Termin globalizacja pojawia się po raz pierwszy w latach 60. XX wieku, kiedy H. Marschall McLuhan wprowadził do teorii kultury pojęcie „globalnej wioski”, tj. świata, który się kurczy w wyniku wprowadzenia nowych technologii41. Wcześniej termin globalny był używany w odnie-sieniu do ekologicznych czy społeczno-ekonomicznych zmian na świecie. Termin globalizacja wchodzi do domeny publicznej na początku lat 80. XX wieku, natomiast socjolodzy podjęli debatę na temat globalizacji na początku lat 90. XX wieku. Podczas kongresu Międzynarodowego Stowarzyszenia Socjologii w Madrycie w 1990 r. została opublikowana praca Globalizacja, wiedza i społeczeństwo. Jednak rosnące zaintereso-wania na temat globalizacji datują się od 2000 r., o czym świadczy orga-nizacja w UCL, w marcu 2001 r., dużego sympozjum „Wyzwania zwią-zane z globalizacją. Babel czy Pięćdziesiątnica”42. Jak podkreślają socjolodzy globalizacji, transformacje związane z globalizacją od lat 80. XX wieku otwierają „ nową erę” zakwalifikowaną jako „globalny wiek” czy „społeczeństwo informacyjne” (M. Albrow)43.
41 Szerzej nt. H. Marshall Mc Luhan, The Gutenberg Galaxy, University of Toronto Press 1962; a także R.-E. Dagorn, Une brève histoire du mot mondialisation, [w:] M. Beaud, O. Dollfus et al., Mondialisations. Les mots et les choses, Paris 1999.
42 G. Pleyers, Sociologie de la mondialisation. Au-delà des globalistes et des sceptiques,
https://www.journals.openedition.org/rsa/893 [dostęp: 15.02.2019].
Znany brytyjski socjolog A. Giddens zwraca uwagę na globaliza-cję jako skomplikowany zbiór procesów, które często działają przeciw-stawnie, powodując powstanie konfliktów oraz podziałów. Globalizacja odpowiada za intensyfikację stosunków społecznych w skali ogólno-światowej, które łączą odlegle rejony, uwalniając od granic przestrzen-nych oraz czasowych44. Jak pisze Z. Bauman, globalizacja stała się fak-tem. Jednakże jak wydobyć z procesów globalizacyjnych korzyści, jak uniknąć kosztów, które w chwili obecnej są olbrzymie – w postaci po-laryzacji społeczeństw, nowej biedy, rozpadu tradycyjnych więzi spo-łecznych, tendencji eksluzywistycznych, albo nihilizmu etycznego45. Zatem pojęcie globalizacji ma charakter interdyscyplinarny, zajmują się nim przedstawiciele wielu dyscyplin naukowych, ekonomii, prawa, so-cjologii, organizacji i zarządzania czy demografii. Zarówno prace z za-kresu szeroko rozumianych nauk społecznych, jak i ekonomicznych wnoszą cenny wkład w określenie znaczenia pojęcia globalizacji i glo-balizmu.
Pojęcie globalizacji jest przede wszystkim pojęciem ekonomicznym i przeszło do klasyki nauk ekonomicznych. Jak piszą M. K. Nowakow-ski i J. J. Wajszczuk, globalizacja jest zjawiNowakow-skiem złożonym i wielowy-miarowym, przebiegającym w wielu dziedzinach życia: gospodarce, polityce, nauce i kulturze. W dziedzinach związanych z gospodarką do jej cech należy zaliczyć: integrowanie, scalanie i wzajemne przenikanie prowadzonej w skali międzynarodowej działalności na różnych pozio-mach ‒ produkcji, dystrybucji i handlu, co w rezultacie niesie wzrost międzynarodowej współzależności elementów systemu gospodarczego. Autorzy przytaczają pogląd P. Jaya, który definiuje pojęcie globalizacji jako współczesny kształt gospodarki światowej o wysokim stopniu
44 B. Ślusarczyk, Teoretyczno-prawne aspekty globalizacji gospodarczej, Częstochowa 2010, s. 10 i n.
swobody przepływu towarów, usług, kapitału, technologii i zarządzania46. W. Szymański podkreśla, iż globalizacja jest zjawiskiem o skali mikro-ekonomicznej, a nie o skali makroekonomicznej. Jest związana z intere-sami poszczególnych firm o charakterze globalnym, ponadnarodowym, ale nadal konkretnych firm. Mechanizmy wolnorynkowe są podporząd-kowane interesom dużych, transnarodowych korporacji. Globalizacja jest procesem, a nie stanem rzeczy. Zmienia ona zakres i charakter działania rynku. Globalizacja przynosi dominację wiedzę i kapitału intelektualne-go. Kapitał intelektualny może być w warunkach globalizacji wykorzy-stany na wielką skalę47. L. Balcerowicz stwierdza, iż globalizacja to wy-raz wolności, a jej przeciwieństwem jest izolacjonizm. Izolacja i protekcjonizm zawsze ostatecznie powoduje wyłącznie negatywne skutki48. I dalej podkreśla Autor, iż globalizacja wynagradza kraje pro-wadzące odpowiednią politykę makroekonomiczną, ale niesie ryzyko dla tych państw, które unikają reform lub je opóźniają49. G. Kołodko przyj-muje, iż globalizacja to gospodarka i rynek. Globalizacja to historyczny oraz spontaniczny proces liberalizacji, a także postępującej wraz z nią integracji kapitału, rynków, siły roboczej, technologii oraz informacji w jeden współzależny rynek światowy. Szczególną rolę odgrywają tutaj trzy słowa: liberalizacja, integracja oraz współzależność50. J. Kleer uwa-ża, iż globalizacja wraz z uruchomieniem sił rynkowych oraz poszerza-jącym się i pogłębiaposzerza-jącym się systemem powiązań, musiała naruszyć
46 M.K. Nowakowski, J.J. Wajszczuk, Globalizacja i biznes. Powrót do źródeł i
warto-ści, „Organizacja i Kierowanie” 2003, Nr 4, s. 58, cyt. tam literatura; P. Jay, Road to Riches, London 2000, s. 302 i n.
47 Szerzej nt. W. Szymański, Globalizacja – wyzwania i zagrożenia, Warszawa 2001.
48 P. Rutkiewicz, Balcerowicz na Igrzyskach Wolności: Globalizacja to wyraz wolności, http:// lodz.wyborcza.pl/lodz/7,35136,24153003,igrzyska-wolnosci-2018-nie-ma-odwrotu -od-globalizacji-poza.html [dostęp:15.02.2019].
49 L. Balcerowicz, Przymus odpowiedzialności, https://balcerowicz.pl/pliki/artykuly/ 13_przymus_odpowiedzialnosci.pdf [dostęp: 15.02.2019].
50 G. Kołodko, Wędrujący świat, Warszawa 2008, s. 98 i n.; a także tego samego Auto-ra, Globalizacja i transformacja. Iluzja i rzeczywistość, Warszawa 2000, s. 5.
spójność państwa narodowego (suwerennego). Globalizacja, upowszech-niając gospodarkę rynkową w skali światowej, nie upowszechnia jedno-litych systemów polityczno-rynkowych51.
Zdaniem Z. Dach globalizację charakteryzują następujące zjawiska: – przełamywanie granic państwowych w sferze działań społecznych,
politycznych i gospodarczych;
– możliwość koordynacji międzynarodowych systemów;
– narastanie zjawiska migracji ludności i wymykanie się spod kon-troli państw narodowych;
– kompresja czasu i przestrzeni poprzez rozwój środków masowe-go przekazu52.
Według A. Zorskiej globalizacja działalności gospodarczej to pro-ces integrowania (scalania) się coraz większej liczby gospodarek ponad granicami państwa, dzięki rozszerzaniu się wzajemnych powiązań (han-dlowych, instytucjonalnych, kooperacyjnych, produkcyjnych), w wyni-ku czego powstaje ogólnoświatowy system ekonomiczny, o dużej współ-zależności i znaczących reperkusjach działań podejmowanych lub toczących się nawet w odległych krajach53. K. Starzyk przyjmuje, iż globalizację ekonomiczną stanowią procesy realne i funkcjonalne, któ-re zachodzą w światowej gospodarce, prowadząc do wzrostu efektyw-ności gospodarowania w skali świata, czego przejawem jest wzrost światowego produktu brutto, rozwój handlu międzynarodowego, postęp naukowo-techniczny w skali globu oraz wzrost dobrobytu54. W poglądach
51 J. Kleer, Demokracja a globalizacja, http://globalizacja.wne.uw.edu.pl/abstrakt/ kleer.pdf [dostęp: 15.02.2019].
52 Z. Dach, Globalizacja – wyzwania i zagrożenia, [w:] Z. Dach (red.), Polska wobec
procesów globalizacji. Aspekty społeczno-ekonomiczne, Kraków 2009, s. 14-15.
53 A. Zorska, Ku globalizacji? Przemiany w korporacjach transnarodowych i w
gospo-darce światowej, Warszawa 2002, s. 20 i n.
54 K. Starzyk, Globalizacja a struktura gospodarki światowej, [w:] K. Kuciński (red.),
C. Ghorra-Gobin globalizacja jest długotrwałym procesem, a ostatni jej etap stanowi globalizacja finansowa55.
L. Carroué definiuje globalizację jako proces dyfuzji systemu go-spodarki rynkowej w przestrzeni świata, który prowadzi do powstania światowej gospodarki. Według Autora każda skala przestrzenna (global-na, kontynental(global-na, krajowa, regionalna i lokalna) odgrywa swoją rolę. Globalizacja nie jest ani autonomiczna, ani mechaniczna, ale jest wynikiem relacji władzy i gier władzy między państwami. Globalizacja jest kon-strukcją systemową, geohistoryczną, geoekonomiczną, geopolityczną, społeczną i kulturową56. Z kolei M. Castells widzi problem globalizacji w złożoności zmian w skali światowej w wymiarze gospodarczym i spo-łecznym57. Podobnie J. Urry koncentruje się na złożoności zjawiska glo-balizacji i jego wymiaru interdyscyplinarnego, bowiem pojęcie globali-zacji jest używane w filozofii, epistemologii, fizyce, biologii, informatyce i charakteryzuje wyzwania rozwojowe w skali światowej58.
Globalizacja może mieć charakter:
– globalizacji komercyjnej, która polega na przyspieszeniu, otwar-ciu gospodarek narodów, obrazuje wskaźnik zależności, tj. za-leżności kraju od światowej gospodarki;
– globalizacji produktywnej ‒ która obejmuje wdrażanie globalnych strategii firm w szczególności poprzez międzynarodowy podział procesów produkcyjnych i wzrost przepływów bezpośrednich i inwestycji zagranicznych;
– globalizacji finansowej ‒ polegającej na łączeniu się krajowych rynków finansowych i deregulacji finansów59.
55 C. Ghorra-Gobin (dir.), Dictionnaire des mondialisations, Paris 2006.
56 Szerzej nt. L. Carroué, D. Collet, C. Ruiz (dir.), La mondialisation, Paris 2006, a także L. Carroué, Atlas de la mondialisation. Une seule terre, des mondes, Paris 2018.
57 Manuel Castells, http://pl.wikipedia.org/wiki/Manuel_Castells [dostęp: 25.02.2019]
58 John Urry (sociologist), http://en.wikipedia.org./wiki/John_Urry [dostęp: 25.02.2019]
59 D. Prokopowicz, Globalizacja systemów finansowych, [w:] A. Dmowski, D. Proko-powicz (red.), Rynki finansowe, Difin, Warszawa 2010, s. 270 i n.
Teoretycy również wyróżniają globalizację prawa. Globalizacja niesie ze sobą zagrożenia dla jednostki, podmiotów prowadzących dzia-łalność gospodarczą czy gospodarek państw narodowych60. Tak więc należy chronić jednostkę przed skutkami negatywnymi globalizacji, stąd zrodził się m.in. nurt zwany globalizmem, który jest współczesną ide-ologią, ściśle powiązaną z założeniami neoliberalizmu. Zwolennicy glo-balizmu podkreślają rangę globalizacji dla współczesnego świata, wska-zując, iż dzięki globalizacji świat ulegnie pozytywnym przekształceniom, nastąpi wzrost dobrobytu, emancypacja i wolność jednostki. Globaliza-cja implikuje rewolucje w środkach komunikacji i transporcie, dyfuzję polityk liberalnych państw promującą swobodny przepływ towarów i usług, na przykład poprzez obniżenie ceł, tworzenie rajów podatkowych i stref wolnego handlu. Dzięki tym czynnikom pozytywnym globalizacja zor-ganizuje świat. Joseph Nye dostrzega jednak społeczny wymiar globali-zacji, uznając, że teoria globalizmu powinna być reakcją na zagrożenia wynikające z globalizacji61.
Powszechną wadą globalizacji jest globalizacja ryzyka. Globaliza-cja powoduje rekompozycję terytoriów, bowiem firmy rozwijają swoje strategie produkcyjne czy marketing globalny w ramach nowego podzia-łu pracy, wykorzystując przewagi komparatywne różnych rejonów świa-ta. Globalizacja naraża często gospodarki narodowe na skutki światowych kryzysów ekonomicznych, które powodują zmniejszenie liczby stanowisk pracy w tradycyjnych branżach gospodarek (bezrobocie) czy ubóstwo w krajach Trzeciego Świata. Globalizm tzw. społeczny winien być reak-cją na wykluczenia, izolację jednostki oraz nierówności społeczne.
Zatem nasuwa się pytanie, czy jednostkę pozostawić na łasce pra-wa krajowego, czy też zbudopra-wać zbiór międzynarodowych zasad, tj.
60 B. Stern, La mondialisation du droit, https://www.revue-projet.com/articles/la -mondialisation-du-droit/7722 [dostęp: 15.02.2019].
61 J. Nye, Globalizm Versus Globalization, „The Globalist” 15.04.2002, http:/www. theglobalist.com/storyld.aspx?storyld=2392 [dostęp: 15.02.2019].
tzw. uniwersalizację praw człowieka? Powinno się uznać, przyjmując pogląd M-B. Stegera, że globalizacja jest procesem nieuniknionym62. Należałoby zatem dążyć do harmonizacji systemów prawnych poszcze-gólnych państw, bowiem interesy są wspólne dla całej ludzkości (łama-nie praw człowieka, akty ludobójstwa, tortury, handel narkotykami czy terroryzm).
Jak podkreśla B. Stern za Zaki Laidi, ewoluowaliśmy od gospodar-ki rynkowej do społeczeństwa rynkowego, ale na tej drodze należy wziąć pod uwagę inne wartości niż wartości rynkowe i zysk. Istnieje wiele nadużyć, stąd konieczność tworzenia zglobalizowanego prawa w służbie ludzkości, na przykład w zakresie zagrożeń środowiska (normy środo-wiska i problem globalnego ocieplenia) czy opracowania zasad ochrony praw pracowników, zasad bezpieczeństwa i higieny, tj. tzw. klauzul spo-łecznych, czy ochrona praw dzieci (w tym problem wykorzystywania pracy dzieci). Prawo powinno obejmować uniwersalne wartości tworzo-ne przez wszystkich aktorów globalizacji63, tj. państwa, organizacje fi-nansowe, organizacje międzynarodowe i korporacje wielonarodowe.