CZĘŚĆ III. UWAGI ANALITYCZNE
4. GOSPODARSTWA DOMOWE Z OSOBAMI NIEPEŁNOSPRAWNYMI
Wśród ogółu gospodarstw domowych, podobnie jak w poprzednich spisach wyodrębniono gospodarstwa z co najmniej jedną osobą niepełnosprawną, w tym gospodarstwa, w skład któ-rych wchodziły wyłącznie osoby niepełnosprawne. Badaniem nie były objęte osoby w obiek-tach zbiorowego zakwaterowania oraz bezdomni.
Kryterium wyodrębniającym gospodarstwa domowe z osobami niepełnosprawnymi była de-klaracja niepełnosprawności przez przynajmniej jednego z członków wspólnoty. Zgodnie z definicją przyjętą w spisach powszechnych za osobę niepełnosprawną uważa się osobę, która posiadała odpowiednie orzeczenie wydane przez organ do tego uprawniony lub osobę, która takiego orzeczenia nie posiadała, lecz odczuwała ograniczenie sprawności w wykonywaniu czynności podstawowych dla swojego wieku.
W 2011 r. w województwie lubelskim spośród 741,6 tys. gospodarstw spisano 243,9 tys. gospodarstw z co najmniej jedną osobą niepełnosprawną, w tym 79,6 tys. gospo-darstw, w skład których wchodziły wyłącznie osoby niepełnosprawne. W ogólnej liczbie go-spodarstw domowych udział pierwszej grupy wyniósł 32,9%, a drugiej 10,7%. W Polsce od-setek ten był niższy i w przypadku gospodarstw z co najmniej jedną osobą niepełnosprawną wyniósł 27,9%, a gospodarstw składających się wyłącznie z osób niepełnosprawnych 8,5%.
W województwie lubelskim w porównaniu do 2002 r. zmniejszyła się zarówno licz-ba gospodarstw domowych z osobami niepełnosprawnymi (o 19,9%), jak i liczba gospo-darstw składających się z wyłącznie z osób niepełnosprawnych (o 23,2%). W okresie dzie-więciu lat, tj. od poprzedniego spisu odsetek gospodarstw domowych z osobami niepełno-sprawnymi zmniejszył się z 41,0% do 32,9%, a z gospodarstw domowych tylko z osobami niepełnosprawnymi z 14,0% do 10,7%.
Tabl. 4.1 Gospodarstwa domowe według występowania niepełnosprawności w latach 2002 i 2011
Gospodarstwa domowe
2002 2011
w tys. w % w tys. w % 2002=100
OGÓŁEM ... 742,2 100,0 741,6 100,0 99,9 w tym z osobami niepełnosprawnymi ... 304,4 41,0 243,9 32,9 80,1
w tym tylko z osobami
niepełnospraw-nymi ... 103,6 14,0 79,6 10,7 76,8 MIASTA ... 372,0 100,0 385,4 100,0 103,6 w tym z osobami niepełnosprawnymi ... 131,5 35,3 117,8 30,6 89,6
w tym tylko z osobami
niepełnospraw-nymi ... 43,3 11,6 40,8 10,6 94,2 WIEŚ ... 370,2 100,0 356,2 100,0 96,2 w tym z osobami niepełnosprawnymi ... 172,9 46,7 126,1 35,4 72,9
w tym tylko z osobami
niepełnospraw-nymi ... 60,3 16,2 38,8 10,9 64,3
33
Jednym z czynników charakteryzujących gospodarstwa domowe jest ich wielkość, mierzona liczą osób w gospodarstwie. W 2011 r. w strukturze gospodarstw domowych z oso-bami niepełnosprawnymi największy udział miały gospodarstwa domowe z liczbą osób 4 i więcej (31,5%). Gospodarstwa dwuosobowe stanowiły 28,7%, a jednoosobowe 21,8%.
Struktura gospodarstw domowych z osobami tylko niepełnosprawnymi kształtowała się od-miennie. Dominowały w niej gospodarstwa jednoosobowe (66,9%). Gospodarstwa domowe dwuosobowe stanowiły 30,1% badanej zbiorowości, trzyosobowe 2,6%, a cztery i więcej tyl-ko 0,4%.
Tabl. 4.2 Gospodarstwa domowe według liczby osób i występowania niepełnosprawności
Wyszczególnienie Ogółem
w tys.
Gospodarstwa domowe z liczbą osób
1 2 3 4 i więcej
w % ogółem
OGÓŁEM ... 741,6 23,8 24,4 19,3 32,5 w tym z osobami niepełnosprawnymi ... 243,9 21,8 28,7 17,9 31,5
w tym tylko z osobami
niepełnospraw-nymi ... 79,6 66,9 30,1 2,6 0,4 MIASTA ... 385,4 26,2 27,5 21,5 24,8 w tym z osobami niepełnosprawnymi ... 117,8 23,4 33,0 20,0 23,6
w tym tylko z osobami
niepełnospraw-nymi ... 40,8 67,7 29,7 2,3 0,3 WIEŚ ... 356,2 21,0 21,0 16,9 40,9 w tym z osobami niepełnosprawnymi ... 126,1 24,8 24,8 15,8 39,0
w tym tylko z osobami
niepełnospraw-nymi ... 38,8 30,5 30,5 2,9 0,5
Wśród osób spisanych w gospodarstwach domowych wyodrębniono trzy podstawowe grupy wieku: osoby młode (w wieku do 29 lat); osoby w średnim wieku (30-59 lat), osoby starsze (60 lat i więcej). Zastosowany podział umożliwił badanie zależności między wiekiem osób wchodzących w skład gospodarstwa domowego a ich niepełnosprawnością.
W ogólnej liczbie gospodarstw domowych przeważały gospodarstwa osób młodych i w średnim wieku, które stanowiły 34,7 %, tylko co 5 gospodarstwo składało się z osób wy-łącznie starszych.
Inaczej kształtowała się struktura gospodarstw domowych z osobami niepełnospraw-nymi. W grupie tej gospodarstwa tworzone przez osoby młode lub w średnim wieku stanowi-ły 21,0%, a gospodarstwa osób starszych 30,9%.
W gospodarstwach składających się tylko z osób niepełnosprawnych przeważały go-spodarstwa osób starszych – 73,0%, gospodarstwa osób młodych i w średnim wieku stanowi-ły jedynie 0,7%.
34
Tabl. 4.3 Gospodarstwa domowe według pokoleniowych grup wieku i występowania niepełnosprawności w 2011 r.
Gospodarstwa domowe Ogółem w tys.
W gospodarstwie domowym znajdują się osoby w odsetkach (struktura pozioma)
OGÓŁEM ... 741,6 6,8 14,3 20,2 34,7 1,9 10,1 11,9 w tym z osobami
nie-pełnosprawnymi ... 243,9 0,7 10,2 30,9 21,0 2,6 16,8 17,8 w tym tylko z osobami
niepełnosprawnymi 79,6 0,6 17,3 73,0 0,7 0,2 8,0 0,2
MIASTA ... 385,4 9,1 16,9 19,7 36,1 1,9 9,1 7,1 w tym z osobami
nie-pełnosprawnymi ... 117,8 0,9 12,4 33,4 22,5 2,8 16,3 11,7 w tym tylko z osobami
niepełnosprawnymi 40,8 0,8 19,4 71,4 0,8 0,2 7,1 0,2
WIEŚ ... 356,2 4,3 11,6 20,7 33,2 1,9 11,3 17,1 w tym z osobami
nie-pełnosprawnymi ... 126,1 0,4 8,2 28,6 19,7 2,4 17,2 23,5 w tym tylko z osobami
niepełnosprawnymi 38,8 0,2 15,0 74,7 0,5 0,3 8,9 0,3
a 0-29 lat. b 30-59 lat. c 60 lat i więcej.
Główne źródło utrzymania gospodarstw domowych ustalono w oparciu o indywidualne źródła dochodów uzyskiwane przez członków gospodarstwa w ciągu 12 miesięcy poprzedzających spis.
Wyniki NSP 2011 wskazują na różnice w źródłach utrzymania między gospodar-stwami tworzonymi przez osoby sprawne i gospodargospodar-stwami z osobami niepełnosprawnymi.
W pierwszej grupie gospodarstw najczęściej utrzymywano się z dochodów z pracy, a w dru-giej przeważały źródła niezarobkowe. Udział gospodarstw domowych utrzymujących się z niezarobkowych źródeł w ogólnej liczbie gospodarstw wyniósł 37,3% natomiast wśród go-spodarstw z przynajmniej jedną osobą niepełnosprawną 60,9 %. Gogo-spodarstwa domowe skła-dające się wyłącznie z osób niepełnosprawnych w większości utrzymywały się z niezarobko-wych źródeł dochodu (92,8%).
35
Tabl. 4.4 Gospodarstwa domowe według głównego źródła utrzymania i występowania niepełnosprawności w 2011 r.
Gospodarstwa domowe Ogółem w tys.
W tym według głównego źródła utrzymania Na utrzy-maniu dochody
z pracy
niezarobkowe źródło razem emerytury renty w odsetkach (struktura pozioma)
OGÓŁEM ... 741,6 54,7 37,3 29,1 6,5 0,3 w tym z osobami
niepełnosprawny-mi ... 243,9 37,8 60,9 44,7 14,4 0,0 w tym tylko z osobami
niepełno-sprawnymi ... 79,6 5,8 92,8 70,2 20,2 0,0 MIASTA ... 385,4 53,2 36,6 28,6 6,2 0,4
w tym z osobami
niepełnospraw-nymi ... 117,8 32,8 65,6 48,2 15,2 0,0 w tym tylko z osobami
niepełno-sprawnymi ... 40,8 6,7 91,7 67,5 21,5 - WIEŚ ... 356,2 56,5 38,1 29,7 6,7 0,3
w tym z osobami
niepełnospraw-nymi ... 126,1 42,5 56,6 41,6 13,6 0,0 w tym tylko z osobami
niepełno-sprawnymi ... 38,8 4,9 94,0 73,1 18,9 0,0 Wyniki spisu wskazują związek między niepełnosprawnością a aktywnością ekono-miczną członków gospodarstw domowych. Odsetek gospodarstw domowych z osobami ak-tywnymi zawodowo (pracującymi i bezrobotnymi) kształtował się na znacznie wyższym po-ziomie w gospodarstwach domowych ogółem niż w gospodarstwach domowych z osobami niepełnosprawnymi. W 2011 r. w województwie lubelskim wśród ogółu 243,9 tys. gospo-darstw domowych z osobami niepełnosprawnymi najliczniejszą zbiorowość stanowiły gospo-darstwa, w których była przynajmniej jedna osoba pracująca. Inna była sytuacja gospodarstw domowych w których wszystkie osoby były niepełnosprawne. Wśród tego typu gospodarstw zdecydowaną większość (87,8%) stanowiły pozostałe gospodarstwa domowe tzn. gospodar-stwa osób biernych zawodowo i gospodargospodar-stwa osób o nieustalonym statusie na rynku pracy.
Tabl. 4.5 Gospodarstwa domowe według aktywności ekonomicznej i występowania niepełnosprawności w 2011 r.
Gospodarstwa domowe Ogółem w tys.
w odsetkach (struktura pozioma)
OGÓŁEM ... 741,6 54,2 8,8 4,6 32,4
w tym z osobami niepełnosprawnymi 243,9 43,5 7,9 5,5 43,0
w tym tylko z osobami
niepełno-sprawnymi ... 79,6 9,8 0,2 2,2 87,8 MIASTA ... 385,4 51,7 8,9 5,4 34,1
w tym z osobami niepełnosprawnymi 117,8 38,0 8,1 7,0 46,9
w tym tylko z osobami
niepełno-sprawnymi ... 40,8 10,2 0,3 3,2 86,4 WIEŚ ... 356,2 57,0 8,7 3,8 30,5
w tym z osobami niepełnosprawnymi 126,1 48,7 7,8 4,1 39,5
w tym tylko z osobami
niepełno-sprawnymi ... 38,8 9,4 0,1 1,3 89,2
36
W 2011 r. wśród ogółu 741,6 tys. gospodarstw domowych województwa lubelskiego zdecydowaną większość (73,3%) stanowiły gospodarstwa rodzinne, przy jednoczesnym do-minującym udziale gospodarstw jednorodzinnych (65,0%). Gospodarstwa nierodzinne stano-wiły 26,7% wszystkich gospodarstw domowych, w tym jednoosobowe 23,8%. Wśród ogółu 243,9 tys. gospodarstw domowych z osobami niepełnosprawnymi gospodarstwa rodzinne stanowiły 76,1%, a nierodzinne 23,9%. Inaczej wygląda struktura gospodarstw domowych, w skład których wchodziły wyłącznie osoby niepełnosprawne. W tym przypadku dominowały gospodarstwa nierodzinne (68,2%).
Tabl. 4.6 Gospodarstwa domowe według składu rodzinnego oraz występowania nie-pełnosprawności w 2011 r.
Wyszczególnienie w odsetkach (struktura pozioma)
OGÓŁEM ... 741,6 65,0 7,7 0,6 23,8 2,9
w tym z osobami niepełnosprawnymi 243,9 64,6 10,5 1,0 21,8 2,1
w tym tylko z osobami
niepełno-sprawnymi ... 79,6 31,7 0,1 - 66,9 1,3 MIASTA ... 385,4 65,5 4,6 0,3 26,2 3,4
w tym z osobami niepełnosprawnymi 117,8 66,9 7,0 0,5 23,4 2,2
w tym tylko z osobami
niepełno-sprawnymi ... 40,8 31,2 0,0 - 67,7 1,0 WIEŚ ... 356,2 64,4 10,9 1,0 21,3 2,4 w tym z osobami niepełnosprawnymi 126,1 62,4 13,8 1,4 20,4 2,0
w tym tylko z osobami
niepełno-sprawnymi ... 38,8 32,3 0,1 - 66,1 1,5 W województwie lubelskim w 2011 r. ogólna liczba rodzin z co najmniej jedną oso-bą niepełnosprawną wyniosła 172,3 tys. i w porównaniu do 2002 r. zmniejszyła się o 22,7%.
W strukturze rodzin z osobami niepełnosprawnymi dominującym typem rodziny biologicznej były małżeństwa – 77,0% (w 2002 r. – 81,9%). Odsetek rodzin niepełnych wyniósł 21,7%, przy czym zdecydowaną większość stanowiły matki z dziećmi (19,0%). Najmniejszy udział w strukturze stanowiły rodziny partnerskie (1,3%).
Tabl. 4.7 Rodziny w gospodarstwach domowych według typu rodziny biologicznej oraz występowania niepełnosprawności w 2011 r.
Wyszczególnienie Ogółem w tys.
Typ rodziny biologicznej małżeństwa partnerzy matki
z dzie Z co najmniej jedną osobą
niepełno-sprawną ... 172,3 35,6 41,4 0,6 0,7 19,0 2,7 Bez osób niepełnosprawnych ... 438,1 20,4 55,7 0,7 1,0 19,5 2,7 MIASTA ... 291,8 26,0 47,8 1,1 1,2 21,2 2,8 Z co najmniej jedną osobą
niepełno-sprawną ... 82,9 37,8 38,4 0,8 0,9 19,5 2,5 Bez osób niepełnosprawnych ... 208,8 21,4 51,5 1,1 1,3 21,9 2,8 WIEŚ ... 318,6 23,5 55,2 0,3 0,6 17,7 2,7 Z co najmniej jedną osobą
niepełno-sprawną ... 89,4 33,7 44,2 0,4 0,5 18,5 2,8 Bez osób niepełnosprawnych ... 229,3 19,5 59,5 0,3 0,7 17,4 2,7
37
W 2011 r. województwo lubelskie charakteryzowało się wysokim odsetkiem zarów-no gospodarstw domowych z przynajmniej jedną osobą niepełzarów-nosprawną jak i gospodarstw składających się wyłącznie z osób niepełnosprawnych. Jednocześnie gospodarstwa domowe w poszczególnych powiatach województwa lubelskiego różniły się częstotliwością występo-wania niepełnosprawności. Najwyższy odsetek gospodarstw domowych z osobami niepełno-sprawnymi odnotowano w powiatach: chełmskim (41,5%), m. Chełm (37,9%) i krasnostaw-skim (37,3%), a najniższy w powiatach: janowskim (24,8%), m. Białej Podlaskiej (25,5%) i m. Zamość (27,9%).
Największy udział gospodarstw składających się wyłącznie z osób niepełnospraw-nych odnotowano również w powiatach: chełmskim (14,6%), m. Chełm (14,5%) i krasno-stawskim (14,1%), zaś najmniejszy w powiatach: janowskim (5,6%), biłgorajskim (6,9%) i łukowskim (7,0%).
Tabl. 4.8 Gospodarstwa domowe według występowania niepełnosprawności i powiatów w 2011 r.
LUDNOŚĆ WEDŁUG MIEJSCA ZAMIESZKANIA I WYBRANEGO GŁÓWNEGO ŹRÓDŁA UTRZYMANIA
LUDNOŚĆ POSIADAJĄCA WŁASNE ŹRÓDŁO UTRZYMANIA UTRZYMUJĄCA SIĘ Z PRACY WEDŁUG SEKTORA WŁASNOŚCI
31,9%
36,7%
dochody z pracy a 31,4%
35,8%
27,5%
28,6%
niezarobkowe źródło utrzymania i pozostałe źródła osobno niewymienione
31,7%
28,9%
39,3%
28,8%
na utrzymaniu 36,6%
32,4%
NSP 2002
NSP 2002 NSP 2011
NSP 2011 MIASTA WIEŚ
27,7%
7,4%
29,2%
35,7%
20,4%
8,6%
41,5%
29,5%
na rachunek własny w rolnictwie na rachunek własny poza rolnictwem najemnej w sektorze prywatnym najemnej w sektorze publicznym Dochody z pracy:
a Łącznie z dochodami z wynajmu.
38
LUDNOŚĆ W WIEKU 15 LAT I WIĘCEJ WEDŁUG AKTYWNOŚCI EKONOMICZNEJ I WYBRANEGO GŁÓWNEGO ŹRÓDŁA UTRZYMANIA W 2011 R.
LUDNOŚĆ W WIEKU 15 LAT I WIĘCEJ WEDŁUG AKTYWNOŚCI EKONOMICZNEJ I WYBRANEGO GŁÓWNEGO ŹRÓDŁA UTRZYMANIA WEDŁUG POWIATÓW W 2011 R.
0
a Łącznie z dochodami z wynajmu.
a Łącznie z dochodami z wynajmu.
39
31 - 34
UDZIAŁ LUDNOŚCI UTRZYMUJĄCEJ SIĘ Z PRACY JAKO GŁÓWNEGO ŹRÓDŁA UTRZYMANIA WEDŁUG POWIATÓW W 2011 R.
UDZIAŁ LUDNOŚCI UTRZYMUJĄCEJ SIĘ ZE ŹRÓDEŁ NIEZAROBKOWYCH JAKO GŁÓWNEGO ŹRÓDŁA UTRZYMANIA WEDŁUG POWIATÓW W 2011 R.
BIAŁA
UDZIAŁ LUDNOŚCI POZOSTAJĄCEJ NA UTRZYMANIU WEDŁUG POWIATÓW W 2011 R.
25,0 - 30,5 30,5 - 31,5 31,5 - 33,0 33,0 i więcej
BIAŁA PODLASKA
LUBLIN CHEŁM
ZAMOŚĆ łukowski
radzyński
rycki
lubartowski
bialski
parczewski
włodawski puławski
łęczyński
świdnicki
chełmski
hrubieszowski
tomaszowski zamojski
biłgorajski lubelski opolski
kraśnicki
janowski
krasnostawski
LICZBA OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH
tys.
Ogółem Osoby niepełnosprawne
prawnie
Osoby niepełnosprawne tylko biologicznie 407,8
311,8 338,4
199,5
69,4
112,3
0 100 200 300 400 500
NSP 2002 NSP 2011
%
41
praca najemna
praca na własny rachunek a
niezarobkowe źródło emerytura
renta z tytułu niezdolności do pracy
renta rodzinna inne
na utrzymaniu pozostałe
STRUKTURA OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH WEDŁUG PŁCI ORAZ MIEJSCA ZAMIESZKANIA W 2011 R.
STRUKTURA OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH WEDŁUG GŁÓWNEGO ŹRÓDŁA UTRZYMANIA W 2011 R.
Osoby niepełnosprawne prawnie
Osoby niepełnosprawne tylko biologicznie 58,9
69,7 59,8
69,0 64,0
41,1 30,3 40,2
31,0 36,0
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 %
Wieś Miasto Kobiety Mężczyźni
Ogółem
6,2%
4,5%
80,5%
7,6 1,2%
49,2%
24,0%
2,4%4,9%
a Łącznie z dochodami z wynajmu.
42
OSOBY NIEPEŁNOSPRAWNE NA 1000 LUDNOŚCI WEDŁUG POWIATÓW W 2011 R.
STRUKTURA GOSPODARSTW DOMOWYCH
WEDŁUG GŁÓWNEGO ŹRÓDŁA UTRZYMANIA GOSPODARSTWA
91 - 120 121 - 140 141 - 160 161 - 180
BIAŁA PODLASKA
LUBLIN CHEŁM
ZAMOŚĆ łukowski
radzyński
rycki
lubartowski
bialski
parczewski
włodawski puławski
łęczyński
świdnicki
chełmski
hrubieszowski
tomaszowski zamojski
biłgorajski lubelski opolski
kraśnicki
janowski
krasnostawski
praca
niezarobkowe źródło i pozostałe żródła osobno nie wymienione
na utrzymaniu
nieustalono
0,3 4,3
2,8 0,3
45,3 40,6
51,5 54,7
0 20 40 60 80 100
%
NSP 2002 NSP 2011
W osobach
43
STRUKTURA GOSPODARSTW DOMOWYCH
WEDŁUG GRUPY SPOŁECZNO-EKONOMICZNEJ GOSPODARSTWA W 2011 R.
gospodarstwa domowe:
39,3%
5,5%
9,9%
29,1%
6,5%
1,8%
7,9%
pracowników
pracujących na rachunek własny poza rolnictwem a
pracujących na rachunek własny w rolnictwie
emerytów
rencistów
utrzymujących się z innych niezarobkowych źródeł pozostałe
STRUKTURA GOSPODARSTW DOMOWYCH WEDŁUG LICZBY OSÓB W GOSPODARSTWIE W 2011 R.
23,8%
24,4%
19,3%
16,2%
8,4%
4,3%3,6%
1 liczba osób w gospodarstwie:
2 3 4 5 6 7 i więcej
a Łącznie z dochodami z wynajmu.
44
STRUKTURA GOSPODARSTW DOMOWYCH
WEDŁUG WYSTĘPOWANIA NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI WEDŁUG POWIATÓW W 2011 R.
0 20 40 60 80 100 %
Lubelskie
bialski biłgorajski chełmski hrubieszowski janowski krasnostawski kraśnicki lubartowski lubelski łęczyński łukowski opolski parczewski puławski radzyński rycki świdnicki tomaszowski włodawski zamojski
Biała Podlaska Chełm Lublin Zamość
z osobami niepełnosprawnymi bez osób niepełnosprawnych gospodarstwa domowe:
STRUKTURA GOSPODARSTW DOMOWYCH,
W KTÓRYCH WSZYSTKIE OSOBY SĄ NIEPEŁNOSPRAWNE WEDŁUG POKOLENIOWYCH GRUP WIEKU W 2011 R.
0,6%
17,3%
73,0%
0,7%
0,2%
8,0%
0,2%
wyłącznie młode
wyłącznie w średnim wieku wyłącznie starsze
młode i w średnim wieku młode z osobami starszymi
w średnim wieku z osobami starszymi młode i w średnim wieku z osobami starszymi
45