Formy i modele e-handlu

E-handel może być prowadzony w ramach kilkudziesięciu różnych form i modeli. Zostaną one omówione poniżej, przy czym scharakteryzowane zostaną te spośród nich, które są wykorzystywane najczęściej i na najwięk-szą skalę.

Jedna z podstawowych typologii handlu elektronicznego dzieli go na handel internetowy (inernet commerce, czyli i-commerce), w ramach któ-rego co najmniej jeden z etapów transakcji (zamówienie bądź odbiór usłu-gi, zrealizowanie płatności) kupna/sprzedaży określonych produktów bądź usług odbywa się poprzez sieć internetową, a także na handel komór-kowy (mobile commerce, czyli m-commerce), w którym do realizacji przy-najmniej jednego z etapów transakcji wykorzystuje się przenośne urzą-dzenia, takie jak smartfony czy tablety⁸⁹.

Handel elektroniczny może być prowadzony również jako handel pośredni (indirect electronic commerce) oraz bezpośredni (direct electronic commerce). Ten pierwszy polega na elektronicznym zamawianiu towarów materialnych, które następnie są dostarczane do odbiorców tradycyjną pocztą bądź kurierem. Obejmuje on na przykład działalność internetowych księgarni. Z kolei handel elektroniczny bezpośredni to zamawianie niema-terialnych towarów bądź usług, na przykład utworów muzycznych, a na-stępnie ich dostarczanie do odbiorców i realizowanie płatności za nie, przy czym każdy etap tego handlu odbywa się w sposób elektroniczny⁹⁰.

89 D. Cyrman, Elektroniczne instrumenty płatnicze a bezpieczeństwo uczestników rynku finansowego, Wolters Kluwer Polska, Warszawa 2013, s. 87 – 88.

90 J. Barta, R. Markiewicz, Internet a prawo, Wydawnictwo Universitas, Kraków 1998, s. 90.

Jedna z podstawowych typologii e-handlu została opracowana przez B. Glinkowską. Schemat tej typologii znajduje się na rysunku 6.

Rysunek 6. Typologia form e-handlu według B. Glinkowskiej

Źródło: B. Glinkowska, Tendencje rozwojowe e-biznesu, [w:] Drogi dochodzenia do społe-czeństwa informacyjnego. Stan obecny, perspektywy rozwojowe i ograniczenia. Tom II, red.

H. Babis, R. Czaplewski, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 2011, s. 32.

B. Glinkowska wyróżniła 4 formy (sama nazywa je podzbiorami) e-handlu. E-tailing to internetowy handel detaliczny, e-merchandising obejmuje realizowanie zakupów służących zaopatrzeniu, e-banking to wszelkie operacje bankowe przeprowadzane za pomocą Internetu, a e-learning to realizowanie procesów dydaktycznych przy wykorzystaniu tej sieci⁹¹.

91 B. Glinkowska, op. cit., s. 32.

Z racji tego, że zaprezentowana powyżej klasyfikacja form e-handlu jest dość ogólnikowa, omówienia wymagają bardziej szczegółowe typolo-gie dotyczące tego rodzaju handlu. O kilku spośród nich była już mowa w podrozdziale 1.4. prezentowanej monografii. Poszczególne modele e-biznesu, opracowane na przykład przez P. Timmersa i M. Rappa’ę, znaj-dują zastosowanie również w e-handlu, przy czym nie dotyczy to wszyst-kich spośród tych modeli, a jedynie wybranych. Tak na przykład w ramach typologii P. Timmersa e-handel jest realizowany głównie w modelu aukcji elektronicznej, elektronicznego centrum handlowego, elektronicznego za-opatrzenia oraz sklepu internetowego, natomiast biorąc pod uwagę klasy-fikację M. Rappa’y w modelu kupca, pośrednika czy producenta.

W tym miejscu warto omówić jeszcze typologię odnoszącą się do form i modeli e-handlu, która została opracowana przez W. M. Grudzew-skiego oraz I. K. Hejduk. Te formy i modele podzielili oni na następujące:

 giełdy internetowe, czyli platformy, na których dokonuje się trans-akcji kupna i sprzedaży określonych produktów oraz usług,

 sklepy i przetargi elektroniczne,

 aukcje internetowe,

 agencje reklamowe i domy medialne, które zajmują się na przykład tworzeniem serwisów internetowych, pozycjonowaniem stron w przeglądarkach oraz gromadzeniem i analizowaniem danych na temat zachowań zakupowych konsumentów w Internecie,

 dostawcy informacji,

 inkubatory firm elektronicznych, które wspierają pod względem or-ganizacyjnym czy finansowym przedsiębiorstwa zajmujące się han-dlem elektronicznym,

 stowarzyszenia internetowe, które grupują kilka lub więcej przed-siębiorstw współpracujących ze sobą na płaszczyźnie prowadzenia handlu internetowego⁹².

R. Szulc i A. Kobylański wyznaczyli podstawowe modele e-handlu, które są wykorzystywane w ramach najważniejszych rodzajów tego typu

92 W. M. Grudzewski, I. K. Hejduk, Przedsiębiorstwo wirtualne, Wydawnictwo Difin, War-szawa 2002, s. 122 – 128.

handlu, a więc B2B oraz B2C (była już o nich mowa w podrozdziale 1.4.).

Jeśli chodzi o relacje B2B, to w ich ramach autorzy ci wyróżnili następujące modele e-handlu:

 e-dystrybutor – polega on na tym, że jeden podmiot gospodarczy oferuje swoje usługi bądź produkty bezpośrednio dla innego przed-siębiorstwa,

 e-dostawca (e-procurement) – zajmuje się on tworzeniem oraz do-starczaniem dostępu do rynku elektronicznego (na przykład dostar-czanie oprogramowania przez firmy z sektora IT, umożliwiające prowadzenie innym firmom działalności handlowej w Internecie),

 giełda elektroniczna (exchange),

 konsorcjum przemysłowe (industry consortium) – jest tworzone przez grupę producentów współpracujących w ramach jednego sek-tora gospodarki, czyli na przykład przemysłu chemicznego,

 sieć prywatna (private industrial network) – obejmuje sieć cyfrową, która umożliwia prowadzenie sprawnej komunikacji oraz realizo-wanie współpracy przez przedsiębiorstwa wdrażające wspólne działania biznesowe, w tym również zajmujące się e-handlem⁹³. Z kolei w ramach relacji B2C wspomniani autorzy wyróżnili takie modele e-handlu:

 sklep internetowy (e-tailer),

 media społecznościowe/fora internetowe, które oferują miejsca do tworzenia określonych grup i społeczności (community provider) wspomagających handel internetowy,

 portale, witryny i wyszukiwarki internetowe, za pomocą których przedsiębiorstwa kontaktują się z klientami i oferują im do sprzeda-ży swoje produkty oraz usługi,

 dostawcy treści, informacji i wiadomości (content provider),

 dostawcy usług (service provider), które to usługi są związane z wiedzą czy dokonywaniem ekspertyz,

93 R. Szulc, A. Kobylański, op. cit., s. 71 – 73.

 broker transakcji internetowych (transaction broker), a więc średnik przy transakcjach kupna/sprzedaży realizowanych za po-średnictwem Internetu,

 twórcy rynków bądź przestrzeni rynkowej do dokonywania trans-akcji kupna sprzedaży (market creator); na przykład sklepy interne-towe czy portale z aukcjami elektronicznymi⁹⁴.

W handlu elektronicznym niezwykle ważną rolę odgrywają plat-formy handlowe (electronic trading hub), wirtualne, centralne rynki działa-jące w Internecie, w ramach których funkcjonuje równocześnie wielu przedsiębiorców dokonujących zakupów bądź sprzedaży produktów i usług⁹⁵. Podstawowa typologia takich platform, opracowana przez S. Kaplana i M. Sawhneya, została zaprezentowana na rysunku 7.

W zaprezentowanej na rysunku 7 klasyfikacji platformy handlu elektronicznego są dzielone ze względu na zasoby pozyskiwane przez ku-pujących (związane z działalnością produkcyjną bądź operacyjną) oraz charakter zakupów (natychmiastowe bądź systematyczne). S. Kaplan i M. Sawhney wyróżnili w ten sposób giełdy, katalogi internetowe, rynki mocy, na których oferuje się dobra o niskiej wartości oraz o wysokich kosz-tach transakcyjnych, a także menedżerów mocy, którzy oferują dobra o wysokiej elastyczności popytu.

Na koniec warto zaprezentować jeszcze typologię odnoszącą się do koncepcji, które mogą być wykorzystywane w ramach handlu elektronicz-nego. Do koncepcji tych zalicza się:

 pozycjonowanie w wyszukiwarkach internetowych – zapewnia ono, że strona internetowa danego sklepu będzie miała jak najwyższą pozycję w wynikach wyszukiwania dla konkretnych słów czy fraz,

 optymalizacja dla wyszukiwarek internetowych (search engine optimization - SEO), która polega na modyfikacji treści znajdujących się na witrynie internetowej bądź na dokonywaniu zmian w kodzie stron, co prowadzi do lepszego pozycjonowania,

94 R. Szulc, A. Kobylański, op. cit., s. 64-70.

95 T. Ordysiński, Modelowanie strategii rozwoju e-biznesu w przedsiębiorstwie, Wydawnic-two Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 2007, s. 28.

Rysunek 7. Klasyfikacja internetowych platform handlowych według S. Kaplana i M. Sawhneya

Źródło: M. Warkentin, Business to business electronic commerce: challenges and solutions, Idea Group Publishing, London 2002, s. 52.

 wynajmowanie gotowego sklepu internetowego,

 wykorzystywanie narzędzi do budowy stron internetowych,

 kampania reklamowa typu pay-per-click, która opiera się na płat-nym wykupywaniu miejsc w specjalnych systemach internetowych,

 wykorzystywanie szablonów e-commerce do prowadzenia e-handlu,

 oprogramowanie typu open source - dostępne bezpłatnie dla wszystkich użytkowników,

 personalizacja, czyli dostosowywanie witryny i oferty sklepu inter-netowego do potrzeb i upodobań użytkownika oraz historii jego ak-tywności na stronie,

 lokalny handel internetowy (Groupon), umożliwiający skorzystanie z szeregu zniżek i promocji w wybranych sklepach elektronicznych,

 zamieszczanie reklam w wyszukiwarkach internetowych,

 modelowanie danych pozyskiwanych na potrzeby funkcjonowania e-handlu,

 spersonalizowane systemy rekomendacji, czyli oferowanie klientom propozycji w zakresie tego, co mogą kupić⁹⁶.

E-handel może być prowadzony w oparciu o szereg różnych rodza-jów, typów i modeli. Świadczy to o tym, że jest on bardzo szeroką dziedzi-ną, nie ograniczającą się tylko i wyłącznie do sprzedaży/zakupu produk-tów i usług, ale obejmującą także wiele działań wspierających te procesy.