2.1 Polityka i prawodawstwo
Wraz z przyjęciem mapy drogowej na rzecz równości kobiet i mężczyzn1 z dnia 1 marca 2006 r. Komisja określiła swoje priorytety i ramy działania mające na celu wspieranie równości do roku 2010, kontynuując w ten sposób realizację zadania wspierania równości kobiet i mężczyzn oraz zapewniając udział wszystkich gałęzi polityki w realizacji tego celu.
Mapa drogowa dowodzi zaangażowania Komisji w kontynuację i intensyfikację działań w tym kierunku. Szczegółowe sprawozdanie w tej sprawie będzie sporządzane co roku.
Na posiedzeniu Rady Europejskiej w dniach 23 i 24 marca 2006 r. państwa członkowskie zatwierdziły Europejski pakt na rzecz równości płci2. Pakt ten jest wyrazem woli państw członkowskich do świadomego zaangażowania się we wdrażanie polityki mającej na celu wspieranie zatrudnienia kobiet i zapewnienie lepszej równowagi między życiem zawodowym a życiem prywatnym w celu sprostania wyzwaniom demografii. W związku z tym rozwój usług opieki nad dziećmi dla realizacji celów z Barcelony3wydaje się kwestią podstawową.
Związane ze spadkiem liczby urodzeń starzenie się populacji stawia ogromne wyzwania przed naszymi społeczeństwami; problemom tym poświęcony jest komunikat w sprawie demograficznej przyszłości Europy4, przyjęty przez Komisję dnia 12 października 2006 r.
W sposób oczywisty widoczne jest, że polityka równości kobiet i mężczyzn w istotny sposób
1 COM(2006)92 wersja ostateczna.
2 Konkluzje Prezydencji, 7775/1/06/ REV 1.
3 Do roku 2010 zapewnienie opieki nad dziećmi dla 33% dzieci w wieku od 0 do 3 lat i dla 90% dzieci w wieku od 3 lat do chwili objęcia obowiązkiem szkolnym.
4 COM(2006)571 wersja ostateczna.
przyczyni się do stawienia czoła tym wyzwaniom. Z jednej strony poprzez stymulację zatrudnienia kobiet, co zrekompensuje przewidywany spadek populacji aktywnej zawodowo;
z drugiej strony poprzez wspieranie indywidualnych wyborów kobiet i mężczyzn, w tym posiadania tylu dzieci, ile pragną mieć.
Równocześnie Komisja rozpoczęła formalne konsultacje z partnerami społecznymi5 w sprawie możliwości ukierunkowania działania wspólnotowego dotyczącego życia zawodowego, życia prywatnego i życia rodzinnego, w tym wspierania elastycznego systemu pracy, rozwoju usług opieki nad dziećmi i usług opiekuńczych oraz ewentualnych zmian istniejących przepisów w sprawie urlopów macierzyńskich i urlopów wychowawczych6.
Ramy prawne równości kobiet i mężczyzn poprawiły się w sposób widoczny wraz z przyjęciem, w czerwcu 2006 r., dyrektywy7 upraszczającej i unowocześniającej istniejące prawodawstwo wspólnotowe w dziedzinie równego traktowania kobiet i mężczyzn w kwestiach zatrudnienia. Lepsza przejrzystość prawa powinna prowadzić do jego lepszego stosowania, przyczyniając się tym samym do realizacji celu „lepsze prawodawstwo”. Państwa członkowskie powinny dokonać transpozycji tej dyrektywy do ustawodawstwa krajowego najpóźniej do sierpnia 2008 r. W kwestiach dotyczących transpozycji dyrektywy z 2002 r. w sprawie równego traktowania8, przeciwko dziewięciu państwom członkowskim zostały wszczęte postępowania w sprawie naruszenia przepisów wspólnotowych, z czego cztery nie zostały jeszcze zamknięte z końcem 2006 r.
W grudniu 2006 r. przyjęto rozporządzenie w sprawie utworzenia Europejskiego Instytutu ds. Równości Mężczyzn i Kobiet9. Zadaniem Instytutu jest zapewnianie istotnego wsparcia specjalistycznego na cele rozwoju polityki równości kobiet i mężczyzn.
W roku 2006 przyjęto nowe rozporządzenia dotyczące funduszy strukturalnych10oraz nowe wspólnotowe wytyczne strategiczne w sprawie spójności11 na lata 2007-2013, zakładające zarówno pewne działania szczególne, jak i włączenie perspektywy równości do wszystkich prowadzonych działań12. Ich wdrożenie będzie należało w głównej mierze do państw członkowskich poprzez narodowe strategiczne ramy odniesienia oraz programy operacyjne.
Rozporządzenie w sprawie Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich obejmuje również zasadę równości mężczyzn i kobiet13 w polityce wspierania rozwoju obszarów wiejskich. Poza tym wspólnotowy program Progress14 obejmuje część poświęconą równości kobiet i mężczyzn, obejmującą wsparcie wspólnotowej polityki równości płci w dziedzinie zatrudnienia i solidarności społecznej.
Ubóstwo jest często udziałem kobiet, w szczególności wśród osób starszych lub w rodzinach, w których jedno z rodziców samotnie wychowuje dzieci. Poza tym system opieki zdrowotnej i ochrony socjalnej nie zawsze uwzględnia różne potrzeby kobiet i mężczyzn. W związku z tym wspieranie równości kobiet i mężczyzn jest jednym z ogólnych celów nowych ram na
5 SEC(2006)1245.
6 Dyrektywy 92/85/EWG i 96/34/WE.
7 Dyrektywa 2006/54/WE.
8 Dyrektywa 2002/73/WE.
9 Rozporządzenie (WE) 1922/2006.
10 Zwłaszcza rozporządzenia (WE) 1081/2006 i 1083/2006.
11 Decyzja Rady 2006/702/WE.
12 Artykuł 16 rozporządzenia (WE) 1083/2006.
13 Artykuł 8 rozporządzenia (WE) 1698/2005.
14 Decyzja nr 1672/2006/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 24 października 2006 r.
rzecz procesu ochrony socjalnej i integracji społecznej, przyjętych przez Radę Europejską w marcu 2006 r.15Ich wdrożenie powinno przyczynić się do prowadzenia polityki mającej na celu zmniejszenie rozbieżności między kobietami a mężczyznami w tych dziedzinach.
W kwestiach przemocy i handlu ludźmi Komisja przedstawiła w komunikacie z sierpnia 2006 r. plan działania mający na celu zbadanie przestępczości i wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych16, w tym w kwestii handlu ludźmi, przemocy wobec kobiet oraz przemocy w rodzinie. W dużej mierze przyczyni się on do poprawy stanu wiedzy na temat tych plag, których głównymi ofiarami padają kobiety.
Równość mężczyzn i kobiet uznawana jest za czynnik rozwoju gospodarczego również w ramach polityki zagranicznej UE. Na początek 2007 roku Komisja przygotowuje komunikat na temat wprowadzenia wymiaru równości płci do współpracy na rzecz rozwoju. Poza tym w listopadzie 2006 r. przyjęty został, w ramach partnerstwa Euromed, pięcioletni plan działania na rzecz wzmocnienia roli kobiet w społeczeństwie państw śródziemnomorskich.
Plan ten stanowi ramy, w których UE i państwa śródziemnomorskie będą współpracować na rzecz wzmocnienia roli kobiet w dziedzinie społecznej, politycznej, gospodarczej i kulturalnej.
2.2 Różnice w traktowaniu kobiet i mężczyzn
W ciągu ostatnich lat liczba zatrudnionych kobiet, w tym kobiet starszych, znacząco wzrosła.
Nadal nie zmienia to jednak wyraźnie niekorzystnej sytuacji kobiet na rynku pracy w porównaniu z mężczyznami. Różnice pozostają istotne i zawsze są na niekorzyść kobiet.
Rozbieżności w systemach pracy oraz segregacja na rynku zatrudnienia nie zmniejszają się, co odzwierciedla nadal wysoka i utrzymująca się różnica wynagrodzeń.
Siłą napędową wzrostu zatrudnienia w Europie są nadal kobiety. Od chwili rozpoczęcia realizacji strategii lizbońskiej w 2000 r. zajęły one sześć z ośmiu milionów miejsc pracy utworzonych w Europie. W 2005 r. stopa zatrudnienia kobiet wzrosła dwunasty rok z rzędu, stabilizując się na poziomie 56,3 %, czyli 2,7 punktu procentowego powyżej poziomu z roku 2000, wobec wzrostu stopy zatrudnienia mężczyzn w wysokości 0,1 punktu procentowego.
Kontynuacja tej tendencji wzrostowej17 umożliwiłaby realizację celu strategii lizbońskiej:
uzyskanie stopy zatrudnienia kobiet w wysokości 60 % w 2010 r. Podobnie, wzrost stopy zatrudnienia kobiet w wieku powyżej 55 lat był o wiele szybszy niż wzrost stopy zatrudnienia mężczyzn i osiągnął wartość 33,7 %, czyli prawie 7 punktów procentowych więcej niż w 2000 r.
W związku z powyższym różnice w stopach zatrudnienia kobiet i mężczyzn spadły do 15 punktów procentowych w 2005 r., co stanowi spadek o 2,6 punktu procentowego w ciągu pięciu lat. Należy podkreślić, że różnica ta zmienia się w istotny sposób w zależności od wieku, gdyż wynosi jedynie 5,9 punktu procentowego wśród młodzieży (15-24 lata), 16,7 punktu procentowego wśród pracowników w wieku od 25 do 54 lat, osiągając najwyższą wartość 18,1 punktu procentowego dla osób w wieku powyżej 55 lat. Pozytywne zmiany w zatrudnieniu kobiet odzwierciedlają się również w proporcjonalnie szybszym spadku stopy
15 Na podstawie dokumentu Rady 6801/06 z dnia 27.02.2006 r.
16 COM(2006)437 wersja ostateczna.
17 Według prognoz przygotowanych przez Komisję Europejską stopa zatrudnienia kobiet będzie nadal rosła i osiągnie 65 % w 2025 r., a następnie ustabilizuje się na tym poziomie. Zob.
http://ec.europa.eu/economy_finance/publications/european_economy/2006/eesp106en.pdf
bezrobocia wśród kobiet – różnica w stosunku do mężczyzn spadła z 2,8 punktów procentowych w 2000 r. do 2,0 w 2005 r.
Mimo tych pozytywnych zmian kobiety mają nadal trudności z godzeniem życia zawodowego z życiem prywatnym, a także z nierównym podziałem obowiązków domowych i rodzinnych. Na uwagę zasługuje fakt, że stopa zatrudnienia kobiet pomiędzy 20 a 49 rokiem życia, mających dzieci, spada o 15 punktów procentowych, podczas gdy porównywalna stopa zatrudnienia mężczyzn wzrasta o 6 punktów. Poza tym rosnące zapotrzebowanie na elastyczność siły roboczej uderza w większej mierze w kobiety. Blisko jedna trzecia kobiet pracuje w niepełnym wymiarze czasu pracy (32,9 % w 2006 r.) wobec jedynie 7,7 % mężczyzn; 14,8 % kobiet pracuje na podstawie umów na czas określony, o jeden punkt procentowy więcej niż w przypadku mężczyzn. Korzystanie z elastycznych systemów pracy może odzwierciedlać upodobania osobiste, ale wyraźna różnica między kobietami i mężczyznami w tej dziedzinie wskazuje na brak równości w korzystaniu z własnego czasu.
Poza tym rynek pracy pozostaje w dużej mierze podzielony. Zmiany w zakresie wskaźników segregacji zawodowej i sektorowej według płci nie wskazują na istotną poprawę sytuacji.
Wydaje się w związku z tym, iż wzrost zatrudnienia kobiet następuje przede wszystkim w sektorach działalności i w zawodach w większości sfeminizowanych. Prawie cztery pracownice na dziesięć pracują albo w administracji publicznej, albo w edukacji, albo w opiece zdrowotnej i w działalności socjalnej, podczas gdy połowa pracownic to urzędniczki zatrudnione w administracji, sprzedawczynie lub pracownice mało albo zupełnie niewykwalifikowane.
Poza tym istnieje wyraźna nierównowaga między kobietami a mężczyznami dotycząca ich obecności na stanowiskach decyzyjnych, zarówno politycznych, jak i gospodarczych.
Kobiety stanowią mniej niż jedną trzecią pracowników wyższego szczebla, a w zarządach 50 największych przedsiębiorstw europejskich notowanych na giełdach zasiadała w roku 2005 jedna kobieta na dziesięciu mężczyzn. W parlamentach krajowych zasiada średnio jedynie 24 % kobiet. Proporcja ta wynosi 33 % w Parlamencie Europejskim.
Segregację odnajdujemy również w dziedzinie edukacji. Mimo że kobiety stanowią obecnie większość nowych absolwentów studiów wyższych (59 %), kierunki studiów pozostają w przeważającej mierze stereotypowe. Prawie połowa kobiet z wykształceniem wyższym ukończyła kierunki pedagogiczne, humanistyczne, artystyczne lub ochronę zdrowia, podczas gdy kierunki te ukończyła zaledwie niecała jedna czwarta grupy absolwentów płci męskiej.
Na przeciwnym biegunie znajdują się studia techniczne, które ukończyła co dziesiąta absolwentka, wobec czterech na dziesięciu absolwentów płci męskiej.
Jedną z konsekwencji tych różnic i nierówności odczuwanych przez kobiety na rynku pracy mierzy się stałą obecnością różnic w wynagrodzeniu kobiet i mężczyzn. Kobiety zarabiają średnio 15 % mniej niż mężczyźni za każdą przepracowaną godzinę18.
W kwestiach społecznych kobietom grozi większe ryzyko wykluczenia i ubóstwa, w szczególności wśród osób starszych i rodziców samotnie wychowujących dzieci. Zagrożenie ubóstwem wśród kobiet w wieku powyżej 65 lat wynosi 20 %, czyli o 5 punktów procentowych więcej niż w stosunku do mężczyzn, podczas gdy dla rodzin rodziców samotnie wychowujących dzieci19 wynosi ono 34 %. Ponadto długotrwałe bezrobocie dotyka
18 Względna różnica średniego wynagrodzenia godzinowego brutto między mężczyznami a kobietami
19 Znaczną ich większość stanowią kobiety.
4,5 % kobiet, czyli 1 punkt procentowy więcej niż w przypadku mężczyzn. Kobiety stanowią również większość osób nieaktywnych zawodowo, w związku z czym są szczególnie narażone na ryzyko ubóstwa.