Komisją Europejską jako globalną organizacją i jej przekształcenia w sprawnie działającą e-Administrację Unii Europejskiej [KE05]. Z drugiej strony wiążą się one z koniecznością wypracowania podej-ścia do sprawniejszego dowodzenia i kierowania w operacjach zarządzania kry-zysowego UE. W pierwszym obszarze próby opracowania jednolitej metodyki realizacji systemów wsparcia teleinformatycznego zaowocowały powstaniem ogłoszonych przez Komisję Europejską ram architektonicznych CEAF [KE05].

W drugim obszarze podjęte prace doprowadziły do powstania studium realizo-walności "NEC Implementation Study" przygotowanego przez konsorcjum EURONEC na zlecenie Europejskiej Agencji Obrony (ang. European Defence Agency - EDA) [EU09].

Wybrane aspekty realizacji rozwiązań teleinformatycznych dla SBN RP 69 Na tle przedstawionych powyżej działań podejmowanych zarówno w ramach NATO, jak i UE można postawić tezę, że koncepcja Architektury Korporacyj-nej powinna być obecnie postrzegana jako podstawa metodycznego podejścia do realizacji systemów teleinformatycznego wsparcia SBN. Realizacja syste-mów teleinformatycznego wsparcia SBN obejmuje wszystkie fazy jego cyklu życia. Zatem odnosi się ona również do przedsięwzięć doskonalących w stosun-ku do istniejących systemów oraz działań związanych z zapewnianiem ich bie-żącego funkcjonowania po wdrożeniu. Z tego względu dokonano również prze-glądu spotykanych obecnie na świecie podejść do zarządzania eksploatacją sys-temów wsparcia teleinformatycznego SBN. Wnioski płynące z tego przeglądu zostały przedstawione w kolejnym punkcie niniejszego opracowania.