Funkcje wychowawcze sportu dzieci i młodzieży

kon-dycji fizycznej oraz aktywna forma przeciwstawiania się inwolucji starczej³.

Pomimo pozytywnego wpływu sportu na osobowość oraz zapotrzebowania społecznego na kształcenie i wychowanie młodego człowieka, sport dzieci i młodzieży wciąż jest niedoceniany. Regularne uprawianie sportu przez młode-go człowieka jest sposobem spędzania wolnemłode-go czasu. Kwestia ta wydaje się być drugorzędna w sporcie młodzieżowym, a faktycznie powinna być podstawą projektowania zajęć sportowych dla dzieci i młodzieży. Sport młodzieżowy uprawiany w MKS, UKS, LKS czy innych klubach sportowych (stowarzysze-niach, organizacjach pozarządowych) może spowodować, że młody zawodnik będzie bardziej zainteresowany treningami i zawodami niż pójściem z rówieśni-kami do galerii handlowej (tak modnego ostatnio spędzania wolnego czasu) czy

„kosztowania” innych smaków zakazanego życia dorosłych. Nie gwarantuje to oczywiście, że zawodnik nie zejdzie na „złą drogę”, ale jest szansą na ukazanie mu innych wartości moralnych, zanim określi swoją drogę życiową i opuści szeregi klubu sportowego.

2. Funkcje wychowawcze sportu dzieci i młodzieży

Przez wychowanie rozumie się wpływy i oddziaływania kształtujące roz-wój człowieka oraz przygotowujące go do życia w społeczeństwie. Na proces wychowania mają wpływ różne czynniki środowiskowe, wśród których można wyróżnić dom rodzinny i otoczenie, szkołę, organizacje szkolne i pozaszkolne, środki masowego przekazu i inne w zależności od form życia społecznego, w którym uczestniczy jednostka⁴. Wiele wartości sportowych przenika do życia społecznego. Sport odnosi się do takich zasad współżycia społecznego, jak współdziałanie, szlachetna rywalizacja, poszanowanie zasad fair play, czyli sprawiedliwości, umiejętności przegrywania, szacunku do przegranego, uczci-wego prowadzenia walki bez zawiści i z wzajemnym zrozumieniem. Współ-zawodnictwo sportowe rozwija samokontrolę, samoocenę, umożliwia doskona-lenie osobowości, daje poczucie odpowiedzialności za własne postępowanie.

3 Ibidem, s. 18.

4 Ibidem, s. 20.

Jest on główną formą rozrywki młodych ludzi, która wyrabia właściwą postawę wobec człowieka i jego ciała.

Na kształtowanie osobowości młodego człowieka wpływa wiele czynni-ków wewnątrzosobniczych i środowiskowych. Działalność sportowa odbywa się w środowisku społecznym, które tworzą przede wszystkim trener, działa-cze, szkoła, rodzina, rówieśnicy. Niewątpliwie wpływają na nie także dogodne warunki i terminy treningów, kwalifikacje kadry trenerskiej i działaczy, współ-praca trenera z rodzicami i szkołą oraz klubu sportowego z zawodnikiem i szko-łą.

Na szczególną uwagę zasługuje postać trenera. Jest to najważniejsza oso-ba, po rodzicach, dla młodego człowieka. To on wyznacza drogi i kierunek dalszego rozwoju zawodnika, często także staje się powiernikiem problemów rodzinnych i osobistych młodego człowieka. Jest pierwszą osobą, która zauwa-ży ewentualne problemy zawodnika, które rodzice mogą przeoczyć z powodu zbytniego zaangażowania w życie zawodowe. Trener wzbudza respekt, szacu-nek, z jego zdaniem „trzeba się liczyć”. Jest on tą osobą dorosłą, która wskazuje sposoby zachowań, wartości moralne, uczy zasad fair play. Jego zadaniem jest nie tylko przygotowanie zawodnika do osiągania najlepszych wyników sporto-wych, ale często do wskazania mu innej, lepszej drogi życia. Podczas regular-nych treningów młodzi ludzie często stykają się z konfliktami i trudnymi sytua-cjami. Dzięki trenerowi uczą się rozwiązywać problemy i rozładowywać na-gromadzoną agresję. Trener pokazuje sposoby radzenia sobie ze stresem. Zna-jomość zasad postępowania etycznego w sporcie może ułatwić dokonywanie wyborów, przed którym stają młodzi ludzie. Znaczenie tych zasad jest szcze-gólnie ważne w sporcie młodzieżowym. Żyjemy w dobie kryzysu wielu warto-ści, do sportu przenikają obyczaje nienależące do najbardziej humanistycznych, oparte na postawach polityki i zasad gry rynkowej.

Biorąc pod uwagę wartości tkwiące w sporcie, można potraktować go dwojako:

a) jako środek wychowania, czyli przez wykorzystanie odpowiednich norm i praw, którymi rządzi się sport, wpływamy na wielostronny rozwój sportowca, a jednocześnie osiągamy nadrzędne cele wychowa-nia;

b) jako cel wychowania, czyli wychowanie do sportu; w tym ujęciu sport jest zjawiskiem społecznym i wytworem społeczno-kulturowym⁵. Celem artykułu jest ukazanie podejścia do sportu w pierwszym aspekcie.

Oddziaływania wychowawcze na zajęciach organizowanych w młodzieżowych klubach sportowych (stowarzyszenia) powinno się charakteryzować nie tylko planowaniem kariery młodego zawodnika przez przestrzeganie reżimu trenin-gowego, ale przede wszystkim świadomością działaczy i trenera, że tworzą warunki do kształtowania pożądanych zainteresowań. Warto wspomnieć o or-ganizacjach pozarządowych zajmujących się tego typu działalnością. Większość z nich jest zarządzana nieodpłatnie, zatem osoba prowadząca musi zapewnić finansowanie działalności. Polega to nie tylko na kontaktach ze sponsorami, z których wsparcia można skorzystać sporadycznie, na przykład przy organiza-cji zawodów, ale przede wszystkim na zapewnieniu stałego źródła utrzymania klubu. Praca taka wymaga wiedzy i doświadczenia w aplikowaniu o dofinanso-wanie na działalność z gminy czy agend rządowych. Nie można tu pominąć faktu, że coraz trudniejszy jest dostęp do obiektów sportowych, mimo wzrasta-jącej ich liczby. Praktycznie nie ma już obiektów udostępnianych „za darmo”.

Chcąc prowadzić profesjonalne szkolenia zawodników, należy się liczyć z wy-najmem sali 3–4 razy w tygodniu na 3–4 godziny. Pochłania to ponad 60%

budżetu organizacji. Aby oferta sportowa dała efekty w postaci wyników spor-towych i liczby uczestniczących dzieci, należy zapewnić odpowiednie zaplecze techniczne. Właśnie liczba uczestniczących dzieci powinna być priorytetem dla zarządzających klubem młodzieżowym. Rozwój utalentowanych powinien być odpowiednio pokierowany przez trenera; są one również zauważone na zawo-dach sportowych. Talenty trafiają się jednak sporadycznie, dlatego działacze powinni udostępnić ofertę jak największej liczbie dzieci, aby mogły kilka razy w tygodniu przyjść na trening, spotkać się z rówieśnikami o podobnych zainte-resowaniach, „zmęczyć” organizm treningiem, a w nagrodę pojechać na zawody sportowe. Chodzi tu o wypracowanie w młodym człowieku takich cech, jak zdyscyplinowanie, uczciwość, ambicja, silna wola, wytrwałość, obowiązko-wość, zdolność koncentracji, podzielność uwagi, odporność psychiczna, odwa-ga, bojowość, karność, refleks, opanowanie, ofiarność, koleżeńskość, poszano-wanie wspólnej własności, systematyczność treningów, a także wymagania

5 A. Bodasińska, op.cit., s. 44.

stawiane w sporcie oraz odciągnięcie dzieci i młodzież od niewłaściwych zain-teresowań.

Nie można pomijać głównego znaczenia młodzieżowych klubów sporto-wych i znaczenia ich działalności dla sportu w ogóle. Organizacje te stwarzają uzdolnionym motorycznie uczniom większe możliwości uczestnictwa w sporcie niż szkoły. O celowości prowadzenia tego typu działalności świadczy coraz większe zainteresowanie sportem dzieci i młodzieży oraz osiągane przez nie wyniki. Obecnie dąży się, aby sport dzieci i młodzieży był coraz powszechniej-szy, popularniejszy i dostępniejszy dla ogółu oraz rozwijał się jak najpełniej.

Działacze często o tym fakcie zapominają, kierując swoje zainteresowania wy-łącznie na wyniki sportowe, a przecież pedagodzy od lat się zastanawiają, na czym polega większa efektywność wychowania przez sport.

3. Uczestnictwo w sporcie kuźnią charakteru i postaw prospołecznych