5.7.1 POKRYWA GLEBOWA OBSZARU6
Gmina Dolsk jest typową gminą rolniczą. Według danych z 2014 roku użytki rolne stanowiły około 70%
ogólnej powierzchni jednostki.
Na obszarze dominują gleby brunatne wyługowane, gleby pseudobielicowe, i brunatne właściwe.
Występują też obszary czarnych ziem i gleb murszowatych. Dużo jest gleb torfowych kwaśnych. Wg składu mechanicznego, przeważają gleby lekkie a wśród nich najwięcej jest piasków gliniastych lekkich.
Obszary wysoczyznowe charakteryzują się dobrymi glebami III i IV klas wytworzonych z piasków gliniastych zalegających na glinie lub iłach. Gleby te występują w kompleksie rolniczej przydatności gleb:
pszenno-buraczanym
i żytnim bardzo dobrym. W części wschodniej Gminy występują gleby słabsze V i VI klasy, reprezentowane przez kompleksy żytnie słabe, żytnio-łubinowe i żytnio-ziemniaczane.W obrębie dolin występują torfy i gleby murszowe stanowiące użytki zielone. Dla produkcji rolnej mało korzystna jest rzeźba terenu o stromych zboczach.
Szczegółową strukturę użytkowania gruntów przedstawiono w Tabeli 19.
Tabela 19. Użytkowanie gruntów w Gminie Dolsk
kierunek wykorzystywania gruntów powierzchnia (ha) % udział
powierzchnia ogółem 12 448 100,00%
powierzchnia lądowa 11 949 95,99%
użytki rolne razem 8 811 70,78%
grunty leśne oraz zadrzewione i zakrzewione razem 2 475 19,88%
grunty pod wodami razem 499 4,01%
grunty zabudowane i zurbanizowane razem 466 3,74%
użytki ekologiczne 0 0,00%
nieużytki 196 1,57%
tereny różne 1 0,01%
źródło: GUS, 2014
Na kolejnej Rycinie zaprezentowano również podział terenów rolnych w Gminie Dolsk na podstawie danych wyróżnionych w programie CORINE Land Cover CLC2018 na poziomie 3.
6 na podstawie: STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO. Miasto i Gmina Dolsk
63
Ryc. 21. Tereny rolne w Gminie Dolsk Źródło: CORINE Land Cover CLC2018
Według danych Starostwa Powiatowego w Śremie powierzchnia gruntów ornych wg stanu na 2019 rok wynosi 7 346,26 ha i w porównaniu do roku 2018 nieznacznie zmniejszyła się. Dominują gleby klasy IVa stanowiące 27,16% ogółu gruntów ornych. Następne w kolejności są grunty orne klasy V i dalej IIIa, VI, IVb.
Najmniej jest gleb klasy II (2,36% ogółu). Gleby klasy I nie występują.
MONITORING GLEB
Monitorowanie chemizmu gleb ornych prowadzone jest w systemie monitoringu krajowego przez Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa (IUNG) w Puławach. Badania wykonywane są cyklicznie, w okresach pięcioletnich w 216 stałych punktach pomiarowo-kontrolnych, zlokalizowanych na gruntach ornych charakterystycznych dla pokrywy glebowej kraju. Na obszarze Gminy Dolsk nie ma zlokalizowanego takiego punktu.
64
Na zlecenie klientów, Okręgowa Stacja Chemiczno-Rolnicza (OSChR) w Poznaniu prowadzi natomiast badania gleb rolniczych m.in. na zawartość makroelementów, odczynu pH czy potrzeb wapnowania.
5.7.2 ZAGROŻENIA POWIERZCHNI ZIEMI I GLEB
Jednym z możliwych zagrożeń powierzchni ziemi są osuwiska. Starostwo Powiatowego w Śremie w 2015 roku opracowało rejestr terenów zagrożonych ruchami masowymi oraz terenów, na których występują te ruchy. Na terenie Gminy Dolsk zidentyfikowanych zostało 11 osuwisk i 9 terenów zagrożonych ruchami masowymi. Ich lokalizację przedstawiono na kolejnej Rycinie.
Ryc. 22. Osuwiska i tereny zagrożone ruchami masowymi w Gminie Dolsk Źródło: Starostwo Powiatowe w Śremie
Duże zagrożenie dla gleb i wód gruntowych mogą stanowić także mogilniki, które to są rodzajem składowiska dla najbardziej niebezpiecznych substancji. Stanowią one miejsce wyznaczone do stałego przechowywania nierozkładalnych odpadów trujących lub promieniotwórczych, przeterminowanych środków ochrony roślin, środków farmaceutycznych, skażonych opakowań itp., zabezpieczone przed kontaktem zarówno z wodami gruntowymi, jak i atmosferą. Najczęściej mogilniki występują w postaci uszczelnionych betonowych magazynów. Mogilniki wykorzystywane do deponowania przeterminowanych środków ochrony roślin stanowią zdecydowaną większość tego typu obiektów w Polsce i najczęściej nie były one skonstruowane w sposób uniemożliwiający kontakt chemikaliów ze środowiskiem. Zgodnie z danymi udostępnianymi przez portal SIDoM (System Integracji Danych o Mogilnikach), na terenie jednostki nie ma zarówno istniejących jak i zlikwidowanych mogilników.
65
Należy również dodać, ze Starosta Śremski w latach 2017-2018 dokonał identyfikacji potencjalnych historycznych zanieczyszczeń powierzchni ziemi, w wyniku której nie zidentyfikowano takich obszarów w całym powiecie.
Ocenę zagrożenia suszą (np. rolniczą) przedstawiono w Rozdziale 5.4.5.
5.7.3 ANALIZA SWOT
W kolejnej tabeli przedstawiono analizę SWOT dla obszaru interwencji gleby.
Tabela 20. Analiza SWOT – gleby
Czynniki wewnętrzne
Mocne strony Słabe strony
brak mogilników,
prowadzony rejestr osuwisk oraz terenów zagrożonych ruchami masowymi przez Starostwo Powiatowe
brak badań gleb w ramach państwowego monitoringu środowiska,
Czynniki zewnętrzne
Szanse Zagrożenia
objęcie polskiego rolnictwa Wspólną Polityką Rolną (np. Dyrektywa Azotanowa),
coraz bardziej restrykcyjne normy środowiskowe dla zakładów i przedsiębiorców zapobiegające skażeniu gleb
rosnące zagrożenie wystąpienia zjawiska suszy - w ostatnich latach obserwuje się nasilenie występowania zjawisk ekstremalnych,
nieregularność opadów atmosferycznych.
Źródło: opracowanie własne
5.7.4 KIERUNKI DZIAŁAŃ
Zmiany klimatu wpływają na rolnictwo w sposób bezpośredni i pośredni. Wpływ bezpośredni wyraża się przez zmianę warunków atmosferycznych dla produktywności upraw, między innymi przez zmianę warunków termicznych, sum opadu atmosferycznego, częstości i intensywności zjawisk ekstremalnych. Ze zmianą klimatu zmieniają się również czynniki pośrednio decydujące o plonowaniu roślin, takie jak wymagania roślin dotyczące uprawy i nawożenia, występowanie i nasilenie chorób i szkodników roślin uprawnych. Zmienia również się oddziaływanie rolnictwa na środowisko (np. czynniki erozyjne, degradacja materii organicznej w glebie).
Na zmianę produktywności upraw ma też wpływ wzrost koncentracji dwutlenku węgla w atmosferze oraz ozonu w dolnej warstwie atmosfery.
Degradacja chemiczna gleb wiąże się przede wszystkim z intensywną gospodarką rolną, nieuregulowaną gospodarką wodno-ściekową, zanieczyszczeniami związanymi z silnie rozwijającym się transportem drogowym i rozwijającą się działalnością gospodarczą w szerokim tego słowa znaczeniu.
Zanieczyszczenia występują lokalnie wokół lub wzdłuż źródeł emisji. Zmniejszenie stopnia zagrożenia zanieczyszczenia chemicznego uzyskać można między innymi poprzez stosowanie Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej, uregulowanie gospodarki wodno-ściekowej, przestrzegania przepisów w zakresie ochrony środowiska przez inwestorów prowadzących działalność gospodarczą, wprowadzanie pasów zieleni izolacyjnej wzdłuż ciągów komunikacji. W ostatnim czasie uwydatniły się także problemy z niedoborem wody w okresie wegetacji roślin, co w konsekwencji powoduje degradacje gleb na wskutek przesuszenia. Konieczne jest podjęcie stosownych kroków w celu przeciwdziałania skutkom suszy poprzez modernizację budowli hydrotechnicznych na ciekach i budowie nowych zbiorników retencyjnych dla celów rolniczych oraz podnoszenie lesistości w celu zmniejszenia odpływu wód powierzchniowych.
Ochrona powierzchni ziemi i gleb może być także realizowana na poziomie lokalnym poprzez uchwalane miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego. Na poziomie tego aktu prawa miejscowego możliwe jest
66
ograniczanie odrolnienia gruntów chronionych, przeznaczanie pod działalność rolniczą obszarów o cennych zasobach gleb i dopuszczanie na mniej zasobnych np. funkcji mieszkaniowych.
Na wyznaczonych terenach zagrożonych ruchami masowymi, jeżeli pozostaną one niezmienione pod względem zagospodarowania, przez wiele lat może nic się nie wydarzyć, w sensie poważnych ruchów masowych. Jednak gdyby takie tereny były zagospodarowywane w sposób niezaplanowany, zwłaszcza przy wykonywaniu dużych prac ziemnych, wtedy mogą pojawić się problemy natury osuwiskowej. Pewien rodzaj prewencji wydaje się więc lepszym rozwiązaniem, niż działanie post factum. Dlatego dla terenów zagrożonych ruchami masowymi ważna jest profilaktyka.